Ból ucha – rodzaje, przyczyny, nasilenie

Najważniejsze informacje:

• Ból ucha (otalgia) jest powszechną dolegliwością, dotykającą wiele osób w różnym wieku. Najczęściej zmagają się z nią dzieci. 
• Istnieje kilka rodzajów bólu ucha, takich jak ból ucha zewnętrznego, ból ucha środkowego i ból ucha wewnętrznego.
• Przyczyny bólu ucha to przede wszystkim infekcje, które mijają samoczynnie po kilku dniach. Dolegliwości mogą też świadczyć o problemach z zębami lub z zatokami, zmianach w obrębie kręgosłupa szyjnego i dysfunkcjach w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. 
• Nasilenie bólu ucha może różnić się w zależności od jego przyczyny – od łagodnego dyskomfortu i pulsowania, po intensywną, kłującą lub piekącą bolesność. Szczegółowy opis dolegliwości stanowi kluczowy element diagnostyki bólu ucha.

Ucho to silnie unerwiony narząd, wrażliwy na bodźce zewnętrzne. Z tego powodu bolesność ucha odczuwana jest jako wyjątkowo nieprzyjemna. Właściwie zidentyfikowane problemy uszne mogą być skutecznie leczone, co pozwoli zminimalizować dolegliwości bólowe. Ignorowanie objawów bolącego ucha może prowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych, a w skrajnych przypadkach do uszkodzenia błony bębenkowej i trwałej utraty słuchu. Omawiamy, czym jest ból ucha oraz jakie są rodzaje, przyczyny i nasilenie bolącego ucha. 

Otalgia – czym jest ból ucha?

Ból ucha (ICD-10), inaczej otalgia, to nazwa obejmująca nieprzyjemne dolegliwości, występujące w obrębie struktur narządu słuchu. Ten dzieli się na ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne.

Ból ucha może dotyczyć każdej z tych części i być spowodowany różnymi czynnikami. Sygnalizuje problemy, które mogą wymagać wizyty u otolaryngologa.

Wyróżnić możemy kilka rodzajów bólu ucha, który może doskwierać z różnym nasileniem i znacząco zakłócać codzienne funkcjonowanie.

Odpowiednia charakterystyka dolegliwości będzie cenną wskazówką dla specjalisty. Metoda leczenia bólu uszu jest uzależniona od ustalenia jego przyczyny.

Najczęstsze rodzaje bólu ucha

Istnieje kilka rodzajów bólu ucha, które są diagnozowane przez specjalistę otolaryngologa lub lekarza pierwszego kontaktu. 

Umiejscowienie bólu

Ból ucha zewnętrznego charakteryzuje się dotkliwościami na skórze zewnętrznej małżowiny usznej (typowy jest ból chrząstki ucha przy dotyku). 

Ból ucha w środku związany jest z infekcjami ucha środkowego i często występuje u dzieci.

Z kolei ból ucha wewnętrznego przebiega z zaburzeniami równowagi i problemami ze słuchem. 

Ból ucha promieniujący pochodzi z innej części ciała, takiej jak gardło czy zęby. 

Z kolei pulsujący ból ucha cechuje się uczuciem tętnienia w uchu, często związanego z infekcjami.

Charakter bólu

Wyróżnić można również ostry i przewlekły ból ucha. Ostry ból ucha ma zwykle nagły i bardzo intensywny przebieg, typowy dla infekcji – takich jak ostre zapalenie ucha środkowego czy ostre zapalenie ucha zewnętrznego. 

Występuje również przy urazach ucha, zapaleniu zatok czy problemach z zębami. Ustępuje po leczeniu podstawowej przyczyny.

Przewlekły ból ucha trwa dłużej (więcej niż 3 miesiące). Powodem nawracającego bólu u dorosłego mogą być przewlekłe zapalenie ucha środkowego lub zewnętrznego. Przyczyną dolegliwości bywają ostra niewydolność trąbki Eustachiusza i zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego. 

Rozpoznanie bólu ucha o charakterze przewlekłym jest trudniejsze, a jego leczenie bardziej skomplikowane. 

Jak boli ucho? Nasilenie dolegliwości

Bolesność uszu jest jednym z najpowszechniejszych powodów wizyt u otolaryngologa. Nasilenie bólu ucha może mieć różne stopnie intensywności – zależnie od charakteru dolegliwości, stopnia zaawansowania choroby i indywidualnej tolerancji bólu.

Możemy wyróżnić łagodny, umiarkowany i silny ból ucha. Pacjenci doświadczający problemów z narządem słuchu mogą odczuwać delikatne pulsowanie lub mrowienie bądź przeszywający dyskomfort z kłuciem i pieczeniem. 

Ból ucha może występować nieustannie lub nasilać się, na przykład podczas żucia, kichania czy przełykania. Czasami ból koncentruje się w jednym uchu, innym razem dotyka obu jednocześnie.

Dlaczego ucho boli? Przyczyny bolesności

Ból ucha może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych z nich należą infekcje, którym dodatkowo sprzyjać mogą alergie, uraz ucha, przerost migdałka gardłowego i przewlekła niedrożność trąbek słuchowych. Odpowiedzialne za dolegliwości uszne mogą być też problemy z zębami (odczuwany jest ból ucha od zębów) czy zatokami (występuje wtedy ból ucha od zatok).  

W przypadku, gdy dolegliwość bólowe mają źródło w uchu (zewnętrznym, środkowym lub wewnętrznym), mamy do czynienia z otalgią pierwotną. Jest ona skutkiem podrażnienia receptorów bólowych, zwykle przez zapalenie ucha środkowego lub zewnętrznego. Zmiany chorobowe zlokalizowane poza uchem określane są mianem otalgii wtórnej lub bólu rzutowanego.

Ból ucha a infekcja

Zapalenie ucha, zarówno zewnętrznego, środkowego, jak i wewnętrznego stanowi jedną z głównych przyczyn bólu ucha, które wywołane są bakteriami lub wirusami. 

Infekcje ucha zewnętrznego – stan zapalny ucha dotyczy kanału łączącego część zewnętrzną ucha z błoną bębenkową, mogą być spowodowane przez takie czynniki, jak pływanie, używanie aparatów słuchowych lub słuchawek, które mogą uszkodzić skórę w kanale słuchowym.

Również niewłaściwe oczyszczanie patyczkami czy wkładanie palców do uszu może prowadzić do zadrapań lub podrażnień, co z kolei stwarza ryzyko infekcji i bólu ucha zewnętrznego.

Infekcje ucha środkowego – zlokalizowane za błoną bębenkową, zwykle są wynikiem infekcji dróg oddechowych. Gromadzenie się płynu w tej części ucha może sprzyjać namnażaniu się bakterii. Ból ucha przy przeziębieniu może nasilać się podczas kichania.

Infekcje ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika) – wywołane przez wirusy lub bakterie, które często są związane z chorobami układu oddechowego.

Objawy infekcji ucha

Diagnostyka infekcji ucha wskazuje na dwie główne przyczyny zachorowania – wirusową i bakteryjną. Sprzyja im jesienno-zimowy okres obniżonej odporności organizmu. Do zachorowania przyczyniają się też nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.

Ból ucha w środku i ból ucha przy dotyku to główny objaw problemów z wrażliwym narządem. Oprócz tego występować mogą również inne symptomy wywoływane przez zapalenie ucha środkowego lub zapalenie ucha zewnętrznego bądź też infekcję ucha wewnętrznego, takie jak: 

• pogorszenie słuchu – upośledzenie słuchu lub uczucie zatkanego ucha może towarzyszyć infekcjom lub innym schorzeniom narządu,
• wydzielina z ucha – przezroczysty, żółty lub zielony płyn wyciekający z ucha (niekiedy o nieprzyjemnym zapachu) może wskazywać na infekcję ucha środkowego,
• opuchlizna i zaczerwienienie – zmiany na skórze zewnętrznego ucha mogą być wywołane infekcją lub reakcją alergiczną,
• gorączka – wzrost temperatury ciała może towarzyszyć infekcji ucha (typowy objaw u dzieci),
• ból głowy i zawroty głowy – ból ucha i głowy oraz zaburzenia równowagi mogą wystąpić w przypadku infekcji wewnętrznego ucha,
• nudności – silne bóle ucha, przede wszystkim w przypadku infekcji ucha wewnętrznego, mogą powodować nudności, a nawet wymioty,
• ból ucha w trakcie żucia – problemy stomatologiczne (z zębami lub stawem żuchwowym) mogą wywoływać bolesność w okolicy ucha (typowym objawem jest ból szczęki i ucha z prawej strony lub z lewej),
• szumy uszne – charakterystyczne dzwonienie w uszach może być związane z różnymi zaburzeniami ze strony ucha,
• tarcie uszu przez dzieci – typowa reakcja u dzieci, może wskazywać na dokuczający ból ucha,
• obniżenie apetytu – bolące ucho może wpływać na apetyt, zwłaszcza u dzieci,
• powiększenie się węzłów chłonnych – ból węzłów chłonnych szyi i ucha może sugerować infekcję,
• problemy ze snem – dokuczliwy ból ucha może utrudniać spokojny sen,
• świąd – uporczywe uczucie swędzenia w uchu może wynikać z infekcji lub alergii,
• pogorszenie samopoczucia – typowym skutkiem przewlekłego bolącego ucha jest nerwowość i drażliwość.

Inne przyczyny bólu ucha 

Przyczyny bólu ucha nie są jednoznaczne, przez co mogą wskazywać na wiele schorzeń. Otalgie wtórne objawiają się odczuwaniem bólu rzutowanego, zlokalizowanego poza uchem wewnętrznym, środkowym lub zewnętrznym.

Przyczynami bolesności ucha mogą być w tym przypadku: 

• ból ucha od zęba – choroby zębów (zapalenie miazgi), problemy z przyzębiem, urazy czy niewyrżnięty ząb trzonowy to typowe przyczyny w przypadku bólu ucha rzutowanego (np. ból ósemki promieniujący do ucha),
• stany zapalne i zmiany w obrębie kręgosłupa szyjnego – ból szyi promieniujący do ucha może być wywołany problemami z kręgosłupem szyjnym, takimi jak zwyrodnienie krążków międzykręgowych czy ucisk nerwów (występuje wtedy kłujący ból ucha i głowy),
• neuralgia nerwu trójdzielnego – problemy uszne mogą być wynikiem neuralgii, która objawia się jako nagły, kłujący ból ucha,
• diagnoza nowotworów jamy ustnej – nowotwory złośliwe migdałka, krtani, jamy ustnej czy gardła mogą manifestować się bólem ucha,
• zespół stawu skroniowo-żuchwowego – dysfunkcje stawów mogą powodować ból szczęki i ucha,
• choroby przełyku – w tym zapalenie, refluks, przepuklina przełyku czy obecność ciała obcego mogą wywoływać ból promieniujący do ucha,
• afty oraz ostre zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i języka,
• wyprysk alergiczny lub kontaktowy również dawać objaw, jakim jest bolące ucho.