Najważniejsze informacje

• Niewydolność serca to przewlekłe lub nagłe ograniczenie zdolności narządu do efektywnego pompowania krwi, które prowadzi do niedotlenienia tkanek oraz zastojów w krążeniu. Choroba występuje zarówno u osób starszych, jak i młodszych, a ryzyko jej rozwoju wzrasta z wiekiem.
• Organizm rekompensuje zmniejszoną wydolność serca poprzez zintensyfikowanie częstości skurczów, zwiększenie objętości wyrzutowej i przerost mięśnia, co w dłuższej perspektywie nasila niewydolność.
• Przyczyny niewydolności są różnorodne – obejmują zarówno przewlekłe obciążenia serca, jak i uszkodzenia narządu spowodowane chorobami układu krążenia, schorzeniami metabolicznymi czy wadami wrodzonymi. 
• Objawy niewydolności serca to m.in.: zmęczenie, osłabienie, duszność wysiłkowa i nocna, ortopnoe, kaszel, obrzęki kończyn dolnych, wodobrzusze oraz powiększenie wątroby. Często obserwuje się również częstsze oddawanie moczu w nocy (nykturia).

Niewydolność to poważne zaburzenie czynności mięśnia sercowego, które ogranicza zdolność narządu do prawidłowego pompowania krwi i dostarczania tlenu do tkanek. Choroba może rozwijać się stopniowo lub pojawić nagle. Przebieg i nasilenie objawów niewydolności mięśnia sercowego zależą od wielu czynników, takich jak: wiek, schorzenia współistniejące, styl życia czy wczesne rozpoznanie problemu. 

Co to jest niewydolność serca?

Niewydolność serca (HF, heart failure) to stan, w którym zdolność pompowania krwi jest upośledzona lub wymaga utrzymywania podwyższonego ciśnienia, aby zapewnić prawidłowe zaopatrzenie organizmu w tlen i substancje odżywcze. W praktyce oznacza to, że serce nie jest w stanie sprostać zapotrzebowaniu tkanek na tlen i składniki odżywcze. Skutkuje to zastojem krwi, gromadzeniem się płynów w organizmie oraz zmniejszeniem wydolności wysiłkowej.

Niewydolność serca w klasyfikacji ICD-10 znajduje się pod kodem I50:

• I50.0 – zastoinowa niewydolność serca;
• I50.1 – lewokomorowa niewydolność serca;
• I50.9 – niewydolność serca, nieokreślona.

Mechanizm niewydolności serca jest złożony. W odpowiedzi na zmniejszoną efektywność pompowania krwi serce i organizm uruchamiają mechanizmy kompensacyjne, takie jak: zwiększenie częstości akcji serca, przerost mięśnia sercowego, aktywacja układu współczulnego i układu renina–angiotensyna–aldosteron (RAA).

Początkowo serce kompensuje spadek wydolności, zwiększając objętość wyrzutową i częstość skurczów. Długotrwałe przeciążenie prowadzi jednak do remodelingu, czyli zmian strukturalnych w ścianach i jamach mięśnia sercowego, co pogłębia zaburzenia jego pracy. 

Przyczyny niewydolności serca

Niewydolność serca może wystąpić zarówno u osób bez wcześniejszych problemów zdrowotnych, jak i u pacjentów z chorobami układu krążenia. W krajach rozwiniętych dotyczy około 1–3% dorosłej populacji. Niewydolność mięśnia sercowego stanowi jedną z głównych przyczyn hospitalizacji wśród osób starszych, zwłaszcza z powodu zaostrzeń i powikłań choroby.

Mechanizmy prowadzące do niewydolności obejmują:

• uszkodzenie mięśnia sercowego i zmniejszenie siły skurczu (np. w chorobie wieńcowej, kardiomiopatiach);
• przeciążenie objętościowe lub ciśnieniowe (np. w nadciśnieniu tętniczym, wadach zastawkowych);
• zaburzenia rozkurczu (np. w kardiomiopatii przerostowej, chorobach osierdzia);
• utrzymujące się tachyarytmie prowadzące do kardiomiopatii tachyarytmicznej.

Do najczęstszych przyczyn niewydolności serca należą:

• choroba niedokrwienna serca (w tym przebyty zawał mięśnia sercowego);
• nadciśnienie tętnicze;
• wady zastawkowe serca (np. zwężenie zastawki aortalnej, niedomykalność zastawki mitralnej);
• kardiomiopatie (wrodzone i nabyte);
• zapalenie mięśnia sercowego (wirusowe, bakteryjne, autoimmunologiczne);
• zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne (cukrzyca, otyłość, nadczynność i niedoczynność tarczycy);
• przewlekła choroba nerek i niedokrwistość;
• toksyny i leki (alkohol, kokaina, chemioterapia – np. antracykliny, trastuzumab);
• przewlekłe tachyarytmie (np. migotanie przedsionków);
• obturacyjny bezdech senny.

Niewydolność serca – objawy i przebieg

Objawy niewydolności serca wynikają z niezdolności organu do efektywnego pompowania krwi, a także wtórnego zastoju w krążeniu płucnym lub obwodowym. Niedostateczne zaopatrzenie tkanek w tlen i składniki odżywcze prowadzi do przewlekłego zmęczenia, osłabienia mięśni oraz ograniczenia wydolności fizycznej. 

Objawy niewydolności serca bywają niespecyficzne i mogą przypominać inne schorzenia, takie jak POChP czy zaburzenia lękowe. 

• Objawy niewydolności lewej komory
  • Zastój krwi w krążeniu płucnym powoduje duszność wysiłkową, napadową duszność nocną (PND) oraz kaszel nasilający się w pozycji leżącej. Mogą występować również: kołatania serca, zawroty głowy i zmniejszona tolerancja wysiłku. W zaawansowanej lub ostrej niewydolności lewej komory serca, kiedy dochodzi do zastoinowego obrzęku płuc, może pojawić się kaszel z pienistą plwociną. 
• Objawy niewydolności prawej komory
  • Zastój w krążeniu obwodowym prowadzi do obrzęków kończyn dolnych, powiększenia wątroby oraz uczucia ciężkości w brzuchu, a w cięższych przypadkach do wodobrzusza. 

Choroba rozwija się powoli lub pojawia nagle, powodując gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia. 

Rodzaje niewydolności serca

Niewydolność serca może przybierać różne postacie w zależności od dynamiki rozwoju, nasilenia objawów oraz mechanizmu upośledzenia funkcji skurczowej lub rozkurczowej narządu. 

Ostra niewydolność serca 

Nagłe zaburzenie funkcji pompowej serca, które może pojawić się po raz pierwszy (de novo) lub stanowić zaostrzenie niewydolności przewlekłej. Rozwija się gwałtownie, najczęściej w następstwie ostrego zespołu wieńcowego, ciężkich arytmii, przełomu nadciśnieniowego, ostrej dysfunkcji zastawkowej, zapalenia mięśnia sercowego bądź zatorowości płucnej. 

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Obraz kliniczny obejmuje przede wszystkim: nagłą, narastającą duszność, przyspieszoną czynność serca, obrzęk płuc, gromadzenie płynów w tkankach obwodowych, a także spadek ciśnienia tętniczego i objawy wstrząsu kardiogennego. Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu, który wymaga pilnej diagnostyki oraz leczenia w warunkach szpitalnych.

Przewlekła niewydolność serca 

Niewydolność przewlekła rozwija się stopniowo. W początkowej fazie serce kompensuje spadek wydolności poprzez zwiększenie częstości skurczów, powiększenie objętości wyrzutowej oraz aktywację mechanizmów neurohormonalnych (układ renina–angiotensyna–aldosteron, układ współczulny), które pomagają utrzymać perfuzję tkanek. Dzięki temu pacjent przez dłuższy czas może funkcjonować względnie normalnie, mimo postępującego osłabienia mięśnia sercowego.

Z czasem mechanizmy kompensacyjne ulegają wyczerpaniu, co prowadzi do nasilania się objawów, takich jak: duszność, szybka męczliwość, obrzęki kończyn dolnych oraz wodobrzusze, a także częste epizody duszności nocnej i ortopnoe (duszności nasilającej się w pozycji leżącej). Objawy te w coraz większym stopniu ograniczają codzienne funkcjonowanie i pogarszają jakość życia pacjentów. 

Zastoinowa niewydolność serca 

Charakteryzuje się gromadzeniem płynu w płucach oraz tkankach obwodowych na skutek przewlekłego zastoju krwi, co prowadzi do duszności, obrzęków i ograniczenia tolerancji wysiłku.

Do typowych objawów należą m.in.: duszność nasilająca się w pozycji leżącej (ortopnoe), napadowa duszność nocna (PND), kaszel (zwłaszcza nocny), uczucie ciężkości i obrzęki kończyn dolnych oraz szybkie męczenie się nawet przy niewielkim wysiłku.

Nieleczona zastoinowa niewydolność serca stopniowo obniża jakość życia pacjenta, zwiększa ryzyko hospitalizacji oraz sprzyja powikłaniom, takim jak: niewydolność nerek, arytmie czy nagła śmierć sercowa.

Ciężka niewydolność serca 

Ciężka niewydolność serca (stadium zaawansowane) to najbardziej rozwinięta faza choroby, w której pacjent odczuwa objawy nawet w spoczynku. Występuje znaczne ograniczenie wydolności fizycznej – codzienne czynności, np. przemieszczanie się po mieszkaniu czy kąpiel, stanowią dla chorego duży wysiłek. 

W stadium zaawansowanym często obserwuje się nasilenie duszności, obrzęków kończyn dolnych i narastające objawy zastoinowe w płucach. Stan ten wiąże się z dużym ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych, nawracającymi hospitalizacjami oraz niekorzystnym rokowaniem. 

Podział niewydolności serca na podstawie frakcji wyrzutowej i lokalizacji

Podział ze względu na frakcję wyrzutową pozwala ocenić stopień upośledzenia funkcji skurczowej i rozkurczowej serca, co ma duże znaczenie diagnostyczne oraz terapeutyczne. 

• Niewydolność serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową (HFrEF, skurczowa) – serce ma obniżoną zdolność wyrzutu krwi (frakcja wyrzutowa <40%). Objawy obejmują duszność, zmęczenie i ograniczenie wydolności fizycznej.
• Niewydolność serca z umiarkowanie zmniejszoną frakcją wyrzutową (HFmrEF) – frakcja wyrzutowa 41–49%. Objawy mogą być łagodniejsze, jednak ryzyko progresji choroby, hospitalizacji oraz powikłań sercowo-naczyniowych nadal jest znaczące. 
• Niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową (HFpEF, rozkurczowa) – frakcja wyrzutowa ≥50%. Serce pompuje prawidłowo, ale nie napełnia się efektywnie w czasie rozkurczu, co prowadzi do duszności wysiłkowej i objawów zastoinowych.

Podział ze względu na lokalizację w krążeniu pozwala natomiast określić, która część serca jest najbardziej upośledzona i jakie objawy dominują. 

• Lewokomorowa niewydolność serca – prowadzi do zastoju w krążeniu płucnym. Objawy: duszność wysiłkowa i spoczynkowa, ortopnoe, kaszel, czasem sinica.
• Prawokomorowa niewydolność serca – powoduje zastój w krążeniu obwodowym. Objawy: obrzęki kończyn dolnych, powiększenie wątroby, uczucie ciężkości w brzuchu, czasem wodobrzusze.
• Obukomorowa niewydolność serca – łączy objawy niewydolności lewej i prawej komory, czyli zarówno duszność, jak i obrzęki obwodowe.