Najważniejsze informacje:

• Żółć jest lepkim, bogatym w kwasy żółciowe, płynem produkowanym przez komórki wątroby, a następnie magazynowanym w pęcherzyku żółciowym.
• Główną funkcją żółci jest rozkładanie większych cząstek tłuszczu na mniejsze, co ułatwia ich trawienie i przyswajanie przez organizm. 
• Żółć odgrywa również ważną rolę w transporcie bilirubiny, zwiększa wchłanialność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, usprawnia proces usuwania toksyn z organizmu i wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe. 

Żółć to płyn o lepkiej konsystencji bogaty w kwasy żółciowe produkowany przez wątrobę i magazynowany w pęcherzyku żółciowym. Rolą żółci w organizmie jest m.in. emulgacja — proces rozbijania dużych kropli tłuszczu na mniejsze. Jakie inne ważne funkcje pełni żółć? Z jakich związków i substancji się składa? 

Co to jest i gdzie powstaje żółć?

Żółć to zielonkawobrunatny płyn (co wynika z obecności bilirubiny) o zasadowym pH. Jego barwa zmienia się w zależności od stężenia i miejsca, w którym się znajduje (w wątrobie ma nieco jaśniejszy kolor niż w pęcherzyku żółciowym). Żółć jest produkowana w wątrobie przez hepatocyty (komórki wątroby), a następnie magazynowana i zagęszczana w pęcherzyku żółciowym. 

Po spożyciu posiłku bogatego w tłuszcze żółć zostaje uwolniona z pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy, co jest możliwe dzięki zwiększonemu stężeniu dwóch hormonów – cholecystokininy i sekretyny. Na dalszym etapie żółć miesza się ze strawionym pokarmem w jelicie cienkim, co usprawnia trawienie tłuszczów i ich rozkład na mniejsze cząstki.

Skład żółci

Żółć wątrobowa jest mieszaniną różnych składników, które wspomagają proces rozkładania substancji tłuszczowych. Te – niżej opisane – stanowią ok. 11% objętości żółci – pozostała część to woda.

• Kwasy żółciowe – to związki, które obejmują m.in.: kwas cholowy, kwas chenodeoksycholowy, kwas deoksycholowy oraz kwas litocholowy. W wątrobie są one sprzęgane z glicyną lub tauryną. Następnie, w przewodzie pokarmowym, ulegają modyfikacjom pod wpływem bakterii jelitowych. Wspomniane procesy wspomagają trawienie, zwiększając dostępność enzymów trzustkowych, takich jak ligaza. Kwasy żółciowe podlegają recyklingowi – po spełnieniu swoich funkcji, poprzez krążenie wrotne, trafiają ponownie do wątroby. Tylko 5% z nich zostaje wydalonych z kałem.
• Fosfolipidy – współdziałają z kwasami żółciowymi, tworząc tzw. micele – mikroskopijne cząsteczki o budowie hydrofilowej i hydrofobowej. Taka struktura umożliwia trawienie cholesterolu. Najważniejszym i zarazem najliczniejszym z fosfolipidów obecnych w żółci jest lecytyna. 
• Barwniki żółciowe – w tym biliwerdyna i bilirubina – są produktami rozpadu hemu erytrocytów. Bilirubina powinna stanowić około 2% składu żółci — zbyt wysoki poziom tego barwnika może świadczyć o uszkodzeniach wątroby i trzustki lub zatruciu toksynami. 
• Cholesterol – stanowi około 10% żółci. Występuje w postaci wolnej oraz zestryfikowanej. W warunkach fizjologicznych stosunek cholesterolu do kwasów żółciowych wynosi między 1:20 a 1:30. Zaburzenie tej równowagi zwiększa ryzyko tworzenia się kamieni żółciowych.
• Elektrolity – w żółci znajdują się m.in. jony: sodu, potasu, wapnia i chlorku. Warto zaznaczyć, że stosunek sodu do potasu w żółci wynosi 10:1. Taki skład jest zbliżony do składu osocza.

Dzięki płynnej postaci żółć nie zalega w pęcherzyku oraz drogach żółciowych, z łatwością trafia do dwunastnicy, a także skutecznie miesza się z treścią pokarmową, co poprawia trawienie tłuszczów.

Ze względu na skład i miejsce powstawania wyróżnia się dwa rodzaje żółci: wątrobową oraz pęcherzykową. Żółć wątrobowa jest wytwarzana przez hepatocyty i charakteryzuje się większą zawartością wody, co nadaje jej rzadszą konsystencję. Kiedy trafi do pęcherzyka żółciowego, gdzie ulega zagęszczeniu i staje się bardziej lepka, przekształca się w żółć pęcherzykową.

Funkcje żółci

Żółć – ze względu na swój różnorodny skład – pełni w organizmie istotne funkcje.

Emulgacja, czyli trawienie tłuszczów

Podstawową funkcją żółci jest wspomaganie trawienia tłuszczów. Jej odpowiedni skład i konsystencja uruchamiają proces emulgacji, tzn. zmniejszania napięcia powierzchniowego, dzięki któremu duże cząstki tłuszczu zostają rozbite na mniejsze, a następnie są wchłaniane w jelicie cienkim.

Transport bilirubiny

Bilirubina jest składnikiem żółci. W jelicie cienkim (dzięki enzymom bakterii jelitowych) przekształca się w urobilinogeny, czyli barwniki żółciowe. Bilirubina pomaga usuwać uszkodzoną hemoglobinę oraz zniszczone czerwone krwinki. To także marker wielu chorób wątroby i krwi. Bilirubina wpływa również na metabolizm leków oraz toksyn.

Ochrona przed bakteriami i wirusami

Żółć zwiększa ochronę organizmu przed drobnoustrojami, w tym bakteriami i wirusami, ponieważ kwasy żółciowe wchodzą w interakcje z dobroczynnymi bakteriami bytującymi w jelitach. Dzięki temu mikroflora jelitowa zostaje pobudzona do wydzielania substancji przeciwbakteryjnych. Funkcją żółci jest również usuwanie drobnoustrojów zasiedlających przewód pokarmowy. 

Cholesterol HDL a kwasy żółciowe 

Biosynteza cholesterolu HDL (ang. high-density lipoprotein; lipoproteina wysokiej gęstości; tzw. dobry cholesterol) odbywa się z udziałem kwasów żółciowych. Po zagęszczeniu frakcja HDL jest wydalana z żółcią lub magazynowana do dalszego wykorzystania przez organizm. Cholesterol HDL zmniejsza ryzyko wystąpienia: miażdżycy, udaru i zawału serca.

Rola żółci a wchłanianie witamin 

Żółć odgrywa kluczową rolę we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) w jelicie cienkim. Wspomniane witaminy wspierają różnorodne procesy w organizmie: wzmacniają odporność (D, A, E), działają jako przeciwutleniacze (A, E) oraz są niezbędne w procesie krzepnięcia krwi (K).

Wpływ żółci na pH jelit

Żółć reguluje pH w jelitach, co jest kluczowe dla działania enzymów trawiennych. Dzięki jej przepływowi w przewodzie pokarmowym odczyn jelit utrzymuje się na poziomie neutralnym lub lekko zasadowym (pH 7–8). Taki poziom pH wspiera prawidłowe trawienie i wchłanianie składników odżywczych.

Oczyszczanie organizmu z toksyn

Składniki obecne w żółci biorą udział w detoksykacji organizmu. Gdy szkodliwe produkty przemiany materii lub toksyny dostaną się do przewodu pokarmowego, zostają otoczone przez jej cząsteczki, a następnie przetransportowane do jelita grubego i wydalone wraz z kałem.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące żółci.