Najważniejsze informacje:

• Woreczek żółciowy, lub pęcherzyk żółciowy, to niewielkich rozmiarów narząd, w którym jest magazynowana i zagęszczana żółć.
• Zaburzenia jego funkcjonowania lub struktury mogą być przyczyną rozwoju wielu chorób, w tym: kamicy pęcherzyka żółciowego, stanów zapalnych, zastojów żółci oraz zarzucania jej do żołądka, a w skrajnych przypadkach nowotworów złośliwych.
• Odpowiednia profilaktyka (tu m.in.: zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, systematyczne nawadnianie organizmu) zmniejsza ryzyko rozwinięcia się chorób woreczka żółciowego.

Woreczek żółciowy (inaczej pęcherzyk żółciowy) pełni kluczową rolę w magazynowaniu i uwalnianiu żółci, dlatego też zaburzenia jego funkcji mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak np. kamica żółciowa czy ostre lub przewlekłe stany zapalne. Jakie choroby pęcherzyka oraz dróg żółciowych są najczęściej diagnozowane? W jaki sposób rozpoznać dolegliwości z nimi związane? Na czym polega leczenie w poszczególnych przypadkach?

Choroby woreczka żółciowego

Sprawne funkcjonowanie woreczka żółciowego zapewnia prawidłowe trawienie tłuszczów oraz ochronę przed drobnoustrojami, poprawia wchłanialność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), a także wspomaga przemianę cholesterolu. 

Choroby woreczka żółciowego, w tym ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, mogą dotyczyć aż 20 proc. populacji w Polsce. Co więcej, najczęstsza z nich – kamica pęcherzyka żółciowego – może przebiegać bezobjawowo aż w 80 proc. przypadków. 

Woreczek żółciowy – objawy 

Jakie symptomy mogą świadczyć o chorobie pęcherzyka żółciowego lub zaburzeniach przepływu żółci? Pierwszy objaw to zazwyczaj silny ból w prawej górnej części brzucha pojawiający się po spożyciu tłustego posiłku. Dolegliwościom bólowym towarzyszą czasami również inne objawy, takie jak np.: uczucie pełności, wzdęcia, a także nudności i wymioty.

W którym miejscu boli woreczek żółciowy i jakie są pierwsze objawy chorób dróg żółciowych?

Niepokojące objawy ze strony pęcherzyka żółciowego mogą świadczyć o szeregu mniej lub bardziej poważnych schorzeń. W większości przypadków wskazują jednak na powstawanie kamieni żółciowych lub nadchodzący atak kolki żółciowej. Jednak bez względu na rodzaj i intensywność symptomów, konieczna jest natychmiastowa wizyta u lekarza oraz przeprowadzenie podstawowych badań.

Gdzie i w jaki sposób boli woreczek żółciowy? Pojawia się silny i nagły ból w nadbrzuszu, trwający od 30 minut do 2 godzin, zwłaszcza po spożyciu posiłku wysokotłuszczowego. Pacjenci zgłaszają zazwyczaj dolegliwości bólowe po prawej stronie brzucha, które niekiedy promieniują w kierunku kręgosłupa i/lub prawej łopatki. 

Inne objawy, które mogą wskazywać na rozwój choroby woreczka i dróg żółciowych to:

• brak apetytu,
• złe samopoczucie,
• świąd skóry,
• nudności i wymioty,
• podwyższona temperatura ciała, często połączona z dreszczami,
• zażółcenie skóry.

Pojawienie się powyższych objawów wymaga przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań laboratoryjnych i obrazowych. Niestety większość chorych decyduje się na wizytę u lekarza zbyt późno, co znacznie utrudnia leczenie farmakologiczne.

Objawy ze strony dróg żółciowych mogą sugerować choroby, takie jak: 

• kamienie żółciowe,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego (ostre lub przewlekłe),
• zablokowanie dróg żółciowych bez rozwoju stanu zapalnego,
• polipy,
• rak pęcherzyka żółciowego.

Znacznie rzadziej diagnozuje się z kolei wodniaka i ropniaka pęcherzyka żółciowego.

Kamica pęcherzyka żółciowego 

Kamica to choroba, w której kamienie żółciowe (złogi składające się z: cholesterolu, bilirubiny, białek czy węglanu wapnia) blokują wypływ żółci z pęcherzyka. W fizjologicznych warunkach wspomniane substancje są rozpuszczane i wydalane z przewodu pokarmowego, jednak w pewnych sytuacjach wytrącają się, tworząc kamienie, które mogą zablokować drogi żółciowe. Wstrzymanie wydalania żółci może doprowadzić do szeregu poważnych konsekwencji, w tym martwicy tkanek, a także wylania się płynu do jamy brzusznej.

Bezpośrednią przyczyną powstawania kamieni jest odkładanie się stałych złogów w przewodach żółciowych lub pęcherzyku żółciowym. Ryzyko schorzenia jest większe u: kobiet, osób z predyspozycjami genetycznymi i otyłych, pacjentów z mukowiscydozą, kobiet po wielokrotnych porodach. Kamienie żółciowe mogą powstawać częściej również w przypadku: 

• długotrwałego przyjmowania środków antykoncepcyjnych,
• niektórych chorób, w tym cukrzycy i hipercholesterolemii,
• znacznej i szybkiej utraty masy ciała,
• nawracających infekcji dróg żółciowych.

Ryzyko rozwoju kamicy pęcherzyka żółciowego rośnie wraz z wiekiem. Szacuje się, że schorzenie to może dotyczyć nawet 50% populacji po 60. roku życia.

Kamienie żółciowe w woreczku mogą wywoływać objawy, takie jak:

• nagły, napadowy ból zlokalizowany w górnej części brzucha,
• nudności i wymioty,
• podwyższona temperatura ciała, gorączka z dreszczami,
• jasny kolor moczu i kału,
• brak apetytu,
• wzdęcia i uczucie pełności,
• zażółcenie skóry i spojówek.

Zablokowanie się dróg wyprowadzających żółć może spowodować tzw. atak woreczka żółciowego/kolkę żółciową. Ten stan może utrzymywać się nawet kilka godzin. Pojawia się najczęściej po spożyciu bardzo tłustego posiłku. Dolegliwości bólowe tego typu mają tendencję do nawracania.

Doświadczony lekarz jest w stanie zdiagnozować atak kamicy woreczka żółciowego, bazując na wywiadzie z pacjentem. Zazwyczaj bez trudu wyczuwa też powiększony pęcherzyk żółciowy podczas badania palpacyjnego. Lekarz zleca ponadto wykonanie USG jamy brzusznej lub innych badań obrazowych.

W leczeniu kamicy woreczka żółciowego najczęściej wykorzystuje się rozwiązania z zakresu farmakologii. Leki rozkurczowe i leki przeciwzapalne, a także te o działaniu przeciwbólowym, łagodzą ból brzucha, zmniejszają stany zapalne i wpływają relaksująco na mięśniówkę. Większość z nich jest dostępna bez recepty. 

W poważniejszych przypadkach lekarz może zadecydować o usunięciu pęcherzyka żółciowego metodą laparoskopową lub w trakcie tradycyjnego zabiegu chirurgicznego.

Przewlekłe i ostre zapalenie woreczka żółciowego

Jednym z powikłań kamicy jest zapalenie pęcherzyka żółciowego. Dochodzi wówczas do zaczopowania przewodu żółciowego wspólnego przez zalegającą gęstą żółć. Prowadzi to do rozwoju stanu zapalnego, który najczęściej przebiega bezobjawowo, jednak z czasem może przekształcić się w stan ostry wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Jakie są przyczyny przewlekłego i ostrego zapalenia woreczka żółciowego? W wyniku zablokowania odpływu żółci światło pęcherzyka zamyka się, co prowadzi do obrzęku błony śluzowej. Należy pamiętać, że nawracające zapalenie pęcherzyka żółciowego powoduje pogrubienie ścian jego struktury, a to z kolei czyni narząd mniej elastycznym, co w skrajnych przypadkach może zakończyć się jego pęknięciem.

Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego (poza dolegliwościami bólowymi) może dawać takie objawy, jak:

• wzdęcia,
• nudności i wymioty,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• niestrawność.

W przypadku ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego dochodzi do rozwoju bardzo silnych dolegliwości bólowych zlokalizowanych w górnej części brzucha po prawej stronie. Ból woreczka żółciowego może promieniować do pleców lub prawego barku.

Stan zapalenia pęcherzyka żółciowego wymaga przede wszystkim interwencji farmakologicznej o charakterze przeciwzapalnym. Czasami konieczne jest wprowadzenie antybiotykoterapii, a nawet hospitalizacja. Usunięcie pęcherzyka żółciowego odbywa się najczęściej metodą laparoskopową, co pozwala na ograniczenie powikłań i skutków ubocznych związanych z operacją klasyczną.

W wyniku ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego i niepodjęcia interwencji medycznej możliwe jest wystąpienie: martwicy tkanek, perforacji, a nawet sepsy. W takich przypadkach wskazaniem jest natychmiastowa hospitalizacja. 

Ostre zapalenie woreczka żółciowego u pacjentów z ogólnym złym stanem zdrowia i chorobami współistniejącymi może zakończyć się zgonem.

Zarzucanie żółci do żołądka

Żółć jest produkowana w przewodzie pokarmowym poniżej linii żołądka. Zdarza się jednak, że zostaje zarzucana na wyższe piętra układu – do żołądka, a nawet przełyku. Wywołuje to szereg nieprzyjemnych objawów, a także utrudnia procesy trawienia. W efekcie zarzucania żółci do żołądka wzrasta ryzyko rozwoju stanu zapalnego i silnego podrażnienia jego błony śluzowej.

Przyczynami zarzucania żółci do żołądka i/lub przełyku może być:

• osłabienie czynnościowe odźwiernika, czyli mięśnia oddzielającego żołądek od dwunastnicy,
• upośledzenie perystaltyki przewodu pokarmowego, np. w przebiegu cukrzycy,
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• częściowa resekcja żołądka,
• usunięcie pęcherzyka żółciowego.

Ryzyko wystąpienia refluksu żółciowego zwiększa się w przypadku spożywania produktów, takich jak: ostre przyprawy, kawa, alkohol i napoje gazowane.

Żółć obecna w żołądku może wywoływać:

• nudności o różnym stopniu nasilenia,
• ból w okolicach nadbrzusza,
• wymioty, które nie przynoszą ulgi,
• nieprzyjemne uczucie pieczenia w przełyku,
• wrażenie zbytniego nasycenia po posiłku.

Często zdarza się jednak, że żółć zalegająca w żołądku przez wiele miesięcy, a nawet lat, nie daje żadnych specyficznych objawów. Jest to bardzo niebezpieczny stan, ponieważ diagnozuje się go dopiero na etapie bardzo zaawansowanego stanu zapalnego, który może wymagać usunięcia pęcherzyka żółciowego.

Leczenie farmakologiczne może obejmować stosowanie: inhibitorów pompy protonowej, które zwiększają pH w żołądku, substancji prokinetycznych poprawiających motorykę przewodu pokarmowego, leków wpływających na skład żółci, a także pochodnych kwasu alginowego, które ją neutralizują.

W niektórych przypadkach może okazać się konieczne przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego, w tym częściowego usunięcia żołądka lub pęcherzyka żółciowego.

Polipy woreczka żółciowego

Polipy to guzowate twory o miękkiej strukturze wyrastające powyżej poziomu błony śluzowej. Mogą tworzyć się w wyniku urazu lub toczącego się stanu zapalnego. Polipy są zazwyczaj niegroźne, jednak zawsze wymagają: przeprowadzenia szczegółowych badań, obserwacji, a w razie konieczności – usunięcia. 

Polipy pęcherzyka żółciowego rozpoznaje się w USG jamy brzusznej. Postępowanie medyczne uzależnione jest wówczas od ich ilości i kształtu. Nie mniej ważny jest wygląd i struktura ścian pęcherzyka, która może być nieco pogrubiona. Czasami polip ma tendencję do zwiększenia swoich rozmiarów. Specjalista powinien wykonać wówczas dodatkowe badania, aby upewnić się, że nie wykazuje on cech nowotworzenia.

Wodniak woreczka żółciowego 

Wodniak to torbiel wypełniona płynem surowiczym. Jego obecność w pobliżu innych narządów prowadzi do ich powiększenia, co może zaburzać ich prawidłowe funkcjonowanie i powodować dyskomfort w jamie brzusznej. W przypadku pęcherzyka żółciowego wodniak prowadzi do jego znacznego powiększenia, ale zazwyczaj nie wywołuje bólu.

Wodniakom pęcherzyka żółciowego często towarzyszą ropniaki. Utrudniony przepływ żółci oraz obecność ropy mogą prowadzić do: wysokiej gorączki, silnego bólu, nudności, wymiotów i ogólnego osłabienia organizmu.

Rak pęcherzyka żółciowego

Rak pęcherzyka żółciowego zaliczany jest do najczęściej występujących nowotworów złośliwych. Rokowania z nim związane są na ogół złe, ponieważ u 20 proc. pacjentów zostaje zdiagnozowany, gdy rak znajduje się już w II stadium. Jedyną możliwością leczenia jest radykalny zabieg chirurgiczny.

W przypadku raka woreczka żółciowego objawy są zbliżone do tych towarzyszących kamieniom żółciowym i stanom zapalnym. W związku z tym każdy ostry epizod bólu (tzw. atak woreczka) należy skonsultować z lekarzem i wykonać dodatkowe badania laboratoryjne oraz obrazowe. Rak pęcherzyka żółciowego we wczesnym stadium jest wykrywany najczęściej podczas diagnostyki w kierunku zapalenia.

Rak dróg żółciowych 

Nowotwory dróg żółciowych na początkowych etapach rozwoju na ogół nie dają żadnych specyficznych objawów, jednak z czasem mogą manifestować się m.in.: 

• zażółceniem skóry i białek oczu, 
• ciemniejszym zabarwieniem moczu, 
• białymi stolcami, 
• świądem skóry, 
• bólem brzucha w okolicy prawego podżebrza. 

Rak dróg żółciowych jest stosunkowo rzadko diagnozowany, a do czynników ryzyka zalicza się: otyłość, nadmierne spożywanie alkoholu, zakażenie wirusowym zapaleniem wątroby typu A i B, wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych.

Inne choroby związane z drogami żółciowymi 

Do rzadziej występujących chorób dróg żółciowych należą: 

• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC) – przewlekła choroba wątroby, której przyczyną jest postępujące włóknienie dróg żółciowych;
• nowotwory dróg żółciowych (cholangiocarcinoma) – najczęściej diagnozowanym jest gruczolakorak zaliczany do nowotworów złośliwych;
• dyskineza dróg żółciowych – polegająca na zaburzeniu czynności ruchowych pęcherzyka żółciowego, co jest związane z upośledzeniem akcji skurczowej narządu;
• atrezja dróg żółciowych – rzadkie schorzenie polegające na nieprawidłowym rozwoju lub zrośnięciu dróg żółciowych;
• zespół Mirizziego – powoduje żółtaczkę cholestatyczną; przyczyną jego rozwoju może być m.in.: posocznica, niewydolność wątroby, a także rak pęcherzyka żółciowego;
• zespół Carolego – choroba o podłożu genetycznym spowodowana zastojem żółci i tworzeniem się stanów ropnych oraz odkładaniem złogów;
• żółtaczka mechaniczna – zablokowanie dróg żółciowych z wątroby do jelit;
• tzw. pęcherzyk porcelanowy (porcelain gallbladder) – stan, w którym ściany pęcherzyka są pokryte przez sole wapnia. 

Jak zapobiegać chorobom woreczka żółciowego?

Modyfikacja diety i stylu życia to najlepsza profilaktyka chorób woreczka żółciowego. Jakich zasad przestrzegać, aby uniknąć kamicy lub stanów zapalnych narządu? Wymienia się tu:

• dietę ubogą w tłuszcze trans i żywność wysoko przetworzoną, która sprzyja rozwojowi hipercholesterolemii; w codziennym menu powinny dominować świeże warzywa oraz owoce, a także naturalne źródła błonnika, łatwo przyswajalnego białka i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych,
• systematyczną aktywność fizyczną,
• unikanie używek, w tym palenia papierosów i nadużywania alkoholu,
• regularne badania profilaktyczne, jak np. badania krwi i USG jamy brzusznej,
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała.

Dieta wspierająca funkcjonowanie woreczka żółciowego

W celu obniżenia ryzyka rozwoju chorób pęcherzyka żółciowego warto przestrzegać diety bogatej w:

• produkty zbożowe, 
• chude mięso, 
• świeże owoce i warzywa, 
• naturalne źródła błonnika. 

Ponadto ważne jest regularne spożywanie niewielkich posiłków. Nie wolno zapominać także o odpowiednim nawodnieniu i wypijaniu minimum 2 litrów wody dziennie.

Jakie zioła na woreczek żółciowy można pić? 

Naturalnym sposobem na wsparcie pracy woreczka żółciowego jest picie ziołowych naparów. Wśród zalecanych należy wymienić: kłącze kurkumy, ziele dymnicy, liść mięty pieprzowej, liść karczocha, ostropest plamisty i ziele dziurawca. Trzeba jednak pamiętać, że substancje czynne zawarte w ziołach mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, dlatego w pierwszej kolejności warto skonsultować bezpieczeństwo ich stosowania z lekarzem.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące chorób woreczka żółciowego.