Tarczyca – choroby, badania

Najważniejsze informacje:

• Najczęstsze choroby tarczycy to nadczynność i niedoczynność tarczycy. Zaburzone poziomy hormonów tarczycy wpływają na cały organizm, w tym na tempo przemian energetycznych, termoregulację, czynność serca, pracę przewodu pokarmowego i nastrój.
• Tarczyca jest narządem należącym do układu dokrewnego, w którym często rozwijają się także choroby autoimmunologiczne, takie jak choroba Gravesa-Basedowa i choroba Hashimoto. Mają one związek z obecnością autoprzeciwciał.
• Rak tarczycy zazwyczaj nie daje charakterystycznych objawów. Najczęstszy typ (rak brodawkowaty) ma bardzo dobre rokowanie.
• Podstawowe badania diagnostyczne w chorobach tarczycy to: TSH, fT3, fT4, przeciwciała przeciwtarczycowe i USG.

Tarczyca produkuje hormony, które wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. Kiedy jej czynność ulega zaburzeniu, dochodzi do zachwiania równowagi wielu kluczowych procesów, między innymi przemian metabolicznych. Dowiedz się, jakie są najczęstsze schorzenia tarczycy, jak się objawiają oraz w jaki sposób można je diagnozować.

Jak wykrywa się choroby tarczycy?

Diagnostyka chorób tarczycy obejmuje badania laboratoryjne i obrazowe. Na konieczność ich wykonania może wskazywać między innymi ujawnienie się objawów typowych dla niedoczynności lub nadczynności tarczycy oraz wykrycie niepokojącej zmiany na szyi. Diagnostyką chorób tarczycy zajmuje się endokrynolog, a w mniej zaawansowanych przypadkach również lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.

Badania laboratoryjne tarczycy

Na typowy pakiet tarczycowy składają się badania krwi:

• TSH (hormon tyreotropowy),
• fT3 (wolna trójjodotyronina),
• fT4 (wolna tyroksyna).

Pozwalają one na podstawową ocenę czynności tarczycy, np. wysokie TSH i niskie hormony tarczycy są typowe dla pierwotnej niedoczynności tarczycy. Te badania mogą być zlecone przez lekarza rodzinnego.

Bardziej specjalistyczne są badania immunologiczne wykrywające przeciwciała przeciwtarczycowe, takie jak:

• przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TRAb) – charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa,
• przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) – charakterystyczne dla choroby Hashimoto,
• przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg) – mogą występować w chorobie Hashimoto.

Poziom tyreoglobuliny i kalcytoniny jest oznaczany głównie przez onkologów, ponieważ jest istotny w diagnostyce raka tarczycy i monitorowaniu przebiegu leczenia.

Badania obrazowe tarczycy

Podstawowym badaniem obrazowym wykorzystywanym w diagnostyce chorób tarczycy jest USG. Pozwala ocenić wielkość i strukturę tarczycy oraz wykryć guzki, zmiany zapalne i cechy mogące wskazywać na nowotwór. W razie wykrycia podejrzanej zmiany lekarz może wykonać biopsję cienkoigłową pod kontrolą USG. Pobrany w ten sposób materiał jest następnie oceniany przez patomorfologa.

Zastosowanie znajduje również scyntygrafia, czyli badanie z wykorzystaniem izotopów promieniotwórczych. Pozwala różnicować guzki na czynne i nieczynne hormonalnie.

Jakie są najczęstsze choroby tarczycy?

Do najczęstszych chorób tarczycy należą:

• nadczynność tarczycy,
• niedoczynność tarczycy,
• choroba Gravesa-Basedowa,
• choroba Hashimoto,
• rak tarczycy,
• podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina).

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to stan chorobowy, w którym produkcja hormonów tarczycy przekracza zapotrzebowanie organizmu i wywołuje charakterystyczne objawy. Do jej rozwoju może dojść z wielu powodów, m.in. w związku z obecnością guzka autonomicznego, gruczolaka przysadki lub wola toksycznego, ekspozycją na leki i środki kontrastujące oraz na podłożu autoimmunologicznym. Choroba zwykle rozwija się stopniowo, w ciągu miesięcy lub lat. W niektórych przypadkach manifestuje się jednak nagle, niekiedy pod postacią przełomu tarczycowego, który jest stanem zagrożenia życia.

Do głównych objawów nadczynności tarczycy należą:

• utrata masy ciała (pomimo normalnego lub zwiększonego łaknienia),
• kołatanie serca,
• tachykardia (akcja serca >100/min),
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia akcji serca,
• drżenie rąk,
• uczucie gorąca, nietolerancja wysokich temperatur,
• biegunki,
• zwiększona potliwość skóry,
• zmiany nastroju (niepokój, drażliwość),
• pobudzenie psychoruchowe,
• problemy z koncentracją,
• wypadanie włosów, łamliwość paznokci,
• osłabienie,
• spadek siły i masy mięśni,
• spadek libido.

Wyróżniamy także subkliniczną (utajoną) nadczynność tarczycy, która ma charakter skąpoobjawowy lub bezobjawowy. Stwierdza się poziom TSH poniżej normy i poziomy fT3 i fT4 w normie.

Choroba Gravesa-Basedowa

Choroba Gravesa-Basedowa to jedna z autoimmunologicznych chorób tarczycy. W jej przebiegu układ odpornościowy produkuje przeciwciała skierowane przeciwko receptorom dla TSH. Stałe pobudzanie receptorów przez krążące przeciwciała jest dla tarczycy sygnałem do intensywnej produkcji hormonów, co prowadzi do powiększenia gruczołu i wystąpienia objawów nadczynności tarczycy. Dla choroby Gravesa-Basedowa charakterystyczne są ponadto objawy oczne (orbitopatia tarczycowa) wynikające z zapalenia tkanek oczodołu. Należą do nich: wytrzeszcz, ból i ograniczona ruchomość gałek ocznych, obrzęk oczodołu, pieczenie, łzawienie, zmniejszona ostrość wzroku, światłowstręt. W skrajnych przypadkach może dojść do ucisku na nerw wzrokowy.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy jest chorobą przebiegającą z niedostateczną produkcją trójjodotyroniny i tyroksyny. Może mieć charakter pierwotny (z przyczyną na poziomie tarczycy) oraz wtórny (związany z chorobą przysadki mózgowej). Pierwotna niedoczynność tarczycy może być konsekwencją zapalenia tarczycy, leczenia jodem radioaktywnym, napromieniania okolicy szyi, ekspozycji na związki wiążące jod (np. azotany) oraz stosowania niektórych leków (np. litu, fenytoiny, amiodaronu). Przyczyną niedoczynności wtórnej jest niedoczynność przysadki mózgowej, związana np. z obecnością guza.

W przebiegu ciężkiej, nieleczonej niedoczynności tarczycy może rozwinąć się stan nagły – śpiączka hipometaboliczna.

Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy należą:

• przyrost masy ciała,
• ciągłe uczucie zmęczenia,
• senność,
• spowolnienie myślenia,
• zaburzenia pamięci,
• depresja,
• sucha, zimna skóra,
• obrzęk podskórny,
• wypadanie włosów,
• bradykardia (akcja serca <60/min),
• niskie ciśnienie tętnicze,
• ochrypły głos,
• zaparcia,
• osłabienie funkcji nerek,
• zaburzenia miesiączkowania.

Wyróżniamy także subkliniczną (utajoną) nadczynność tarczycy, dla której charakterystyczne są zaburzenia nastroju. Nie stwierdza się natomiast innych typowych objawów.

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto (inaczej przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) ma związek z obecnością autoprzeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-Tg). Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy początkowo może przebiegać bez zaburzenia czynności tarczycy (z eutyreozą), natomiast po pewnym czasie rozwija się pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy. Choroba charakteryzuje się obecnością limfocytów T, które niszczą komórki tarczycy i prowadzą do włóknienia oraz zaniku gruczołu. W początkowym stadium choroby obserwuje się wole, czyli niebolesne powiększenie tarczycy.

Rak tarczycy

Rak tarczycy jest nowotworem złośliwym, który w większości przypadków wywodzi się z komórek pęcherzykowych. Charakteryzuje się dość dużą różnorodnością – w obrębie tej jednostki chorobowej kilka typów raka, które różnią się przebiegiem.

• Najczęściej występuje rak brodawkowaty, który ma bardzo dobre rokowanie. Przy wykryciu w stadium mikroraka jest całkowicie uleczalny, a guzy mniejsze niż 4 cm dają 10-letnie przeżycie na poziomie 90-95%. Jest nieczynny hormonalnie, rozwija się powoli jako bezbolesna masa w obrębie szyi.
• Rak pęcherzykowy ma nieco gorsze rokowanie (10-letnie przeżycia na poziomie ok. 80%).
• Najgorzej rokuje rak anaplastyczny – guz szybko rośnie i przerzutuje do narządów odległych. W większości przypadków powoduje zgon w ciągu 1-2 lat.
• Około 5% przypadków raka tarczycy stanowi rak rdzeniasty, który ma inne pochodzenie – wywodzi się z komórek przypęcherzykowych (C) wydzielających kalcytoninę.

Podostre zapalenie tarczycy

Podostre zapalenie tarczycy (inaczej choroba de Quervaina) ma prawdopodobnie etiologię wirusową (m.in. wirusy świnki, odry, EBV, grypy). Ma przebieg fazowy – kolejno występują gorączka i ból szyi, nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy i eutyreoza (wyrównanie parametrów). Choroba charakteryzuje się samoistną remisją. Stosuje się przede wszystkim leki przeciwbólowe.