Przysadka mózgowa – co to, gdzie leży, budowa, funkcje

Najważniejsze informacje:

• Przysadka mózgowa to ważny gruczoł wydzielania wewnętrznego zlokalizowany w czaszce. W jej obrębie wyróżnia się płat przedni, płat tylny i część pośrednią.
• Przysadka mózgowa wytwarza przede wszystkim tzw. hormony tropowe wpływające na pracę innych gruczołów dokrewnych (m.in. TSH, FSH, LH, ACTH, GH). Ponadto tylny płat przysadki wydziela oksytocynę i wazopresynę produkowane w podwzgórzu.
• Przysadka mózgowa ma wpływ na metabolizm, gospodarkę wodno-elektrolitową, płodność i wzrost organizmu.

Przysadka mózgowa to gruczoł, który pomimo swoich niewielkich rozmiarów odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu układu endokrynnego. Pełni nadrzędną rolę względem takich narządów jak m.in. tarczyca, nadnercza, jajniki i jądra. Zrozumienie działania przysadki jest kluczowe dla diagnostyki i leczenia wielu zaburzeń hormonalnych. Dowiedz się, jak jest zbudowana przysadka mózgowa, jak działają hormony przysadki i jaka jest ich aktywność.

Przysadka mózgowa – co to, gdzie leży

Przysadka mózgowa to pojedynczy gruczoł wydzielania wewnętrznego zlokalizowany pośrodkowo w czaszce, w zagłębieniu kości klinowej zwanym siodłem tureckim. Jest wydłużona w kierunku poprzecznym, a jej największy wymiar wynosi do 1,5 cm. Masa tego narządu to około 0,5 g.

Budowa przysadki mózgowej

W obrębie przysadki mózgowej wyróżnia się dwie zasadnicze części – płat przedni i płat tylny. Płaty przysadki różnią się pochodzeniem embriologicznym, anatomią czynnościową oraz pełnionymi funkcjami. Pomiędzy płatem przednim i tylnym znajduje się część środkowa, która wydziela hormon melanotropowy (MSH) pobudzający komórki skóry do syntezy pigmentu (melaniny).

Przysadka mózgowa łączy się z podwzgórzem za pomocą lejka przysadki (inaczej szypuły), w której przebiegają włókna nerwowe i naczynia krwionośne.

Budowa przedniego płata przysadki mózgowej

Przedni płat przysadki to inaczej przysadka gruczołowa, ponieważ to właśnie tutaj jest zlokalizowana większość komórek odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie hormonów tropowych. Co ciekawe, rozwojowo ta część przysadki jest fragmentem nabłonka pierwotnej jamy ustnej.

W zależności od właściwości mikroskopowych i funkcji, komórki przedniego płata dzieli się na 3 grupy:

• komórki barwnikooporne – nieaktywne hormonalnie,
• komórki kwasochłonne – należą do nich komórki somatotropowe wydzielające hormon wzrostu i laktotropowe wydzielające prolaktynę,
• komórki zasadochłonne – do tej grupy zalicza się komórki kortykotropowe wydzielające ACTH, tyreotropowe wydzielające TSH oraz gonadotropowe wydzielające FSH i LH.

Budowa tylnego płata przysadki mózgowej

Płat tylny przysadki, nazywany też przysadką nerwową, wywodzi się pierwotnie z międzymózgowia. Choć wydziela dwa hormony (wazopresynę i oksytocynę), to sam ich nie produkuje. Są to hormony podwzgórzowe, które drogą transportu aksonalnego dostają się z jąder nadwzrokowego i przykomorowego podwzgórza do tylnego płata przysadki.

Jakie hormony produkuje przysadka mózgowa?

Płat przedni przysadki mózgowej produkuje i wydziela następujące hormony:

• hormon wzrostu (GH, somatotropina) – stymuluje wzrost organizmu (w szczególności wzrost kości i mięśni) i syntezę białek,
• prolaktyna – odpowiada za rozwój gruczołów sutkowych i produkcję mleka po porodzie,
• hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – pobudza korę nadnerczy do wydzielania glikokortykosteroidów (w tym kortyzolu), wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów, jest częścią tzw. osi stresowej (podwzgórze-przysadka-nadnercza),
• hormon tyreotropowy (TSH) – stymuluje tarczycę do produkcji i wydzielania tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3),
• hormon folikulotropowy (FSH) – u kobiet stymuluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i produkcję estrogenów, u mężczyzn pobudza spermatogenezę,
• hormon luteinizujący (LH) – u kobiet odpowiada za owulację i przekształcanie pękniętego pęcherzyka Graafa w ciałko żółte, u mężczyzn pobudza komórki Leydiga do produkcji testosteronu.

Regulacja wydzielania tych hormonów zachodzi na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Gdy gruczoł obwodowy produkuje odpowiednią ilość danego hormonu, zmniejsza się wydzielanie hormonu tropowego przysadki. Na przykład, przy wysokim poziomie kortyzolu dochodzi do zmniejszenia produkcji ACTH. W podobnych zależnościach pozostają hormony tropowe przysadki z hormonami podwzgórzowymi.

Tylny płat przysadki mózgowej magazynuje i wydziela następujące hormony podwzgórzowe:

• wazopresyna (hormon antydiuretyczny, ADH) – działa na kanaliki nerkowe i zmniejsza objętość wydalanego moczu, może obkurczać naczynia krwionośne i podnosić ciśnienie tętnicze,
• oksytocyna – hormon o szczególnej roli w okresie porodu i laktacji, wywołuje skurcze macicy podczas porodu i stymuluje wypływ mleka z gruczołów sutkowych.

Za co odpowiada przysadka mózgowa – funkcje

Podsumowując, dzięki produkcji hormonów przysadka mózgowa pełni w naszym organizmie następujące role:

• kontrola pracy innych gruczołów dokrewnych – jest gruczołem nadrzędnym względem tarczycy, nadnerczy, jajników, jąder,
• regulacja gospodarki wodnej i ciśnienia tętniczego – wazopresyna zapobiega odwodnieniu organizmu i zwiększa ciśnienie,
• wzrost i rozwój organizmu – hormon wzrostu jest niezbędny do prawidłowego rozwoju fizycznego dzieci oraz odbudowy tkanek u dorosłych,
• wpływ na cykl menstruacyjny i płodność – FSH i LH to kluczowe hormony regulujące cykl miesiączkowy,
• pobudzanie czynności skurczowej macicy i laktacji – oksytocyna i prolaktyna to hormony umożliwiające poród i karmienie piersią,
• reakcja na stres – jako element osi podwzgórze–przysadka–nadnercza wpływa na wydzielanie kortyzolu, czyli głównego hormonu zaangażowanego w przewlekłą odpowiedź na stres.

Oś podwzgórze-przysadka – jak działa?

Komórki przedniego płata przysadki mózgowej są otoczone gęstą siecią naczyń krwionośnych, tworzących układ wrotny przysadki. Pozwala on na szybki transport hormonów przysadki do gruczołów obwodowych. Jest niezbędny także do prawidłowego funkcjonowania osi podwzgórzowo-przysadkowej. Jej działanie polega na regulowaniu pracy odpowiednich komórek przedniego płata przez hormony podwzgórza (liberyny i statyny), np. podwzgórzowa kortykoliberyna (CRH) zwiększa wydzielanie przysadkowego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Z kolei ACTH jest hormonem nadrzędnym wobec hormonów nadnerczowych, np. kortyzolu.

FAQ