Grasica – co to, gdzie jest, funkcje, objawy i choroby grasicy

Najważniejsze informacje

• Grasica znajduje się w przedniej części śródpiersia, za mostkiem i przed sercem. Ma nieregularny kształt i składa się z dwóch asymetrycznych płatów, które otoczone są torebką łącznotkankową. U dzieci jest stosunkowo duża, natomiast u dorosłych ulega stopniowej inwolucji i zastępowana jest tkanką tłuszczową.
• Grasica odgrywa ważną rolę w dojrzewaniu limfocytów T, które są niezbędne do rozpoznawania i eliminacji patogenów. Grasica wspiera również tworzenie pamięci immunologicznej, dzięki której organizm szybciej reaguje na ponowne infekcje.
• Grasica jest gruczołem dokrewnym, produkującym specyficzne hormony takie jak tymozyna, tymopoetyna i tymulina. Hormony te stymulują dojrzewanie i różnicowanie limfocytów T oraz regulują ich aktywność, co umożliwia prawidłową odpowiedź immunologiczną.
• Do najważniejszych chorób grasicy należą nowotwory, takie jak rak grasicy i grasiczaki, które mogą powodować ucisk śródpiersia i objawy paraneoplastyczne, m.in. miastenię gravis. Ponadto mogą tu rozwinąć się takie choroby jak zespół Di George’a oraz SCID, które charakteryzują się niedoborem limfocytów T i ciężkimi zaburzeniami odporności.

Grasica to ważny narząd układu hormonalnego, limfatycznego i odpornościowego, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mechanizmów obronnych organizmu. Choć jest najbardziej aktywna w okresie dzieciństwa i młodości, jej prawidłowa funkcja ma istotne znaczenie także w dorosłym życiu. Jakie funkcje pełni grasica, gdzie się znajduje i jakie hormony produkuje?

Grasica – co to, gdzie jest

Grasica (łac. glandula thymus) to niewielki, ale niezwykle ważny narząd układu limfatycznego i hormonalnego człowieka. Znajduje się w śródpiersiu górnym (za mostkiem), w przedniej części klatki piersiowej, tuż przed sercem. Grasica ma nieregularny kształt i składa się z dwóch płatów.

Grasica powiększa się intensywnie od momentu urodzenia do około 2–3 roku życia, osiągając maksymalną wagę około 25 gramów. Utrzymuje tę wielkość aż do okresu dojrzewania. Wtedy pod wpływem hormonów płciowych zaczyna stopniowo zanikać, co wiąże się z naturalnym procesem starzenia się organizmu. U dzieci grasica jest dobrze widoczna na zdjęciach rentgenowskich, podczas gdy u dorosłych zachodzi proces inwolucji, a narząd staje się trudny do odróżnienia od otaczającej tkanki tłuszczowej. Po 60. roku życia jej masa może spaść nawet poniżej 0,5 grama.

Grasica pełni kluczową rolę w rozwoju układu odpornościowego, zwłaszcza w dzieciństwie i młodości, uczestnicząc w dojrzewaniu limfocytów T, czyli komórek odpowiedzialnych za obronę organizmu przed infekcjami i nowotworami.

Jak wygląda grasica? Budowa

Grasica powstaje z komórek endodermy i mezodermy. Jej miąższ składa się z dwóch zasadniczych części:

• kory (cortex) – zewnętrzna warstwa grasicy, bogata w intensywnie dzielące się limfocyty T, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju i funkcjonowaniu układu odpornościowego;
• rdzenia (medulla) – znajduje się wewnątrz grasicy i zawiera mniejszą liczbę limfocytów, a także komórki grasicy podporowe i nabłonkowe. W rdzeniu występują charakterystyczne dla grasicy struktury zwane ciałkami Hassalla.

Grasica otoczona jest torebką łącznotkankową, która dzieli ją na liczne mniejsze jednostki zwane płacikami.

Za co odpowiada grasica? Funkcje

Grasica wchodzi w skład układu limfatycznego i hormonalnego. Za co odpowiada grasica? Jej główne funkcje to:

• wsparcie w dojrzewaniu i selekcji limfocytów T – grasica jest jedynym miejscem, gdzie dojrzewają limfocyty T chroniące organizm. Limfocyty powstają w szpiku kostnym i trafiają do grasicy, gdzie uczą się rozpoznawać antygeny. Dzięki temu procesowi zyskują zdolność do rozróżniania własnych komórek od obcych, co jest niezbędne dla uniknięcia chorób autoimmunologicznych;
• kształtowanie odporności komórkowej – limfocyty wykształcone w grasicy są odpowiedzialne za odporność komórkową, czyli bezpośrednią reakcję na patogeny. Różne podtypy, jak np. limfocyty pomocnicze (CD4+) i cytotoksyczne (CD8+), uczestniczą w zwalczaniu infekcji, niszczeniu zakażonych komórek oraz regulacji działania innych komórek układu odpornościowego;
• produkcja hormonów grasicy – grasica jest gruczołem dokrewnym, który produkuje specyficzne hormony, takie jak tymozyna, tymopoetyna i tymulina, które regulują rozwój, różnicowanie i aktywność limfocytów T. Hormony te wpływają na poprawę funkcji odpornościowej, a także modulują procesy zapalne i regeneracyjne w organizmie;
• wsparcie w tworzeniu pamięci immunologicznej – podczas kontaktu z patogenami limfocyty T uczestniczą w procesie kształtowania tzw. pamięci immunologicznej. Oznacza to, że po pierwszym spotkaniu z antygenem układ odpornościowy „uczy się” i jest w stanie szybciej oraz efektywniej reagować przy kolejnych ekspozycjach na ten sam czynnik chorobotwórczy. Dzięki temu mechanizmowi szczepienia wykazują tak dużą skuteczność.

Jakie hormony produkuje grasica?

Grasica produkuje specyficzne hormony, niezbędne dla rozwoju, różnicowania oraz funkcjonowania układu odpornościowego. Hormony te wspierają dojrzewanie limfocytów T oraz regulują odpowiedź immunologiczną organizmu. Do najważniejszych hormonów grasicy należą:

• tymozyna – grupa peptydów, które stymulują różnicowanie i dojrzewanie limfocytów T, umożliwiając im uzyskanie zdolności do rozpoznawania antygenów i prawidłowego funkcjonowania w układzie odpornościowym;
• tymopoetyna – bierze udział w regulacji dojrzewania limfocytów T oraz ich selekcji, wpływając na precyzyjne przygotowanie komórek do pełnienia funkcji obronnych;
• tymulina – moduluje aktywność limfocytów T, poprawiając ich zdolność do rozpoznawania i reakcji na obce antygeny, co jest niezbędne dla skutecznej odpowiedzi immunologicznej.

Hormony grasicy działają zarówno endokrynnie, czyli wpływają na odległe narządy i komórki układu odpornościowego (np. węzły chłonne, śledziona), jak i parakrynnie, oddziałując lokalnie na komórki grasicy oraz pobliskie tkanki. Dzięki temu mają wszechstronne działanie, wspierając rozwój układu odpornościowego oraz adaptację organizmu do zmieniających się warunków środowiskowych i infekcji.

Objawy chorej grasicy. Jakie badania wykonać?

Choroby grasicy mogą przebiegać w różny sposób, a ich objawy zależą od rodzaju schorzenia oraz stopnia jego zaawansowania. Do najczęściej obserwowanych symptomów należą:

• ból lub uczucie ucisku w okolicy mostka – wynikające z powiększenia grasicy lub obecności guza, który może uciskać na pobliskie struktury;
• duszność i zaburzenia oddychania – spowodowane uciskiem na drogi oddechowe, zwłaszcza tchawicę, co może utrudniać swobodne oddychanie;
• kaszel – często suchy i przewlekły, będący efektem podrażnienia dróg oddechowych;
• objawy ogólne – osłabienie, gorączka, nocne poty, które mogą wskazywać na proces zapalny lub rozrostowy;
• objawy związane z chorobami autoimmunologicznymi, np. miastenia gravis, która często współwystępuje z chorobami grasicy (np. grasiczakami). Objawia się osłabieniem mięśni i zmęczeniem.

Diagnostyka chorób grasicy

W przypadku podejrzenia choroby grasicy konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań, które pozwalają na ocenę wielkości, budowy oraz charakteru zmian w grasicy:

• RTG klatki piersiowej – podstawowe badanie obrazowe, umożliwiające wykrycie powiększenia grasicy, obecności guzów lub innych nieprawidłowości w śródpiersiu;
• tomografia komputerowa (TK) – szczegółowe badanie pozwalające na dokładną ocenę anatomii grasicy oraz rozpoznanie zmian patologicznych, takich jak guzy czy torbiele;
• rezonans magnetyczny (MRI) – wykorzystywany do różnicowania zmian nowotworowych od zapalnych, a także do oceny granic i charakteru zmian;
• ultrasonografia (USG) grasicy – badanie szczególnie przydatne u dzieci. Pozwala na ocenę wielkości grasicy oraz wykrycie nieprawidłowości strukturalnych;
• badania krwi – analiza parametrów immunologicznych, a także obecności przeciwciał przeciwko receptorom acetylocholiny, co jest istotne m.in. w diagnostyce miastenii gravis;
• biopsja grasicy – wykonywana w sytuacjach, gdy podejrzewa się nowotwór (np. grasiczak, chłoniak) lub inne poważne zmiany patologiczne; pozwala na uzyskanie materiału do badania histopatologicznego.

W diagnostyce chorób grasicy istotna jest także ocena objawów klinicznych oraz współistniejących schorzeń autoimmunologicznych (np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość aplastyczna, zapalenie tarczycy).

Najczęstsze choroby grasicy

Choroby grasicy występują stosunkowo rzadko, jednak ze względu na ważną rolę tego narządu w układzie odpornościowym i hormonalnym ich prawidłowe rozpoznanie oraz leczenie ma duże znaczenie dla zdrowia.

Nowotwory grasicy (rak grasicy)

Rak grasicy jest rzadkim, złośliwym nowotworem wywodzącym się z komórek nabłonkowych grasicy. Najczęściej lokalizuje się w przednim śródpiersiu i może manifestować się jako masa guzowata, która uciska sąsiadujące struktury anatomiczne, wywołując objawy miejscowe. Objawy kliniczne raka grasicy obejmują:

• powiększenie grasicy, które może być wyczuwalne lub widoczne u dzieci i dorosłych;
• ucisk na drogi oddechowe, powodujący duszność, przewlekły kaszel oraz ból w obrębie klatki piersiowej;
• objawy paraneoplastyczne, np. miastenia gravis, która występuje u około 30-50% pacjentów z tym nowotworem;
• niekiedy mogą pojawić się objawy ogólne, takie jak osłabienie, nocne poty czy utrata masy ciała.

W leczeniu nowotworów grasicy standardem jest chirurgiczne wycięcie guza wraz z usunięciem grasicy (tymektomia). W zaawansowanym stadium choroby stosuje się też radioterapię i/lub chemioterapię.

Miastenia gravis a grasica

Miastenia gravis jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, charakteryzującą się osłabieniem mięśni szkieletowych spowodowanym przez obecność przeciwciał skierowanych przeciwko receptorom acetylocholiny w złączu nerwowo-mięśniowym. Grasica odgrywa bardzo ważną rolę w patogenezie tej choroby. U około 70% pacjentów z miastenią gravis obserwuje się przerost lub obecność grasiczaków.

Leczenie miastenii często obejmuje tymektomię, czyli chirurgiczne usunięcie grasicy, co u wielu chorych prowadzi do poprawy objawów lub remisji choroby. Terapia uzupełniająca obejmuje stosowanie leków immunosupresyjnych i leków zwiększających przewodnictwo nerwowo-mięśniowe.

Zespół Di George’a

Zespół Di George’a jest wrodzonym defektem genetycznym wynikającym z mikrodelecji chromosomu 22q11.2, prowadzącym do aplazji lub hipoplazji grasicy oraz innych wad rozwojowych. Charakterystyczne objawy tej choroby to:

• wrodzone wady serca;
• hipokalcemia spowodowana niedoczynnością przytarczyc;
• znaczne zaburzenia odpornościowe z powodu niedorozwoju grasicy, co skutkuje deficytem limfocytów T i podatnością na infekcje;
• wady podniebienia, opóźnienie rozwoju i zaburzenia neurologiczne.

Zespół SCID (ciężki złożony niedobór odporności)

SCID to grupa ciężkich, wrodzonych niedoborów odporności, w przypadku których grasica jest niewykształcona lub dysfunkcyjna, prowadząc do poważnego deficytu limfocytów T. Choroba manifestuje się u niemowląt nawracającymi, ciężkimi infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi. SCID jest stanem zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji, najczęściej przeszczepienia szpiku kostnego lub nowoczesnych terapii genowych.

Przerost grasicy (przetrwała grasica u dorosłych)

Przerost grasicy to stan, w którym narząd ten nie ulega prawidłowej inwolucji po okresie dojrzewania i pozostaje powiększony u osób dorosłych. Może to prowadzić do ucisku na struktury śródpiersia, powodując duszność, kaszel oraz uczucie dyskomfortu lub bólu w klatce piersiowej.

Leczenie przerostu grasicy jest dostosowane do nasilenia objawów. W łagodnych przypadkach zaleca się obserwację lub farmakoterapię, natomiast przy objawach uciskowych konieczne może być chirurgiczne usunięcie grasicy.

Choroby autoimmunologiczne współwystępujące z chorobami grasicy

Grasica często bywa zaangażowana w patogenezę różnych chorób autoimmunologicznych, w tym:

• choroba Gravesa-Basedowa – autoimmunologiczna nadczynność tarczycy, w której grasica może wykazywać zmiany proliferacyjne;
• reumatoidalne zapalenie stawów – przewlekła choroba zapalna stawów o podłożu autoimmunologicznym, czasami powiązana z nieprawidłowościami w grasicy;
• toczeń rumieniowaty układowy – wieloukładowa choroba autoimmunologiczna, w której grasica może odgrywać rolę w zaburzeniu równowagi immunologicznej.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące grasicy