Choroby przysadki mózgowej

Najważniejsze informacje:

• Choroby przysadki mózgowej to szeroka grupa schorzeń o zróżnicowanym obrazie klinicznym. Mogą się na niego składać objawy niedoczynności i nadczynności gruczołu, jak również uciskowe objawy miejscowe, tj. zaburzenia widzenia, bóle głowy.
• Do najważniejszych chorób przysadki mózgowej należą: nadczynność, niedoczynność, guzy przysadki (w tym gruczolaki), moczówka prosta ośrodkowa, zespół SIADH oraz zespół Sheehana.
• Diagnostyka chorób przysadki mózgowej wymaga szczegółowego badania klinicznego, badań hormonalnych, obrazowych, a niekiedy również histologicznych. Pozwala to na określenie przyczyny zgłaszanych nieprawidłowości i ustalenie sposobu leczenia.

Przysadka mózgowa to nadrzędny gruczoł dokrewny, regulujący czynność hormonalną tarczycy, nadnerczy, jajników i jąder, a także pracę gruczołów mlekowych i procesy wzrastania u dzieci i młodzieży. Choroby tego narządu mogą zaburzać funkcjonowanie wielu narządów i powodować szereg dolegliwości wymagających konsultacji z lekarzem. Dowiedz się, jakie są najczęstsze choroby przysadki mózgowej i jakie objawy powinny cię zaniepokoić.

Jakie objawy daje chora przysadka mózgowa?

Objawy chorób przysadki mózgowej mogą być skutkiem nadmiaru lub niedoboru poszczególnych hormonów oraz ucisku na otaczające struktury (tzw. efekt masy). Ponieważ przysadka mózgowa produkuje kilka istotnych hormonów, obraz tych schorzeń bywa bardzo różnorodny i nierzadko przysparza trudności diagnostycznych. Wyodrębniono jednak szereg niepokojących objawów, które wymagają konsultacji z lekarzem i dalszych badań. Należą do nich:

• zaburzenia widzenia (szczególnie niedowidzenie dwuskroniowe) – wywołane uciskiem guza przysadki na skrzyżowanie nerwów wzrokowych,
• objawy zespołu Cushinga – związane z nadmiernym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH),
• zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, poronienia – wynikające z hiperprolaktynemii lub niedoboru gonadotropin,
• mlekotok, brak laktacji po porodzie – skutek zbyt dużej lub zbyt małej ilości prolaktyny (np. w przebiegu odpowiednio gruczolaka laktotropowego i zespołu Sheehana),
• bóle głowy – mogą rozwijać się wskutek ucisku guzów przysadki na otaczające struktury,
• niewyjaśnione zmęczenie, apatia, senność, osłabienie mięśni – mogą być skutkiem niedoboru ACTH lub TSH,
• zaburzenia rytmu serca – np. u osób z gruczolakiem wydzielającym TSH,
• utrata owłosienia łonowego i pachowego – możliwy objaw niedoboru LH lub FSH,
• gwałtowne wahania masy ciała – mogą mieć związek z nieprawidłowym poziomem ACTH lub TSH,
• powiększenie dłoni i stóp (np. konieczność zakupu większych butów przez osobę dorosłą) – jeden z objawów akromegalii,
• wytrzeszcz oczu, suchość skóry – objawy zaburzeń w osi przysadka-tarczyca,
• zatrzymanie wzrostu u dziecka – może świadczyć o niedoborze hormonu wzrostu,
• wahania nastroju, zmiana osobowości – mogą wystąpić zarówno w przebiegu niedoczynności, jak i nadczynności przysadki.

Przysadka mózgowa – choroby

W obrębie przysadki mózgowej może rozwijać się szereg chorób, które ze względu na jej kluczową rolę w regulacji gospodarki hormonalnej mogą mieć wpływ na funkcjonowanie całego organizmu.

Niedoczynność przysadki mózgowej

Niedoczynność przysadki mózgowej to choroba przebiegająca z niedoborem jednego lub kilku hormonów przedniego płata przysadki, co znajduje odzwierciedlenie w badaniach laboratoryjnych oraz obrazie klinicznym. Może wynikać między innymi z obecności guzów, które wzrastając uciskają otaczające tkanki. Niedoczynność przysadki może rozwinąć się na przykład w przebiegu nieczynnego hormonalnie gruczolaka tego narządu, który niszczy zdrowy miąższ gruczołu i zmniejsza możliwości wydzielnicze. Takie objawy mogą dawać również glejaki i oponiaki okolicy skrzyżowania wzrokowego, a oprócz guzów także urazy, zmiany naczyniowe i zapalne.

Szczególnym typem niedoczynności przysadki mózgowej jest niedobór hormonu wzrostu, który może mieć zarówno podłoże wrodzone, jak i nabyte. W warunkowanym genetycznie zespole Kallmanna mamy z kolei do czynienia z izolowanym niedoborem gonadoliberyny (GnRH), co prowadzi do różnego stopnia zaburzeń rozwoju narządów płciowych.

Nadczynność przysadki mózgowej

U osób z nadczynnością przysadki mózgowej dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów przedniego płata. Najczęstszą przyczyną tej choroby jest obecność gruczolaka czynnego hormonalnie.

Gruczolaki przedniego płata przysadki mózgowej to nowotwory, które zazwyczaj mają nieinwazyjny charakter. Rzadziej wykazują naciekanie struktur otaczających. Można podzielić je ze względu na rodzaj czynności hormonalnej na:

• guzy prolaktynowe (prolactinoma) – wydzielające prolaktynę,
  • Jest to najczęstszy typ gruczolaka przysadki mózgowej. Nadmierne wydzielanie prolaktyny (hiperprolaktynemia) prowadzi u kobiet m.in. do mlekotoku i braku miesiączki, a u mężczyzn do zaburzeń wzwodu.
• guzy somatotropowe – wydzielające hormon wzrostu (somatotropinę),
  • Guzy wydzielające hormon wzrostu mogą prowadzić u osób dorosłych do rozwoju akromegalii, która charakteryzuje się zgrubieniem rysów twarzy, powiększeniem twarzoczaszki, stóp i dłoni, rozrostem kości i tkanek miękkich oraz powiększeniem narządów wewnętrznych. U dzieci nadmiar hormonu wzrostu może wywoływać gigantyzm.
• guzy kortykotropowe – wydzielające hormon adrenokortykotropowy (ACTH),
  • Gruczolak przysadki wydzielający ACTH powoduje chorobę Cushinga. Charakteryzuje się ona znacznie podwyższonym poziomem kortyzolu we krwi i przebiega z charakterystycznymi objawami (m.in. otyłość brzuszna, twarz księżycowata, rozstępy skórne, hirsutyzm, trądzik, bawoli kark, nadciśnienie tętnicze).
• guzy gonadotropowe – wydzielające FSH lub LH,
• guzy tyreotropowe – wydzielające hormon tyreotropowy (TSH),
• guzy wielohormonalne.

Moczówka prosta

Moczówka prosta to zaburzenie spowodowane niedoborem lub nieprawidłowym działaniem wazopresyny, nazywanej inaczej hormonem antydiuretycznym (ADH). Skutkuje to upośledzoną zdolnością nerek do zagęszczania moczu i prowadzi do wydalania dużych ilości rozcieńczonego moczu (powyżej 4 litrów dziennie), czemu towarzyszy bardzo nasilone pragnienie. Wyróżniamy 2 rodzaje moczówki prostej – ośrodkową (z przyczyną na poziomie podwzgórza lub przysadki mózgowej) i obwodową (z przyczyną nerkowa). Niedobór ADH w ośrodkowej moczówce prostej może być wynikiem urazu głowy, ucisku przez guz (np. czaszkogardlak) lub chorób zapalnych. W większości przypadków przyczyna choroby nie jest jednak znana. Mówimy wówczas o idiopatycznej moczówce prostej. Choroba wiąże się z wysokim ryzykiem odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych.

Zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH)

Zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH) jest stanem, w którym dochodzi do nadmiernego wydzielania wazopresyny. Hormon jest wydzielany nawet przy braku fizjologicznych bodźców pobudzających, skutkiem czego jest zatrzymywanie dużych ilości wody w organizmie i nadmierne rozcieńczenie osocza. Przyczyną SIADH są m.in. uszkodzenia mózgu związane z urazami, operacjami neurochirurgicznymi, krwotokami czy zapaleniami. Wazopresyna może być wydzielana w nadmiarze również przez niektóre nowotwory (np. raka płuca).

Zespół Sheehana

Zespół Sheehana to choroba przysadki mózgowej będąca powikłaniem poporodowym. Rozwija się w związku ze zmniejszonym dopływem krwi do przysadki w przebiegu krwotoku okołoporodowego, co prowadzi do zawału przysadki i jej martwicy. Skutkuje to niedoczynnością przysadki mózgowej, która może rozwinąć się od razu po porodzie lub dopiero po pewnym czasie, może mieć różne nasilenie i w zależności od konkretnych niedoborów hormonalnych objawiać się w różny sposób, np. poprzez brak laktacji, brak powrotu miesiączki, hipotensję, hipoglikemię, zmęczenie, osłabienie.

FAQ