Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS,  łuszczyca stawowa) – objawy, leki, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) to przewlekła choroba zapalna. Wśród przyczyn wymienia się tu czynniki: autoimmunologiczne, genetyczne oraz środowiskowe.
• Do objawów ŁZS zalicza się m.in.: ból i sztywność stawów, obrzęki oraz czerwone łuszczące się zmiany skórne. 
• W terapii łuszczycy stawowej zastosowanie znajdują m.in.: NLPZ, kortykosteroidy, DMARDs oraz inhibitory JAK. W ciężkich postaciach choroby wykorzystuje się nowoczesne leczenie biologiczne.

Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS; łuszczyca stawowa; łac. psoriasis arthropatica) to przewlekła choroba zapalna, która może współwystępować z łuszczycą skóry. Wywołuje ból, sztywność i obrzęk, znacznie utrudniając pacjentom codzienne funkcjonowanie. ŁZS zalicza się do schorzeń autoimmunologicznych. Jakie są przyczyny choroby? Czy charakter i nasilenie objawów są zawsze takie same? W jaki sposób specjaliści diagnozują oraz leczą łuszczycę stawową?

Co to jest łuszczycowe zapalenie stawów?

Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS, łuszczyca stawowa; kod ICD-10: L40.5) to schorzenie występujące zazwyczaj u pacjentów z łuszczycą (chorobą autoimmunologiczną skóry). Trzeba jednak podkreślić, że nie u każdego z nich rozwinie się zapalenie stawów. ŁZS może pojawić się zarówno przed wystąpieniem zmian skórnych, jak i po ich rozpoznaniu, co często utrudnia wczesną diagnozę. 

U pacjentów z łuszczycą obserwuje się nieprawidłową reakcję układu odpornościowego — limfocyty T atakują własne tkanki. Powoduje to stan zapalny obejmujący skórę oraz stawy. W jego wyniku dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej i tkanki kostnej, co może prowadzić do deformacji stawów i ograniczenia ich funkcji.

Zmiany zapalne w przebiegu ŁZS dotyczą najczęściej:

• stawów rąk i stóp – w tym stawów międzypaliczkowych,
• stawów kolanowych i biodrowych – ból oraz sztywność mogą tu znacznie ograniczać zakres ruchu,
• stawów kręgosłupa – w niektórych przypadkach dochodzi do ich zesztywnienia.

Dodatkowo stan zapalny może obejmować ścięgna i więzadła, powodując ograniczenie ruchomości. Znacznie rzadziej zmiany chorobowe występują z kolei w obrębie stawów barkowych i łokciowych.

Rodzaje łuszczycy stawowej

Wyróżnia się 5 rodzajów choroby. Opisano je poniżej. 

1. Niesymetryczne zapalenie jednego lub kilku stawów – głównie stawów rąk i stóp; często objawiające się „palcami kiełbaskowatymi”.
2. Symetryczne zapalenie wielu stawów – stany zapalne dotyczą obu stron ciała; najczęściej zajmują nadgarstki oraz stawy rąk i stóp (w tym stawy skokowe).
3. Zapalenie dystalnych stawów międzypaliczkowych – obejmuje końcowe stawy międzypaliczkowe rąk i stóp, prowadząc do ich deformacji.
4. Postać okaleczająca– powoduje poważne uszkodzenia i deformacje stawów (np. „palce teleskopowe”); czasem prowadzi do ubytków w kościach palców.
5. Łuszczyca typu reumatoidalnego – przypomina klasyczne reumatoidalne zapalenie stawów, obejmując symetryczne zapalenie stawów (głównie dłoni i nadgarstków), z towarzyszącymi bólami, obrzękami i sztywnością poranną. 
6. Postać osiowa – zajmuje stawy kręgosłupa i stawy krzyżowo-biodrowe (łączące kręgosłup z miednicą); może być mylona z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa (ZZSK).

Łuszczycowe zapalenie stawów – przyczyny

Przyczyny łuszczycowego zapalenia stawów są złożone — obejmują czynniki: genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe.  

Czynniki genetyczne

Osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym są bardziej narażone na rozwój choroby. U pacjentów z ŁZS występują zmiany w genach odpowiedzialnych za regulację cyklu komórkowego, co prowadzi do nadmiernej proliferacji komórek i zapalenia stawów. W wyniku tych nieprawidłowości organizm atakuje własne komórki oraz tkanki, wywołując przewlekły stan zapalny, który uszkadza stawy.

Czynniki immunologiczne

Łuszczycowe zapalenie stawów wynika z zaburzeń w odpowiedzi immunologicznej. Dochodzi do aktywowania limfocytów T i komórek dendrytycznych produkujących cytokiny IL-17 i IL-23. Są one odpowiedzialne za przewlekły stan zapalny, który prowadzi do uszkodzenia chrząstki stawowej oraz tkanki kostnej, co skutkuje objawami choroby. W błonie maziowej stawów obserwuje się również zaburzenia równowagi komórkowej.

Czynniki środowiskowe

Niektóre infekcje (np. wirusowe zapalenie wątroby) mogą wywołać reakcję zapalną sprzyjającą rozwojowi choroby, podobnie jak przewlekły stres (zarówno psychiczny, jak i fizyczny), który nasila objawy u osób już zdiagnozowanych. 

Zapalenie mogą inicjować także urazy mechaniczne stawów oraz zmiany hormonalne (zwłaszcza te związane z ciążą i menopauzą). 

Palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz niezdrowa dieta (bogata w tłuszcze trans i uboga w kwasy omega-3) to kolejne czynniki, które predysponują do rozwoju choroby lub zaostrzenia jej objawów.

Łuszczycowe zapalenie stawów – objawy

Nasilenie i charakter objawów łuszczycowego zapalenia stawów różnią się w zależności od pacjenta.

• Ból i sztywność stawów (rąk, stóp, kolan, bioder i kręgosłupa) – dolegliwości bólowe nasilają się po okresach bezczynności, a sztywność jest najbardziej odczuwalna rano, zaraz po wstaniu z łóżka. Objawy często ustępują po aktywności fizycznej.
• Obrzęk – występuje przeważnie w stawach międzypaliczkowych i palcach, prowadzi do występowania u pacjentów tzw. „palców kiełbaskowatych”; obrzęk ogranicza ruchomość stawów i utrudnia chwytanie przedmiotów; może również obejmować ścięgna, w tym ścięgno Achillesa.
• „Palce teleskopowe” — deformacja występująca w zaawansowanych stadiach łuszczycowego zapalenia stawów, charakteryzująca się skróceniem palców i ich możliwością zapadania się (w sposób przypominający składanie teleskopu). Deformacja ta powstaje na skutek zniszczenia kości, więzadeł i tkanek miękkich w stawach, co prowadzi do utraty stabilności i nieprawidłowej ruchomości palców.
• Objaw naparstka – inaczej naparstkowanie, charakterystyczna zmiana na paznokciach, polegająca na obecności licznych, drobnych wgłębień na powierzchni paznokcia, przypominających ślady po uderzeniu igłą w naparstek. Wynika z zaburzeń keratynizacji macierzy paznokcia, prowadzących do jego nierównomiernego wzrostu.
• Zmiany skórne – czerwone i pokryte srebrzystymi łuskami; zlokalizowane zwykle na: łokciach, kolanach oraz owłosionej skórze głowy. 
• Objawy neurologiczne – bóle głowy oraz problemy z równowagą wynikające z przewlekłego stanu zapalnego lub osłabienia mięśni; czasem pojawiają się objawy neuropatyczne, takie jak drętwienie czy mrowienie w kończynach.

U pacjentów może występować również zmęczenie i obniżona wydolność fizyczna spowodowane przewlekłym stanem zapalnym. 

Testy i badania krwi w kierunku ŁZS

Leczeniem i diagnozowaniem łuszczycowego zapalenia stawów zajmuje się reumatolog. Specjalista przeprowadza szczegółowy wywiad lekarski oraz ocenia stawy pacjenta pod kątem: dolegliwości bólowych, obrzęków i zakresu ruchomości.

W ramach badań laboratoryjnych lekarz analizuje: morfologię krwi, wskaźniki stanu zapalnego (CRP, OB) oraz testy serologiczne, które pomagają wykluczyć inne rodzaje zapaleń stawów. Wykonanie badania na obecność antygenu HLA-B27 pozwala dodatkowo potwierdzić lub wykluczyć inne choroby reumatologiczne.

Specjalista zleca także badania obrazowe. RTG stawów pozwala uwidocznić zmiany zapalne i zwyrodnieniowe. USG umożliwia z kolei ocenę stawów i tkanek miękkich. W bardziej skomplikowanych sytuacjach lekarz skieruje pacjenta na rezonans magnetyczny (MRI).

W przypadku obecności zmian na skórze u pacjenta wykonuje się również badanie histopatologiczne. 

Leki na łuszczycowe zapalenie stawów

Wśród leków stosowanych w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów można wyróżnić kilka grup o różnych sposobach działania.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

Ibuprofen, naproksen czy diklofenak zmniejszają stan zapalny, redukując ból i obrzęk stawów. Działają poprzez hamowanie enzymów cyklooksygenazy (COX), co ogranicza produkcję prostaglandyn odpowiedzialnych za zapalenie i dolegliwości bólowe.

NLPZ można stosować doustnie lub miejscowo, np. w formie żelu czy maści, co umożliwia szybkie działanie w konkretnym miejscu. Leki z tej kategorii pomagają złagodzić objawy, takie jak sztywność czy obrzęk stawów.

Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs)

Znajdują zastosowanie w cięższych postaciach łuszczycowego zapalenia stawów, szczególnie gdy NLPZ okazują się nieskuteczne. Przykładem leku z grupy DMARDs jest metotreksat, który hamuje podział komórek i ogranicza produkcję cytokin prozapalnych, łagodząc zarówno objawy stawowe, jak i zmiany skórne. Podobne działanie wykazują sulfasalazyna oraz leflunomid (spowalniają postęp choroby oraz chronią stawy przed uszkodzeniem).

Leczenie biologiczne łuszczycy stawowej

Leki biologiczne to nowoczesna terapia stosowana w ciężkich postaciach ŁZS. Skutecznie oddziałują na wybrane elementy układu immunologicznego.

• Inhibitory TNF (np. etanercept, infliksymab, adalimumab) blokują czynnik martwicy nowotworów (TNF), kluczowy w procesach zapalnych, dzięki czemu: łagodzą stan zapalny, poprawiają funkcję stawów i redukują zmiany skórne.
• Inhibitory IL-17 (np. secukinumab, ixekizumab) hamują interleukinę 17, co znacznie zmniejsza stan zapalny w stawach i na skórze.
• Inhibitory IL-12/23 (np. ustekinumab) ograniczają działanie interleukin 12 i 23, skutecznie redukując ogólnoustrojowy stan zapalny. 

Leki bez recepty na łuszczycowe zapalenie stawów

Jakie leki dostępne bez recepty mogą być stosowane na łagodne dolegliwości bólowe i zmiany skórne towarzyszące ŁZS? 

• Kremy i maści z mentolem działają chłodząco i łagodząco na skórę, przynoszą ulgę w przypadku podrażnienia. 
• Produkty na bazie salicylanu zmniejszają stan zapalny.
• Miejscowe preparaty z dziegciem złuszczają martwy naskórek, co zmniejsza świąd i pieczenie typowe dla łuszczycy. 

Fizjoterapia w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów

Fizjoterapia i regularne ćwiczenia (adekwatne do stanu chorego) poprawiają ruchomość oraz elastyczności stawów.

W łagodzeniu bólu pomogą z kolei techniki terapeutyczne, takie jak: masaż, terapia manualna czy ćwiczenia rozciągające. 

Mięśnie stawów wzmocni natomiast program ćwiczeń siłowych.

Łuszczycowe zapalenie stawów – dieta ma znaczenie 

W łagodzeniu objawów towarzyszących chorobie może pomóc dieta bogata w:

• kwasy tłuszczowe omega-3 obecne w rybach (np. łosoś, makrela), orzechach i siemieniu lnianym; posiadają właściwości przeciwzapalne; 
• warzywa i owoce, takie jak np.: pomarańcze, grejpfruty, cytryny, truskawki, borówki, maliny, kiwi, papaja, marakuja, melon, mango, morele, szpinak, jarmuż, sałata, rukola, brokuły, kalafior, cukinia, marchew, zielona fasolka, awokado, czosnek; wymienione produkty zawierają przeciwutleniacze, witaminy i minerały, wspierają układ odpornościowy, a także pomagają w redukcji stanów zapalnych.

Warto pamiętać, że żywność wysokoprzetworzona, bogata w cukry i tłuszcze trans, może zaostrzać toczący się proces zapalny. 

Łuszczycowe zapalenie stawów – leczenie interdyscyplinarne

Skuteczne leczenie łuszczycowego zapalenia stawów często wymaga interdyscyplinarnego podejścia, które wykracza poza opiekę reumatologiczną. 

W terapii mogą uczestniczyć specjaliści z różnych dziedzin medycyny:

• dermatolog zajmuje się kontrolą zmian skórnych, które często współistnieją z dolegliwościami stawowymi;
• kardiolog monitoruje stan układu sercowo-naczyniowego, ponieważ łuszczycowe zapalenie stawów zwiększa ryzyko chorób serca;
• psycholog wspiera pacjentów w radzeniu sobie z obciążeniami emocjonalnymi wynikającymi z choroby przewlekłej; 
• dietetyk pomaga w opracowaniu planu żywieniowego wspierającego redukcję stanu zapalnego i utrzymanie prawidłowej masy ciała. 

W zaawansowanych przypadkach, gdy stawy są poważnie zdeformowane i utrudniają codzienne funkcjonowanie, może być konieczne leczenie operacyjne (np. endoprotezoplastyka lub korekcja deformacji). 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące łuszczycowego zapalenia stawów.