Zaburzenia równowagi – przyczyny, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Zaburzenia równowagi wraz z zawrotami głowy są częstą dolegliwością, pojawiającą się przede wszystkim u osób starszych. 
• Istnieje wiele przyczyn zachwiania równowagi o podłożu neurologicznym, laryngologicznym, psychologiczno-psychiatrycznym, a także wynikającym ze spożycia niektórych substancji czynnych.
• Leczenie zaburzeń równowagi uzależnione jest od pierwotnej przyczyny ich rozwoju, jednakże w większości przypadków polega na wdrożeniu właściwej farmakoterapii i rehabilitacji.
• Problemy z utrzymaniem równowagi mogą pojawić się także u dzieci. Często są one spowodowane urazami głowy, infekcją wirusową lub bakteryjną, a także mogą być następstwem padaczki pochodzenia skroniowego. 

Zaburzenia równowagi to subiektywne odczucia związane z poczuciem braku stabilności podczas chodzenia, siedzenia, pochylania się i wykonywania każdej codziennej czynności. Mają one negatywny wpływ na funkcjonowanie i w większości przypadków związane są z chorobami o podłożu neurologicznym. Nawracające zaburzenia równowagi wymagają pilnej konsultacji z lekarzem oraz diagnostyki, ponieważ w skrajnych przypadkach mogą świadczyć o guzach mózgu.

Zaburzenia równowagi – co to?

Zaburzenia równowagi wraz z zawrotami głowy oznaczają utratę stabilności, co powoduje zachwianie, a nawet upadek. Bez względu na pierwotne podłoże rozwoju tego stanu, jego mechanizm obejmuje upośledzenie czynności nerwu i jądra przedsionkowego, błędnika, a także narządu wzroku oraz receptorów czucia głębokiego, znanych też pod nazwą proprioreceptorów. 

Problem zaburzenia równowagi jest szczególnie widoczny u osób powyżej 60. roku życia i to właśnie w tej grupie wiekowej jego objawy są najbardziej spotęgowane. Ponadto wśród tej populacji, silne zawroty głowy związane są często z upadkami, a co za tym idzie złamaniami i utratą pełnosprawności.

Bazując na etiologii zaburzenia równowagi można podzielić na:

• neurologiczne,
• wynikające z zaburzenia funkcjonowania błędnika,
• o podłożu psychicznym,
• idiopatyczne, czyli o niedającej się ustalić przyczynie. 

Z czego mogą wynikać zaburzenia równowagi – przyczyny

Utrzymanie równowagi w ciele człowieka podlega współdziałaniu wielu układów, w tym przede wszystkim narządu zmysłu, układu mięśniowego i nerwowego. W związku z powyższym utrata stabilizacji ciała może być związana zarówno z upośledzeniem przewodnictwa nerwowego, funkcjonowaniem receptorów czucia głębokiego czy też impulsacją w mięśniach. 

Przyczyn powyższych zaburzeń można upatrywać w wielu czynnikach, nie tylko w chorobach przewlekłych, nagłych urazach czy guzach, ale także jako konsekwencja przyjmowania niektórych leków. 

Najczęstszymi przyczynami zaburzenia równowagi są:

• schorzenia ucha wewnętrznego (ok. 50 proc.);
• problemy psychologiczno–psychiatryczne (ok. 15 proc.);
• zaburzenia neurologiczne (ok. 5 proc.);
• niskie ciśnienie krwi (ok. 5 proc.);
• przyjmowanie niektórych leków, w tym stosowanych na nadciśnienie tętnicze, przeciwpadaczkowych, antydepresyjnych oraz uspokajających (ok. 5 proc.).

Zaburzenie równowagi a choroby błędnika

Błędnik to narząd znajdujący się w uchu wewnętrznym, a jego funkcje to przede wszystkim zachowanie równowagi ciała, koordynacja wykonywanych ruchów i odbieranie wrażeń słuchowych. Jedną z najczęstszych przyczyn pojawienia się zawrotów głowy jest choroba Meniere’a. Za jej rozwój odpowiedzialny jest wzrost ciśnienia i ilość endolimfy (inaczej śródchłonki – to płyn wypełniający bębenek błoniasty) w błędniku. Poza zachwianiem równowagi, objawami schorzenia są także szumy uszne, a w niektórych przypadkach nawet utrata słuchu. 

Innymi zaburzeniami, które mogą powodować zawroty głowy są kamica kanałowa, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, otoskleroza (choroba kosteczek ucha środkowego) i guz nerwu słuchowego. 

Zachowanie równowagi a zaburzenia neurologiczne

Stany patologiczne ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego mogą prowadzić do zaburzenia równowagi. Przyczyn typowo neurologicznych może być jednak wiele, jednak najczęściej są nimi choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, guzy i udar mózgu, a także neuro– i mielopatie.

Największy odsetek zaburzeń równowagi związany jest z neurodegeneracyjnym schorzeniem, jakim jest choroba Parkinsona. Ta jednostka chorobowa diagnozowana jest głównie u osób powyżej 60. roku życia, a jej podłożem jest zanik dopaminergicznych komórek nerwowych w mózgu. Ten patomechanizm powoduje nie tylko problemy z zachowaniem równowagi, ale także sztywność mięśni, niemożność poruszania się i drżenie spoczynkowe.

Choroby psychiczne a zaburzenia równowagi

Przewlekły stres, przedłużające się stany niepokoju, lęku i nerwica mogą powodować silne dysfunkcje na poziomie układu nerwowego, czego konsekwencją są zaburzenia równowagi. Co ważne, powodem zawrotów głowy może być nawet jednorazowa ekspozycja na bodziec powodujący silną reakcję emocjonalną. Jak się okazuje, w przypadku nerwicy lękowej, zaburzenie stabilności ciała, może wywołać u chorego atak paniki, co jeszcze bardziej pogłębia problem. Często wyeliminowanie bodźca stresowego nie jest wystarczające. W takich przypadkach konieczne jest skonsultowanie się z psychologiem lub psychiatrą. 

Zaburzenia równowagi – objawy

W zależności od mechanizmu rozwoju zaburzeń równowagi dodatkowo może pojawić się wiele objawów towarzyszących. Stopień ich nasilenia i czas trwania to kwestia bardzo indywidualna, dlatego każdy może doświadczać ich inaczej. 

Do objawów zaburzenia równowagi zalicza się:

• zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• szumy uszne,
• zaburzenie widzenia w postaci tzw. mroczków pod oczami,
• zasłabnięcie lub omdlenie (na ogół chwilowe),
• oczopląs,
• uczucie niepokoju i lęku,
• nadmierną potliwość tzw. zimne poty,
• zmianę szybkości akcji serca. 

Zawroty głowy a zaburzenia równowagi

Termin zaburzenie równowagi jest często mylony z zawrotem głowy i bywają one używane jako synonimy. W rzeczywistości jednak ten pierwszy jest konsekwencją drugiego. Na skutek uczucia zawirowania, czyli zawrotu głowy może dojść do chwilowego zaburzenia równowagi i upadku. 

Uczucie niestabilności może trwać kilka sekund, a czasami nawet kilka minut. Przyczyn takiego stanu może być wiele, począwszy od zupełnie nieszkodliwych jak chwilowe zmęczenie, głód, spadek cukru lub ciśnienia tętniczego we krwi, niedostateczne nawodnienie organizmu, poprzez bardzo poważne, w tym guzy mózgu. 

Zaburzenia równowagi podczas chodzenia

Utrata stabilności, która pojawia się podczas chodzenia, na ogół związana jest neuropatiami obwodowymi tzn. uszkodzeniem nerwów zlokalizowanych w obwodowym układzie nerwowym (poza kręgosłupem i mózgiem). Dobrym przykładem jest zapalenie nerwu przedsionkowego. Stan zapalny inicjowany jest w tym przypadku przez wirusa, a jego objawy są odczuwalne przez chorego przed około miesiąc. 

Zapalenie nerwu przedsionkowego w pierwszej fazie rozwoju przypomina na ogół zwykłe przeziębienie. Dopiero z czasem, wraz ze stopniem namnożenia się patogenu, dochodzi do manifestacji także innych symptomów, w tym oczopląsu, zawrotu głowy i wymiotów. 

Leczenie zaburzenia równowagi

Niestety nie ma jednego sposobu na wyleczenie zaburzeń równowagi. Rodzaj wdrożonej terapii uzależniony jest bowiem indywidualnie od przypadku i przyczyny, która miała wpływ na pojawienie się problemów z zachowaniem stabilności ciała. 

W związku z powyższym w pierwszej kolejności należy wykonać szczegółowe badania diagnostyczne, co nierzadko wymaga podejścia holistycznego i wizyty u więcej niż jednego specjalisty, w tym neurologa, okulisty, laryngologa, psychologa, psychiatry, a nawet radiologa. Aby móc ocenić, jaka jest przyczyna zaburzenia równowagi standardowo wykonuje się badania neuroobrazowania głowy i/lub kręgosłupa (np. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny), elektroencefalografię (EEG), USG Dopplerowskie, a także szereg badań laryngologicznych.

Leki bez recepty

Naturalne preparaty na zaburzenia równowagi, które dostępne są w aptekach bez recepty, zawierają w składzie:

• miłorząb japoński – bogaty w laktony terpenowe i flawonoidy; usprawnia krążenie krwi w naczyniach mózgowych, zapobiegania tworzeniu się skrzepów krwi i wspomaga koncentrację,
• imbir – zmniejsza nie tylko zawroty głowy, ale i nudności; jest szczególnie zalecany kobiet w ciąży ze względu na wysoki profil bezpieczeństwa;
• dimenhydramina – hamuje funkcje błędnika; skutkiem ubocznym jej stosowania jest senność.

Leki na zaburzenia równowagi na receptę

Leki na zawroty głowy stanowią odrębną i bardzo szeroką grupę preparatów. Ich celem jest głównie poprawa krążenia krwi w naczyniach mózgu, usprawnienie metabolizmu ośrodkowego układu nerwowego, zablokowanie kanałów wapniowych, a także zniesienie stanów psychoz (neuroleptyki). 

Substancjami czynnymi stosowanymi w lekach na zaburzenia równowagi są m.in.:

• betahistyna, czyli pochodna histydyny,
• glikokortykosteroidy,
• klemastyna,
• piracetam,
• prometazyna i chlorpromazyna,
• cynazyryna i flunaryzyna.

Zaburzenia równowagi u dzieci

Zaburzenia równowagi mogą pojawić się również u małych dzieci. Przyczyn upośledzenia koordynacji ruchowej może być wiele, w tym wrodzone wady układu nerwowego, niektóre choroby neurologiczne (głównie padaczka), urazy głowy lub rdzenia kręgowego, zaburzenia sensoryczne i choroby metaboliczne.

Poza typowym brakiem stabilności podczas chodzenia, alarmujące dla rodzica powinna być również trudność w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, niepewny, chwiejny chód, a także częste upadki. Jeżeli zaobserwuje się u dziecka powyższe objawy, należy niezwłocznie skonsultować się z fizjoterapeutą pediatrycznym i wykonać pogłębioną diagnostykę. 

FAQ

Poniżej znajdują się odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zaburzeń równowagi.