Leczenie refluksu, badania

Najważniejsze informacje:

• Podstawą rozpoznania refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD) jest szczegółowy wywiad lekarski dotyczący objawów i stylu życia pacjenta. 
• W celu potwierdzenia diagnozy specjalista może zlecić gastroskopię, pH-metrię i manometrię przełyku, a także RTG z kontrastem. 
• W leczeniu refluksu stosuje się inhibitory pompy protonowej, preparaty zobojętniające kwas solny, środki osłaniające błonę śluzową oraz prokinetyki. W ciężkich postaciach choroby konieczne mogą okazać się zabiegi chirurgiczne.
• Domowe sposoby na refluks oraz zmiana stylu życia mogą skutecznie wspomagać leczenie poprzez zmniejszanie częstotliwości i nasilenia objawów.
• Nieleczony refluks może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: nadżerki, zapalenie przełyku czy zmiany przedrakowe.

Diagnostyka refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD) opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim oraz badaniach, takich jak: gastroskopia, pH-metria czy manometria, które pozwalają ocenić stan błony śluzowej, poziom kwasowości w przełyku i funkcjonowanie jego mięśni. Leczenie obejmuje zarówno farmakoterapię (inhibitory pompy protonowej, leki zobojętniające oraz prokinetyki), jak i zabiegi operacyjne. Nie bez znaczenia jest również zmiana stylu życia, w tym odpowiednia dieta oraz unikanie czynników nasilających objawy. Warto podkreślić, że nieleczony refluks może prowadzić do poważnych powikłań (np. przełyku Barretta czy przewlekłego zapalenie błony śluzowej). 

Jak diagnozować refluks? Jakie badania?

Diagnostyka refluksu (GERD) rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, podczas którego specjalista zbiera informacje na temat objawów, ich nasilenia, a także okoliczności, w jakich się pojawiają. Jeśli pacjent zgłasza dolegliwości, takie jak: zgaga, kwaśny posmak w ustach, odbijanie czy ból w klatce piersiowej, lekarz może zlecić dodatkowe badania w celu potwierdzenia diagnozy i rozpoznania ewentualnych powikłań.

Gastroskopia

Gastroskopia to badanie endoskopowe, które pozwala na ocenę błony śluzowej przełyku, żołądka i dwunastnicy. Polega na wprowadzeniu przez usta cienkiego, giętkiego endoskopu zakończonego kamerą, co umożliwia dokładną wizualizację wnętrza przewodu pokarmowego. Dzięki badaniu specjalista może wykryć nadżerki, wrzody, stany zapalne oraz powikłania refluksu. Przeprowadzenie gastroskopii jest szczególnie zalecane u pacjentów z przewlekłymi objawami GERD, brakiem poprawy po leczeniu farmakologicznym lub podejrzeniem przełyku Barretta.

pH-metria przełyku

Pozwala na monitorowanie poziomu kwasowości w przełyku przez 24 godziny oraz ocenę częstotliwości i nasilenia epizodów refluksu. Badanie polega na wprowadzeniu przez nos cienkiej sondy, której końcówka jest umieszczana w dolnej części przełyku. Sonda rejestruje zmiany pH w czasie rzeczywistym, a pacjent prowadzi normalną aktywność i zapisuje momenty pojawienia się objawów, co pozwala na ich korelację z wynikami pomiaru. pH-metria przełyku jest szczególnie przydatna w diagnostyce refluksu u osób z nietypowymi objawami lub brakiem poprawy mimo leczenia. Może być wykonywana w połączeniu z impedancją przełyku, co umożliwia ocenę zarówno refluksu kwaśnego, jak i niekwaśnego.

Manometria przełyku

Badanie analizujące funkcję mięśni przełyku, w tym dolnego zwieracza przełyku, który odgrywa istotną rolę w zapobieganiu cofaniu się treści żołądkowej. Polega na wprowadzeniu przez nos cienkiej sondy z czujnikami ciśnienia, które rejestrują skurcze mięśni przełyku podczas połykania. Badanie pozwala ocenić siłę i koordynację ruchów perystaltycznych oraz funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku. Manometria powinna być wykonana u pacjentów z trudnościami w przełykaniu, podejrzeniem zaburzeń motoryki przełyku, a także u chorych przed planowanym leczeniem operacyjnym choroby refluksowej.

RTG z kontrastem

Badanie obrazowe, które pozwala na ocenę przełyku, żołądka i dwunastnicy pod kątem nieprawidłowości anatomicznych oraz obecności refluksu żołądkowo-przełykowego. Polega na wypiciu przez pacjenta środka kontrastowego, zazwyczaj zawierającego siarczan baru, a następnie wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich. Badanie uwidacznia cofanie się treści żołądkowej do przełyku oraz pozwala na wykrycie ewentualnej przepukliny rozworu przełykowego. RTG z kontrastem umożliwia także zdiagnozowanie zwężeń, uchyłków i innych nieprawidłowości budowy górnego odcinka przewodu pokarmowego, choć nie zastępuje dokładniejszych metod, takich jak gastroskopia czy pH-metria przełyku. 

Impedancja przełyku

Nowoczesne badanie, które pozwala na ocenę zarówno refluksu kwaśnego, jak i niekwaśnego, a także obecność epizodów gazowych. Polega na wprowadzeniu przez nos cienkiej sondy z elektrodami, które mierzą zmiany oporu elektrycznego w przełyku, co umożliwia wykrycie cofającej się treści żołądkowej niezależnie od jej pH. Badanie to często wykonuje się w połączeniu z pH-metrią, co pozwala na dokładniejszą analizę epizodów refluksu i ich wpływu na objawy pacjenta. Ponadto skierowanie na impedancję jest zalecane w przypadku, gdy standardowa pH-metria nie wykazała nadmiernej kwasowości, a u pacjenta nadal występują objawy refluksu. 

GERD może mieć różne przyczyny i stopień nasilenia, dlatego często konieczne okazuje się wykonanie kilku badań, co umożliwia dokładną ocenę choroby i dopasowanie leczenia do konkretnego przypadku pacjenta. 

Refluks – leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne jest podstawowym sposobem kontrolowania refluksu i związanych z nim komplikacji. Wybór leków oraz czas terapii zależą od stopnia nasilenia objawów, odpowiedzi pacjenta na wdrożoną terapię i ewentualnych powikłań. Leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą specjalisty, który dostosowuje dawki oraz rodzaj leków do konkretnego przypadku pacjenta.

Jakie leki na refluks może zalecić specjalista?

• Inhibitory pompy protonowej (IPP, Proton Pump Inhibitors; omeprazol, pantoprazol, esomeprazol) – skutecznie redukują wydzielanie kwasu solnego w żołądku, co zmniejsza uszkodzenie błony śluzowej przełyku i łagodzi objawy choroby. Są podstawą leczenia refluksu o umiarkowanym i ciężkim przebiegu. W przypadku IPP zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki, aby uniknąć tzw. efektu z odbicia, czyli nasilenia wydzielania kwasu solnego po nagłym odstawieniu – w tym okresie pomocne bywa przejściowe stosowanie antagonistów H2.
• Antagoniści receptora H2 (np. famotydyna) – zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego. Choć ich działanie jest słabsze niż IPP, mogą być stosowane w łagodniejszych postaciach refluksu lub jako wsparcie przy stopniowym odstawianiu IPP. 
• Leki zobojętniające kwas solny (np. zawierające wodorotlenek magnezu lub glinu) – działają szybko oraz łagodzą zgagę, jednak efekt ich działania jest krótkotrwały i nie eliminuje przyczyny refluksu, ponieważ preparaty te nie wpływają na wydzielanie kwasu żołądkowego ani na funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku.
• Prokinetyki (np. itopryd) –– poprawiają motorykę przewodu pokarmowego i przyspieszają opróżnianie żołądka, dzięki czemu ograniczają częstotliwość oraz nasilenie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Stosowane głównie u pacjentów z zaburzeniami motoryki żołądka, jednak ich skuteczność w typowej chorobie refluksowej jest ograniczona.
• Preparaty osłaniające błonę śluzową (np. alginiany) – tworzą warstwę ochronną na powierzchni błony śluzowej przełyku, która chroni go przed działaniem kwasu żołądkowego i zapobiega jego uszkodzeniom.

Jak leczyć refluks – leczenie operacyjne

Zabieg operacyjny jest zalecany w przypadku: braku skuteczności leczenia farmakologicznego, wystąpienia powikłań (ciężkie zapalenie czy zwężenie przełyku), pacjentów, którzy nie mogą lub nie chcą długotrwale przyjmować leków. Operacja refluksu ma na celu wzmocnienie dolnego zwieracza przełyku i zapobieganie cofaniu się treści żołądkowej.

Jakie zabiegi operacyjne są wykorzystywane w leczeniu refluksu?

• Fundoplikacja metodą Nissena – najczęściej wykonywany zabieg przeciwrefluksowy. Polega na owinięciu górnej części żołądka wokół dolnego odcinka przełyku, co wzmacnia jego funkcję zwieraczową. Może być wykonana jako pełna (360°) lub częściowa (np. fundoplikacja Toupet – 270°, Dor – 180°) fundoplikacja, w zależności od indywidualnych wskazań. Zabieg przeprowadza się metodą klasyczną (chirurgia otwarta) lub, częściej, laparoskopowo, co wiąże się z mniejszym urazem operacyjnym, krótszym czasem rekonwalescencji i niższym ryzykiem powikłań.
• Endoskopowe zabiegi przeciwrefluksowe – mniej inwazyjne metody leczenia. Przykładem jest tu radiofrekwencja Stretta, która polega na podgrzewaniu tkanek wokół dolnego zwieracza przełyku w celu poprawy jego napięcia. Inną techniką jest przezustna fundoplikacja endoskopowa (EsophyX TIF). Choć wspomniane procedury wiążą się z mniejszym ryzykiem powikłań niż tradycyjna operacja, ich długoterminowa skuteczność nie jest jeszcze w pełni udokumentowana, dlatego stosuje się je głównie u pacjentów z łagodniejszą postacią choroby refluksowej.
• Leczenie przepukliny rozworu przełykowego –– jeśli refluks wynika z obecności przepukliny, zabieg polega na jej redukcji oraz wzmocnieniu otworu w przeponie. W wielu przypadkach operacja przepukliny jest łączona z fundoplikacją, co zwiększa skuteczność leczenia. 

Leczenie chirurgiczne może skutecznie zmniejszyć objawy refluksu i ograniczyć konieczność stosowania leków, ale wiąże się z ryzykiem skutków ubocznych. Trudności w odbijaniu gazów, wzdęcia, bóle brzucha czy zaburzenia połykania są możliwymi konsekwencjami operacji, zwłaszcza fundoplikacji. U niektórych pacjentów może wystąpić także niemożność wymiotowania. Decyzja o zabiegu powinna być dobrze przemyślana i omówiona z lekarzem.

Domowe sposoby na leczenie refluksu

Domowe sposoby wspomagają leczenie refluksu, łagodząc objawy i zapobiegając ich nasileniu, nie zastępują jednak konsultacji lekarskiej ani farmakoterapii, zwłaszcza w przypadku nasilonych dolegliwości lub powikłań. 

Jakie domowe sposoby na refluks można stosować?

• Odpowiednia dieta – należy unikać tłustych, smażonych i ostrych potraw, a także czekolady, mięty, cytrusów oraz gazowanych napojów, które mogą nasilać objawy refluksu.
• Ograniczenie kofeiny i alkoholu – kawa, herbata, napoje wysokoprocentowe oraz energetyczne osłabiają dolny zwieracz przełyku, ułatwiając cofanie się treści żołądkowej.
• Spożywanie mniejszych, ale częstszych posiłków – zamiast trzech dużych posiłków lepiej spożywać 5–6 mniejszych porcji – pozwoli to uniknąć przepełnienia żołądka.
• Unikanie posiłków tuż przed snem – ostatni posiłek najlepiej zjadać co najmniej 2–3 godziny przed położeniem się do łóżka, aby dać żołądkowi czas na opróżnienie.
• Podniesienie wezgłowia łóżka – spanie z uniesioną górną częścią ciała (np. na klinowej poduszce) może zmniejszyć cofanie się treści żołądkowej do przełyku.
• Redukcja masy ciała – nadwaga i otyłość zwiększają nacisk na żołądek, co sprzyja refluksowi. Utrata nawet kilku kilogramów pomoże złagodzić objawy choroby.
• Unikanie jedzenia w pośpiechu – dokładne przeżuwanie pokarmu ułatwia trawienie i zmniejsza ryzyko refluksu, ponieważ zapobiega połykaniu nadmiernej ilości powietrza oraz zmniejsza obciążenie żołądka.
• Rezygnacja z noszenia ciasnych ubrań i pasa uciskającego brzuch – nadmierny ucisk zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co sprzyja cofaniu się treści żołądkowej.
• Techniki redukcji stresu – przewlekły stres może wpływać na funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Warto stosować techniki relaksacyjne, takie jak: medytacja, joga czy ćwiczenia oddechowe.

Czy refluks jest wyleczalny?

Refluks jest chorobą przewlekłą, która może przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji. W większości przypadków możliwe jest skuteczne kontrolowanie jego objawów oraz zapobieganie powikłaniom dzięki odpowiedniej terapii. Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia farmakologicznego (a w niektórych przypadkach także operacyjnego) pozwalają pacjentom prowadzić normalne życie.

U części osób, zwłaszcza gdy główną przyczyną refluksu są nieprawidłowe nawyki żywieniowe lub otyłość, zmiana stylu życia może doprowadzić do całkowitego ustąpienia objawów. W przypadkach gdy refluks jest wynikiem trwałych zaburzeń anatomicznych (np. przepukliny rozworu przełykowego), konieczne może być leczenie chirurgiczne, które w wielu sytuacjach trwale rozwiązuje problem refluksu.Warto pamiętać, że nieleczony refluks może prowadzić do poważnych powikłań: przewlekłego zapalenia przełyku lub jego zwężenia, krwawienia z przewodu pokarmowego, a także przełyku Barretta – stanu przedrakowego zwiększającego ryzyko rozwoju raka gruczołowego.