Refluks u niemowlaka i u starszych dzieci – objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Refluks u niemowlaka to zjawisko fizjologiczne związane z niedojrzałością układu pokarmowego dziecka. Można poznać go po krótkotrwałych epizodach cofania się treści żołądkowej do przełyku, zwykle po posiłkach.
• Choroba refluksowa przełyku (GERD) u niemowląt i starszych dzieci rozpoznawana jest wtedy, gdy refluks trwa przez dłuższy czas, nie mija wraz z wiekiem i występuje niezależnie od posiłków, powodując takie objawy jak np. zgaga, kwaśne odbijanie, bóle brzucha, wymioty, nudności.
• Leczenie refluksu u dzieci obejmuje przede wszystkim modyfikacje w żywieniu i pielęgnacji, a także leczenie farmakologiczne (m.in. leki z ranitydyną i omeprazolem). W przypadku choroby refluksowej opornej na leczenie lekarz może rozważyć interwencję chirurgiczną.

Refluks u niemowlaka to powszechna dolegliwość, która może prowadzić do nieprzyjemnych objawów, takich jak ulewanie pokarmu, ból czy trudności w zasypianiu. I choć fizjologiczny refluks jest naturalnym zjawiskiem w pierwszych miesiącach życia dziecka, to w niektórych przypadkach może prowadzić do choroby refluksowej przełyku. Sprawdź, skąd bierze się refluks żołądkowo-przełykowy u dzieci i jak sobie z nim radzić.

Skąd się bierze choroba refluksowa u dzieci – przyczyny

W przypadku niemowląt często obserwuje się zjawisko zwane refluksem fizjologicznym. Jest to naturalny proces, który wynika z jeszcze nie w pełni rozwiniętego układu pokarmowego u maluchów. Objawia się sporadycznym cofaniem treści pokarmowej do przełyku, zazwyczaj po karmieniu, nie prowadzi do poważniejszych problemów zdrowotnych.

O chorobie refluksowej przełyku (GERD) możemy mówić wtedy, gdy objawy refluksu są stałe, nie zanikają w miarę dojrzewania przewodu pokarmowego dziecka i pojawiają się bez względu na czas spożywania posiłków. GERD może prowadzić do niebezpiecznych konsekwencji zdrowotnych, zarówno w obrębie przełyku, jak i poza nim, co odróżnia je od fizjologicznego refluksu.

Wśród czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby refluksowej przełyku u dziecka, zalicza się m.in.:

• wcześniactwo,
• nadwaga i otyłość,
• mózgowe porażenie dziecięce;
• wady wrodzone układu pokarmowego,
• znaczące deformacje kręgosłupa,
• mukowiscydoza.

Refluks u noworodka – przyczyny

Refluks żołądkowo-przełykowy u niemowląt poniżej 1. roku życia często wynika z niepełnego rozwoju układu pokarmowego, w tym z niedostatecznego napięcia dolnego zwieracza przełyku, co uniemożliwia skuteczne zatrzymanie pokarmu w żołądku. Problemy te są dodatkowo pogłębiane przez słabość przepony oraz specyficzną budowę przełyku u najmłodszych, który bywa krótszy i szerszy niż u starszych dzieci. Na występowanie refluksu wpływ mają również takie czynniki jak:

• dieta oparta wyłącznie na płynach,
• długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej.

Zmniejszenie objawów refluksu jest możliwe dzięki naturalnemu procesowi dojrzewania układu pokarmowego dziecka, co zazwyczaj ma miejsce około 10. miesiąca życia. W tym okresie układ trawienny dziecka zaczyna efektywniej radzić sobie z procesami trawienia i absorpcji, co przyczynia się do redukcji częstotliwości występowania refluksu. Istotne znaczenie ma również wprowadzenie do diety dziecka pokarmów stałych oraz rozwój zdolności motorycznych, co umożliwia dziecku spożywanie posiłków w pozycji siedzącej i utrzymanie pionowej pozycji ciała po jedzeniu, co dodatkowo wspomaga walkę z refluksowymi dolegliwościami.

Refluks u niemowlaka a ulewanie

Spore trudności może przynieść młodym rodzicom rozróżnienie między refluksem a ulewaniem (regurgitacja) u niemowląt, w wyniku którego dochodzi do cofania treści żołądkowej do przełyku. Fizjologiczny refluks, który jest normalnym zjawiskiem zarówno u najmłodszych, jak i u osób dorosłych, może mieć miejsce wielokrotnie w ciągu dnia. Ulewanie z kolei występuje u większości dzieci do 3-4. miesiąca życia, dlatego również można określić je jako naturalny etap rozwoju maluszka. Jest ono spowodowane zarówno niedojrzałością układu pokarmowego dziecka, jak i czynnikami nasilającymi objawy refluksu, jak np.:

• łapczywe jedzenie, podczas którego dziecko połyka powietrze;
• nieprawidłowe przystawianie do piersi;
• przekarmianie, co przekłada się na wzrost ciśnienia w żołądku.

W przypadku, gdy niemowlę mimo częstych epizodów ulewania dobrze przybiera na wadze, ulewa w niewielkich ilościach, a po zdarzeniu pozostaje spokojne i nie wykazuje innych niepokojących objawów, zazwyczaj nie ma powodów do zmartwień. Chorobę refluksową mogą jednak sugerować takie symptomy jak:

• napięcie i wyginanie ciała,
• płacz bez wyraźnej przyczyny,
• przerwanie karmienia,
• słabe przybieranie na wadze,

Warto zauważyć, że w takich przypadkach częstotliwość i ilość ulewanego pokarmu nie muszą być duże. Wystarczające mogą być same objawy, aby lekarz zdecydował o przeprowadzeniu dalszych badań diagnostycznych.

Refluks u niemowląt – objawy

Refluks u niemowlaka może przebiegać wraz z ulewaniem lub wymiotami, chociaż w niektórych przypadkach nie obserwuje się tych objawów. Niekiedy symptomem refluksu jest odginanie głowy do tyłu lub prężenie ciała podczas karmienia, czyli tzw. zespół Sandifera, który pojawia się jako obrona przed drażniącym działaniem treści pokarmowej.

W chorobie refluksowej u noworodków i niemowląt mogą pojawić się takie objawy jak:

• zaburzenia połykania,
• wybudzanie ze snu,
• zaburzenia rozwoju,
• przewlekły kaszel,
• chrypka,
• nawracające infekcje dróg oddechowych,
• świszczący oddech.

Refluks u starszych dzieci – objawy

W przeciwieństwie do niemowląt starsze dzieci są w stanie zakomunikować swoje dolegliwości, dlatego objawy refluksu to u nich przede wszystkim:

• zgaga,
• kwaśne odbijanie,
• trudności w połykaniu (dysfagia),
• uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku,
• wymioty,
• nudności,
• ból brzucha,
• ból w klatce piersiowej,
• nasilone objawy astmy oskrzelowej,
• bezdech senny.

Jak rozpoznać refluks u dziecka? Diagnostyka

Wszelkie objawy wzbudzające niepokój rodzica powinny być skonsultowane z lekarzem, który może zlecić przeprowadzenie szczegółowych badań diagnostycznych, aby ocenić, czy wymagane jest leczenie. Do symptomów, na które należy zwrócić szczególną uwagę, należą:

• wymioty z domieszką żółci,
• krwawienie z układu pokarmowego,
• wymioty utrzymujące się przez dłuższy czas,
• zahamowanie wzrostu oraz utrata masy ciała,
• trudności w połykaniu,
• symptomy związane z aspiracją do dróg oddechowych,
• obecność chorób metabolicznych lub genetycznych.

Najbardziej wiarygodną metodą diagnostyczną refluksu u dzieci jest badanie pH-impendancji przełykowej, które trwa 24 godziny i polega na umieszczeniu sondy w przełyku w celu monitorowania zmian pH oraz oporności elektrycznej (impedancji) zachodzących pod wpływem treści pokarmowej. Jest to bardziej zaawansowane badanie jest niż tradycyjna pH-metria, ponieważ umożliwia identyfikację zarówno refluksu kwaśnego, jak i zasadowego. Jest to szczególnie istotne u niemowląt, które zazwyczaj spożywają duże ilości mleka, co sprawia, że ich treść pokarmowa ma częściej odczyn zasadowy. Badanie to pozwala również na określenie zakresu refluksu.

W przypadku małych dzieci badania obrazowe, takie jak gastroskopia, wymagają zastosowania znieczulenia ogólnego i są przeprowadzane głównie w celu wykluczenia innych schorzeń lub oceny ewentualnych powikłań, takich jak:

• eozynofilowe zapalenie przełyku,
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• przełyk Baretta.

Z kolei ultrasonografia (USG) jamy brzusznej nie jest metodą, która pozwala na stwierdzenie obecności choroby refluksowej, ponieważ obserwacja cofania się treści żołądkowej do przełyku podczas badania nie jest wystarczająca do postawienia diagnozy GERD. Wsparciem w diagnostyce może być natomiast scyntygrafia, która uwidacznia treść żołądkową w drogach oddechowych, np. w wyniku zachłystowego zapalenia płuc.

Chcąc zbadać motorykę przewodu pokarmowego dziecka, a także ocenić perystaltykę oraz ciśnienie w górnym i dolnym zwieraczu przełyku, można przeprowadzić również manometrię przełykową wysokiej rozdzielczości, która umożliwia dokładną ocenę funkcjonowania przełyku.

Leczenie refluksu u niemowlaka i starszych dzieci

W sytuacji, gdy mamy do czynienia z refluksem fizjologicznym, który nie wywołuje żadnych dodatkowych dolegliwości, często wystarczy wprowadzenie prostych zmian w sposobie żywienia i opieki nad dzieckiem. Jeżeli natomiast objawy refluksu są bardziej intensywne lub nie ustępują mimo zastosowania wymienionych środków, konieczna może być konsultacja lekarska w celu rozpoczęcia farmakoterapii lub wprowadzenia próbnej diety, np. bez białka mleka krowiego. Niekiedy u dzieci stosuje się inhibitory pompy protonowej, które efektywnie redukują produkcję kwasu solnego w żołądku, łagodząc objawy refluksu.

U niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym w przypadku refluksu mogą być stosowane leki, które pomagają zmniejszyć objawy, takie jak ulewanie. Leki te działają poprzez poprawę pracy układu pokarmowego i zmniejszenie kwasowości treści żołądkowej. Wśród dostępnych preparatów znajdują się leki zawierające substancje czynne, takie jak:

• ranitydyna, która blokuje receptory histaminowe H2, zmniejszając wydzielanie kwasu solnego w żołądku;
• omeprazol, czyli inhibitor pompy protonowej, który skutecznie redukuje produkcję kwasu solnego. 

Inne leki, takie jak sukralfat, tworzą ochronną warstwę na błonie śluzowej żołądka, co może łagodzić podrażnienia przełyku. Należy jednak pamiętać, że stosowanie leków na refluks u dzieci i niemowląt powinno być zawsze konsultowane z lekarzem, który dobierze odpowiednią terapię, uwzględniając wiek dziecka oraz nasilenie objawów refluksu.

W ekstremalnych przypadkach, gdy leczenie choroby refluksowej przełyku nie przynosi rezultatów lub prowadzi do poważnych komplikacji, lekarz może zasugerować zastosowanie metod endoskopowych lub chirurgicznych. Takie interwencje są rozważane w celu trwałego rozwiązania problemu, gdy inne metody okazują się nieskuteczne.

Domowe sposoby na refluks u dzieci

Podstawą jest tu leczenie żywieniowe dzieci, które obejmuje m.in.:

• podawanie dziecku mniejszych ilości pokarmu, ale częściej;
• unikanie zbyt dużych przerw między posiłkami, co może prowadzić do przepełnienia żołądka i nasilenia objawów refluksu;
• zagęszczanie pokarmu, aby ułatwić jego trawienie i zapobiec cofaniu się do przełyku;
• unikanie kładzenia dziecka na plecach po posiłku;
• odpowiednie ułożenie materaca, tak aby górna część ciała malucha była nieco podniesiona.

U dzieci, które nie są karmione piersią, warto również kontrolować reakcję na różne rodzaje mleka modyfikowanego, ponieważ niektóre mieszanki mogą nasilać objawy refluksu. W przypadku potrzeby można spróbować włączyć mleko modyfikowane o zwiększonej gęstości, które może pomóc w redukcji ulewań i cofania się treści żołądkowej.

Alternatywnie, w przypadku podejrzenia nietolerancji białka mleka krowiego, warto rozważyć mieszanki bez laktozy lub hipoalergiczne, które są łatwiejsze do strawienia i mogą zmniejszyć objawy refluksu. Ważne jest, aby wszelkie zmiany w diecie dziecka konsultować z pediatrą, który pomoże dobrać odpowiednią mieszankę dostosowaną do indywidualnych potrzeb malucha.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące refluksu u dzieci i niemowląt.