Leki na nerwicę

Najważniejsze informacje

• W terapii zaburzeń lękowych stosuje się leki przeciwdepresyjne, zwłaszcza z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Modulują one poziom neuroprzekaźników, co przyczynia się do redukcji objawów lękowych oraz poprawy nastroju.
• Obecnie trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) są stosowane rzadziej ze względu na wyższe ryzyko działań niepożądanych i większą toksyczność. Zazwyczaj stanowią leki drugiego wyboru, gdy SSRI lub SNRI okazują się nieskuteczne lub źle tolerowane przez pacjenta.
• Benzodiazepiny znajdują zastosowanie w krótkoterminowym leczeniu ostrych epizodów lęku. Dzięki szybkiemu działaniu uspokajającemu i przeciwlękowemu są skuteczne w doraźnym łagodzeniu objawów, jednak ich długotrwałe stosowanie jest ograniczone ze względu na ryzyko uzależnienia oraz rozwój tolerancji.
• W poważniejszych przypadkach, szczególnie gdy pojawiają się objawy psychotyczne lub znaczne zaburzenia nastroju, stosuje się neuroleptyki. Podawane w niskich dawkach pomagają stabilizować układ nerwowy oraz redukować silny niepokój, problemy ze snem i uczucie derealizacji.

Psychoterapia stanowi podstawową metodę leczenia zaburzeń lękowych, jednak w niektórych przypadkach niezbędne jest także wsparcie farmakologiczne. Najczęściej stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które są lekami pierwszego wyboru ze względu na wysoką skuteczność i korzystny profil bezpieczeństwa (np. sertralina, escitalopram, fluoksetyna). W sytuacjach wymagających dodatkowego wpływu na układ noradrenergiczny sięga się po inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), np. wenlafaksynę lub duloksetynę. U pacjentów z nasilonym lękiem uogólnionym pomocna może być z kolei pregabalina, a w krótkotrwałym leczeniu ostrych epizodów – benzodiazepiny (np. alprazolam, lorazepam). W przypadku oporności na leczenie lub współistniejących objawów depresyjnych rozważa się leki starszej generacji (np. amitryptylinę, klomipraminę) lub nowoczesne leki przeciwpsychotyczne w niskich dawkach (np. aripiprazol, kwetiapinę). Dolegliwości somatyczne – kołatanie serca czy napięcie mięśniowe – można łagodzić środkami objawowymi, np. hydroksyzyną lub propranololem.

Rola farmakoterapii w terapii nerwicy (zaburzeń lękowych)

Farmakoterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu zaburzeń lękowych (dawniej określanych jako nerwica), stanowiąc skuteczne uzupełnienie psychoterapii indywidualnej, grupowej czy poznawczo-behawioralnej (CBT). 

Odpowiednio dobrane leki, najczęściej z grupy SSRI lub SNRI, mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta, łagodząc uporczywy lęk i napięcie oraz towarzyszące objawy somatyczne – kołatanie serca, zawroty głowy, uczucie ucisku w klatce piersiowej, bóle głowy, nadmierną potliwość czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a także symptomy psychiczne, np. poczucie braku kontroli. 

Warto podkreślić, że nie u każdego pacjenta farmakoterapia jest konieczna — decyzja o jej wprowadzeniu zależy m.in. od nasilenia objawów oraz przebiegu choroby.

Leki na nerwicę, leki przeciwlękowe – rodzaje

Jakie leki uwzględnia się w farmakoterapii zaburzeń lękowych?

• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – np. sertralina, escitalopram. Uznawane za leki pierwszego wyboru. Charakteryzują się korzystnym profilem bezpieczeństwa oraz niskim ryzykiem uzależnienia.
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) – np. wenlafaksyna, duloksetyna. Wykazują wysoką efektywność w leczeniu różnych typów zaburzeń lękowych, szczególnie gdy terapia SSRI nie przynosi pełnej poprawy.
• Pregabalina – charakteryzuje się skutecznym działaniem przeciwlękowym, szczególnie w uogólnionych zaburzeniach lękowych (GAD). Posiada również właściwości przeciwbólowe.
• Benzodiazepiny – stosowane wyłącznie krótkoterminowo ze względu na ryzyko uzależnienia i rozwoju tolerancji. Zalecane tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. ostra faza silnego lęku lub ataki paniki).
• Hydroksyzyna i propranolol – stosowane objawowo w celu łagodzenia somatycznych objawów lęku, takich jak: kołatanie serca czy napięcie mięśniowe.

Zarówno leki dostępne na receptę, jak i preparaty bez recepty (np. ziołowe środki uspokajające) powinny być stosowane wyłącznie po konsultacji z lekarzem, najlepiej psychiatrą. Pozwoli to uniknąć działań niepożądanych, interakcji lekowych oraz zwiększyć skuteczność terapii.

Nowoczesne leki przeciwlękowe, zwłaszcza SSRI i SNRI, oferują możliwość długoterminowej poprawy stanu pacjenta bez istotnego ryzyka uzależnienia (pod warunkiem prawidłowego stosowania i monitorowania farmakoterapii). 

Dobór farmakoterapii powinien być indywidualny i uwzględniać: rodzaj oraz nasilenie zaburzeń, obecność chorób współistniejących, wcześniejsze doświadczenia pacjenta z lekami, możliwe interakcje lekowe oraz potencjalne działania niepożądane. 

Leki przeciwdepresyjne

Leki przeciwdepresyjne stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy zaburzeniom lękowym towarzyszą objawy depresyjne. W takich przypadkach okazują się szczególnie skuteczne, ponieważ wpływają na równowagę neuroprzekaźników w mózgu – zwłaszcza serotoniny i noradrenaliny – które odgrywają istotną rolę w regulacji nastroju, emocji oraz reakcji na stres.

W zależnie od indywidualnych potrzeb pacjenta, leki te mogą pełnić również funkcję środków przeciwlękowych, łagodząc objawy lękowe towarzyszące nerwicy. 

Do najczęściej stosowanych grup leków przeciwdepresyjnych należą:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI).

W praktyce klinicznej stosuje się również inne klasy leków przeciwdepresyjnych, takie jak:

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD);
• inhibitory monoaminooksydazy (IMAO);
• atypowe leki przeciwdepresyjne, np. bupropion, mirtazapina, agomelatyna.

Należy pamiętać, że działanie leków przeciwdepresyjnych nie jest natychmiastowe – pierwsze efekty terapeutyczne mogą pojawić się dopiero po 2–4 tygodniach regularnego stosowania.

SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny)

SSRI to grupa leków przeciwdepresyjnych, które są powszechnie stosowane w terapii zaburzeń lękowych i depresyjnych. Ich działanie polega na hamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny – jednego z kluczowych neuroprzekaźników w mózgu – co prowadzi do zwiększenia jej dostępności w przestrzeni synaptycznej. Wzrost stężenia serotoniny wspiera regulację nastroju, emocji, snu oraz ogólnego samopoczucia, co pomaga zmniejszyć zarówno objawy depresyjne, jak i lękowe.

Jak już wspomniano, SSRI są uznawane za leki pierwszego wyboru ze względu na korzystny profil bezpieczeństwa, stosunkowo niewielką liczbę działań niepożądanych oraz dobrą tolerancję przez pacjentów. 

• Citalopram – lek dobrze tolerowany, rzadko powoduje ciężkie działania niepożądane. Wykorzystywany w leczeniu lęku uogólnionego czy fobii. Z powodu ryzyka wydłużenia odstępu QT w EKG citalopram należy stosować ostrożnie u pacjentów z chorobami serca.
• Sertralina – ma szerokie spektrum zastosowania. Skuteczna w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych uogólnionych, zespołu lęku napadowego, fobii społecznej oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD). Uważana za jeden z najlepiej przebadanych SSRI, często stosowana także u kobiet w ciąży (w porozumieniu z lekarzem). 
• Fluoksetyna – jeden z pierwszych SSRI, nadal często stosowana w leczeniu depresji, OCD oraz bulimii psychicznej. Charakteryzuje się długim okresem półtrwania, co może ułatwiać odstawianie, ale jednocześnie wydłuża czas osiągnięcia pełnego efektu terapeutycznego.
• Paroksetyna – sprawdza się w leczeniu lęku napadowego i uogólnionego, fobii społecznej oraz zespołu stresu pourazowego (PTSD). Ma silniejsze działanie sedacyjne i przeciwlękowe niż inne SSRI, ale też większy potencjał wywoływania objawów odstawiennych. Nie zaleca się jej stosowania u kobiet w ciąży z powodu możliwego ryzyka dla płodu.

SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny)

SNRI to grupa leków przeciwdepresyjnych działających na dwa kluczowe neuroprzekaźniki: serotoninę i noradrenalinę. Poprzez hamowanie ich wychwytu zwrotnego zwiększają stężenie obu substancji w przestrzeni synaptycznej, co wspomaga regulację nastroju, poziomu energii, reakcji na stres oraz emocji. Dzięki temu SNRI wykazują wysoką skuteczność nie tylko w leczeniu depresji, ale również w terapii wielu zaburzeń lękowych. 

Noradrenalina, oprócz roli w regulacji nastroju, wpływa także na koncentrację i motywację, co tłumaczy efektywne działanie SNRI u pacjentów z objawami apatii, zmęczenia czy braku energii.

• Wenlafaksyna – lek o potwierdzonej skuteczności w terapii depresji, zespołu lęku uogólnionego, napadowego oraz fobii społecznej. Działa jako inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Wysokie dawki (powyżej 225 mg na dobę) mogą powodować podwyższenie ciśnienia tętniczego, dlatego w trakcie terapii konieczne jest systematyczne kontrolowanie tego parametru. Wenlafaksyna częściej niż duloksetyna wywołuje objawy odstawienne po nagłym przerwaniu leczenia.
• Duloksetyna – stosowana nie tylko w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych, ale także w terapii bólu neuropatycznego (np. cukrzycowa neuropatia obwodowa), fibromialgii oraz somatycznych objawów związanych z lękiem. W porównaniu do wenlafaksyny rzadziej prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego i jest lepiej tolerowana pod względem efektów ubocznych. Skuteczność duloksetyny w leczeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD) jest słabo udokumentowana, dlatego nie jest lekiem pierwszego wyboru w tym wskazaniu.

SNRI często wykazują silniejsze działanie aktywizujące („pobudzające”) niż SSRI, co bywa korzystne w leczeniu depresji z dominującą apatią, jednak na początku terapii u niektórych pacjentów może dojść do nasilenia objawów lękowych, niepokoju lub bezsenności.

TLPD (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne) 

Mechanizm działania trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych opiera się na zwiększaniu dostępności serotoniny i noradrenaliny w synapsach, co wpływa na poprawę funkcji poznawczych, nastroju oraz ogólnej motywacji. Leki te wykazują również działanie uspokajające oraz przeciwbólowe, co bywa pomocne w łagodzeniu objawów somatycznych związanych z nerwicą. Dzięki temu TLPD są skuteczne w leczeniu depresji oraz niektórych zaburzeń lękowych i obsesyjno-kompulsyjnych.

Ze względu na ryzyko działań niepożądanych – zaburzenia rytmu serca, suchość w ustach, zawroty głowy czy senność – TLPD są zazwyczaj stosowane jako leki drugiego wyboru, szczególnie gdy leczenie inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub serotoniny i noradrenaliny (SNRI) nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

• Amitryptylina – stosowana m.in. w leczeniu depresji, której towarzyszą objawy lękowe i bezsenność. W praktyce klinicznej wykorzystywana także w terapii dolegliwości somatycznych, w tym bólu neuropatycznego, fibromialgii, migren oraz zespołu jelita drażliwego. Wykazuje działanie przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, uspokajające oraz przeciwbólowe (analgetyczne), przyczyniając się do poprawy nastroju, redukcji lęku i poprawy jakości snu. 
• Klomipramina – wykorzystywana w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD). Jej stosowanie wymaga regularnego monitorowania stanu zdrowia pacjenta, zwłaszcza na początku terapii i przy zmianie dawki. 
• Imipramina – stosowana głównie w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych oraz napadów paniki. Działa poprzez hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny w mózgu, co zwiększa ich stężenie w synapsach, prowadząc do poprawy nastroju oraz jakości snu, zmniejszenia uczucia smutku i lęku, a także zwiększenia energii i motywacji do działania.
• Doksepina – stosowana często w leczeniu zaburzeń lękowych oraz problemów ze snem. Wyróżnia się silnym działaniem uspokajającym i nasennym. Lek powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością u pacjentów z chorobami serca oraz u osób w podeszłym wieku, ponieważ doksepina może wywoływać działania niepożądane wpływające na układ sercowo-naczyniowy i nerwowy. 

Benzodiazepiny

Benzodiazepiny to grupa leków o silnym działaniu przeciwlękowym, uspokajającym, nasennym i przeciwdrgawkowym. Efekty pojawiają się szybko – często już po kilkunastu minutach od podania doustnego – dlatego benzodiazepiny są stosowane głównie w leczeniu ostrych epizodów lęku, stanów napięcia, bezsenności oraz jako krótkotrwałe leczenie wspomagające, np. w napadach padaczkowych.

Ze względu na ryzyko uzależnienia psychicznego i fizycznego, rozwój tolerancji oraz występowanie objawów odstawiennych, benzodiazepiny nie powinny być stosowane długoterminowo (zwykle nie dłużej niż kilka tygodni). Terapia benzodiazepinami wymaga ścisłego nadzoru specjalisty, a ich odstawianie powinno odbywać się stopniowo, co pozwoli zminimalizować ryzyko wystąpienia objawów zespołu odstawiennego.

• Alprazolam – szybko działający lek przeciwlękowy stosowany w leczeniu napadów paniki i zaburzeń lękowych uogólnionych (GAD). Ma krótki okres półtrwania oraz wysoki potencjał uzależniający. Może powodować zespół odstawienny i tzw. lęk z odbicia. 
• Lorazepam – działa dłużej niż alprazolam. Wykazuje działanie uspokajające, przeciwlękowe i miorelaksacyjne. Może być stosowany w leczeniu ostrego lęku, a także krótkotrwale w bezsenności. Nie jest typowym lekiem nasennym, ale jego działanie uspokajające może poprawiać jakość snu.
• Diazepam – lek o długim okresie półtrwania. Często wykorzystywany w terapii ostrych stanów lękowych, objawów odstawiennych po alkoholu, a także w padaczce (status epilepticus). Ma właściwości przeciwdrgawkowe, rozluźniające mięśnie i uspokajające. Ze względu na kumulację, szczególnie u osób starszych, wymaga ostrożnego dawkowania.
• Klonazepam – silnie działający lek o długim czasie półtrwania. Zarejestrowany głównie do leczenia padaczki, jednak bywa stosowany off-label w terapii zaburzeń lękowych, zwłaszcza gdy występują nasilone objawy somatyczne, takie jak drżenia czy napięcie mięśniowe. Jego długotrwałe stosowanie wiąże się z istotnym ryzykiem rozwoju tolerancji, uzależnienia fizycznego i psychicznego.

Benzodiazepiny nie wpływają na przyczyny zaburzeń lękowych, działają objawowo, przynosząc krótkotrwałą ulgę, dlatego w leczeniu długoterminowym preferuje się stosowanie leków przeciwdepresyjnych (SSRI lub SNRI). Benzodiazepiny są wykorzystywane jako leczenie pomostowe – do czasu uzyskania efektu terapeutycznego leków podstawowych – lub w wyjątkowych sytuacjach klinicznych.

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)

Leki przeciwpsychotyczne to grupa leków stosowanych głównie w leczeniu schizofrenii, zaburzeń schizoafektywnych, psychoz oraz choroby afektywnej dwubiegunowej. Ich podstawowy mechanizm działania opiera się na modulowaniu neuroprzekaźników, przede wszystkim dopaminy (receptory D2), ale także serotoniny (receptory 5-HT), noradrenaliny, glutaminianu i acetylocholiny – szczególnie w przypadku leków II generacji (atypowych).

W leczeniu zaburzeń lękowych neuroleptyki nie są lekami pierwszego rzutu, ale mogą być stosowane off-label w przypadkach ciężkich i opornych na leczenie, często w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi. Wskazania obejmują:

• lęk z komponentą psychotyczną (np. urojenia, zaburzenia postrzegania);
• silną agitację psychoruchową lub paranoję;
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne oporne na leczenie (OCD) – np. aripiprazol jako augmentacja SSRI;
• bezsenność oporna na leczenie (np. małe dawki kwetiapiny – choć niezalecane rutynowo ze względu na ryzyko działań niepożądanych).

Dwa główne typy leków przeciwpsychotycznych zostały opisane poniżej. 

• Typowe (I generacji) – np. haloperidol, flupentiksol, perazyna – działają przez blokowanie receptorów dopaminowych D2, co skutecznie redukuje objawy pozytywne (urojenia, omamy), ale wiąże się z dużym ryzykiem objawów pozapiramidowych (sztywność, drżenie, dystonie, późne dyskinezy).
• Atypowe (II generacji) – np. olanzapina, risperidon, aripiprazol, kwetiapina, amisulpryd – wpływają nie tylko na receptory dopaminowe, ale również na serotoninowe (5-HT2A), co skutkuje mniejszym ryzykiem działań niepożądanych pozapiramidowych, a jednocześnie korzystnie wpływa na objawy negatywne i afektywne. Niektóre z nich (np. aripiprazol, kwetiapina w małych dawkach) bywają stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych opornych na leczenie SSRI/SNRI.