Fobia społeczna – co to jest, jak się objawia i jak leczyć lęk społeczny?

• Fobia społeczna to zaburzenie lękowe, dla którego typowy jest silny lęk przed sytuacjami społecznymi, obecnością innych ludzi i byciem poddanym ocenie.
• Do objawów fobii społecznej należą m.in. lęk przed wystąpieniami publicznymi, unikanie aktywności społecznych, unikanie kontaktu wzrokowego oraz objawy somatyczne (np. kołatanie serca).
• Zaburzenie występuje z równą częstością u kobiet i mężczyzn. Ryzyko wystąpienia objawów tego zaburzenia jest szacowane na 7%.
• Leczenie fobii społecznej obejmuje psychoterapię poznawczo-behawioralną i farmakoterapię lekami przeciwdepresyjnymi.

W codziennym życiu nieustannie uczestniczymy w różnego rodzaju interakcjach społecznych. Dla osób zmagających się z fobią społeczną spotkanie służbowe, prezentacja na uczelni, obiad w restauracji czy wizyta na siłowni są źródłem dyskomfortu i lęku przed oceną. Dowiedz się, na czym polega lęk społeczny i jak leczy się to zaburzenie.

Co to jest fobia społeczna?

Fobia społeczna to zaburzenie psychiczne należące do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się silnym lękiem związanym z obecnością innych ludzi, ekspozycją społeczną i bycia poddanym oceną. Pacjent obawia się bycia wyśmianym i skrytykowanym w takich okolicznościach jak np. wystąpienie publiczne, wyjście do restauracji czy spotkanie w małej grupie. 

Fobia społeczna bywa mylona z nieśmiałością. Osoby nieśmiałe mogą odczuwać dyskomfort w sytuacjach społecznych, jednak w przeciwieństwie do fobii społecznej zazwyczaj nie zaburza on ich codziennego funkcjonowania.

Jakie są przyczyny lęku społecznego?

Przyczyny fobii społecznej są złożone. U każdej osoby zaburzenie rozwija się na nieco innym podłożu, zależnym od indywidualnej historii życia.

Wśród przyczyn lęku społecznego wymienia się:

• czynniki biologiczne, np. zwiększone napięcie współczulnego układu nerwowego, duża reaktywność tzw. osi stresowej (podwzgórze-przysadka-nadnercza), zaburzenia przekaźnictwa nerwowego w układzie serotoniny, dopaminy, glutaminianu,
• temperament zahamowany, tj. lękowa reakcja na nowe zdarzenia i osoby w otoczeniu,
• czynniki środowiskowe, np. środowisko rodzinne, doświadczenia domu rodzinnego, bycie ofiarą przemocy,
• czynniki psychologiczne, np. negatywny obraz własnej osoby, niska samoocena, samokrytycyzm, postrzeganie neutralnych bodźców społecznych (np. twarzy) jako zagrażające.

Fobia (lęk) społeczna – objawy

Według kryteriów ICD 10, do podstawowych objawów fobii społecznej należą znaczna obawa znalezienia się w centrum uwagi, obawa zachowania się w sposób, który okaże się kłopotliwy lub kompromitujący, lub wyraźne unikanie tego typu sytuacji społecznych.

Pacjent może obawiać się m.in. wystąpień publicznych (wykładów, prezentacji), odpowiedzi ustnych, jedzenia w miejscach publicznych czy uczestniczenia w spotkaniach towarzyskich w wąskim gronie. Objawy fobii społecznej mogą ujawniać się w jednej lub kilku sytuacjach społecznych. Szczególnym przypadkiem fobii społecznej jest uogólniona fobia społeczna, w której pacjent odczuwa lęk w każdej sytuacji interpersonalnej.

Lęk poprzedzający interakcje społeczne (lęk antycypacyjny) sprawia, że osoby z fobią społeczną silnie ich unikają, np. nie spotykają się ze znajomymi, co prowadzi do coraz większej izolacji. Po spotkaniach z innymi ludźmi mają tendencję do nadmiernego analizowania swojego zachowania pod kątem ewentualnych błędów, które mogły być zauważone i poddane ocenie.

Ponadto u osób z fobią społeczną występują objawy somatyczne (tzw. objawy z ciała), takie jak:

• zaczerwienienie, dygotanie,
• obawa zwymiotowania,
• nagła potrzeba lub obawa oddania moczu lub stolca,
• zaczerwienienie,
• chrypka,
• drżenie rąk,
• nadmierna potliwość.

Co istotne, pacjent ocenia doświadczane objawy jako nadmierne lub nieracjonalne. Są one dla niego źródłem dużego napięcia emocjonalnego. 

Diagnozę fobii społecznej (ICD10 F40.1) można postawić wówczas, gdy objawy utrzymują się przez co najmniej kilka miesięcy i są na tyle poważne, by powodować znaczny dyskomfort lub zaburzenie funkcjonowania w życiu rodzinnym, społecznym, zawodowym czy szkolnym.

Jak rozpoznać fobię społeczną? Test, badania

Diagnozowaniem fobii społecznej zajmują się psychologowie i psychiatrzy. Kluczowym źródłem informacji jest rozmowa z pacjentem (wywiad diagnostyczny), w którym porusza się takie kwestie jak przyczyna zgłoszenia się na wizytę, doświadczane aktualnie trudności, sytuacja osobista i rodzinna czy wcześniejsze problemy ze zdrowiem psychicznym. Ważna jest również ocena aktualnego stanu psychicznego pacjenta, na przykład jego nastroju.

W procesie diagnostycznym specjaliści mogą posłużyć się dodatkowymi narzędziami, takimi jak kwestionariusze i testy. Najpopularniejszym jest Skala Lęku Społecznego Leibowitza (LSAS).

Fobia społeczna – leczenie

Leczenie fobii społecznej obejmuje farmakoterapię oraz psychoterapię. Leki wyciszają negatywne reakcje emocjonalne, zmniejszają lęk i poprawiają tolerancję sytuacji stresowych, podczas gdy psychoterapia pozwala pacjentowi zrozumieć swoje emocje i zachowanie oraz wypracować nowe sposoby radzenia sobie.

Psychoterapia w leczeniu fobii społecznej

Metodą o najlepszych dowodach naukowych w leczeniu fobii społecznej jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT). Jej celem jest zrozumienie odczuwanych emocji i określenie szkodliwych przekonań pacjenta związanych z sytuacjami społecznymi. W dalszej kolejności pacjent wspólnie z terapeutą próbuje wypracować pozytywne schematy poznawcze, które pozwolą efektywnie radzić sobie w sytuacjach społecznych. Pomocne mogą być również techniki ekspozycyjne, które polegają na świadomym wchodzeniu w sytuacje mogące wywołać lęk społeczny. Bezpieczna relacja z terapeutą to dla pacjenta szansa na otrzymanie akceptacji i zrozumienia, tak istotnych w kontekście problemów w relacjach interakcjach społecznych.

Leki na fobię społeczną

Według zaleceń polskich, w przypadku fobii społecznej zastosowanie znajdują leki przeciwdepresyjne, takie jak inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, np. paroksetyna, sertralina, escitalopram) oraz inhibitory monoaminooksydazy A (RIMA, np. moklobemid).

Na początku terapii (przez 2-3 tygodnie) lekarz może zalecić pacjentowi przyjmowanie benzodiazepin (np. klonazepamu, alprazolamu). Należy jednak pamiętać o potencjale uzależniającym tym leków.

Dowody na skuteczność innych leków w lęku społecznym, np. gabapentyny czy pregabaliny, są ograniczone.

Fobia społeczna a depresja

Fobia społeczna często współwystępuje z depresją. Szacuje się, że zaburzenia depresyjne mogą być obecne u nawet 20% osób z lękiem społecznym. Oba zaburzenia mają podobne podłoże biologiczne i psychologiczne, oparte na nieadaptacyjnych schematach myślenia i negatywnych reakcjach emocjonalnych. Rozwojowi depresji u osób z fobią społeczną może sprzyjać również izolacja społeczna i poczucie niezrozumienia. Z drugiej strony depresja może pogłębiać lęk społeczny i samotność. Warto jednak podkreślić, że zarówno fobia społeczna, jak i depresja, mogą być skutecznie leczone psychoterapią poznawczo-behawioralną i lekami przeciwdepresyjnymi.

FAQ