Stany lękowe w zespole lęku uogólnionego (GAD) – objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Stan lękowy to epizod intensywnego, nieadekwatnego do sytuacji uczucia napięcia, niepokoju lub strachu. 
• W zaburzeniu lękowym uogólnionym (GAD) stany lękowe mają charakter przewlekły i niespecyficzny.
• Typowe objawy stanów lękowych w GAD to nadmierne zamartwianie się, napięcie mięśniowe, uczucie pobudzenia, trudności z koncentracją i zaburzenia snu.
• GAD ma podłoże wieloczynnikowe, obejmujące przyczyny biologiczne, psychologiczne i środowiskowe. Występuje częściej u kobiet.
• Skuteczne leczenie stanów lękowych w GAD obejmuje psychoterapię (szczególnie poznawczo-behawioralną), farmakoterapię i psychoedukację. 

Stany lękowe stanowią jeden z najczęstszych problemów psychicznych. Choć lęk od czasu do czasu towarzyszy każdemu z nas, to gdy staje się nadmierny i przewlekły, może poważnie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Dowiedz się, czym są stany lękowe, jakie są ich przyczyny i jak wygląda leczenie zaburzenia lękowego uogólnionego.

Kiedy pojawiają się stany lękowe? Co to jest?

Stan lękowy to subiektywne doświadczenie intensywnego napięcia, niepokoju i obawy, które może wystąpić w odpowiedzi na rzeczywiste lub wyobrażone zagrożenie. Przebiega z objawami psychicznymi i somatycznymi.

Zespół lęku uogólnionego (ang. Generalized Anxiety Disorder, GAD) to zaburzenie lękowe (czasami nazywane też nerwicą) charakteryzujące się występowaniem tzw. wolnopłynącego lęku. Stany lękowe w GAD są uporczywe i występują niezależnie od okoliczności zewnętrznych. Lęk utrzymuje się stale i może dotyczyć różnych obszarów życia – zdrowia, pracy, rodziny, relacji interpersonalnych, finansów.

Zgodnie z kryteriami DSM-5-TR i ICD-10, diagnozę GAD można postawić wówczas, gdy nadmierny lęk i zamartwianie się utrzymują się przez co najmniej 6 miesięcy, a ich nasilenie wpływa na codzienne funkcjonowanie.

Stany lękowe – przyczyny, skąd się biorą?

Stany lękowe w przebiegu zespołu lęku uogólnionego mają charakter wieloczynnikowy, co oznacza, że ich występowanie zależy od wzajemnego oddziaływania czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych, co dobrze opisuje podejście bio-psycho-społeczne. Nałożenie się na siebie wielu procesów na poziomie psychologicznym (np. styl radzenia sobie ze stresem), biologicznym (np. predyspozycje genetyczne) i społecznym (np. wysokie wymagania otoczenia) prowadzi do ujawnienia objawów.

W patogenezie stanów lękowych duże znaczenie mają zaburzenia równowagi w układach neuroprzekaźników, takich jak serotonina, noradrenalina, kwas γ-aminomasłowy (GABA) i dopamina.

• Serotonina odgrywa kluczową rolę w regulacji nastroju i hamowaniu reakcji lękowych. U osób z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi stwierdza się niski poziom serotoniny.
• Typowy dla stanów lękowych jest również obniżony poziom GABA, który wiąże się z brakiem możliwości tłumienia nadmiernej aktywności układu nerwowego.
• Z kolei wydzielana w nadmiarze noradrenalina poprzez aktywację układu współczulnego sprzyja nadmiernemu pobudzeniu i zwiększa reaktywność na stres.

Wskazuje się również na pewne czynniki genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju stanów lękowych, np. pewne warianty genu transportera serotoniny.

Bardzo istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju GAD są traumatyczne wydarzenia w dzieciństwie, takie jak przemoc domowa czy zaniedbanie emocjonalne. Tego typu wydarzenia wiążą się z występowaniem wzmożonego napięcia psychicznego, budują obraz świata jako miejsca zagrażającego i utrudniają nawiązywanie wspierających relacji z innymi ludźmi.

Do rozwoju GAD mogą przyczynić się również bardzo trudne doświadczenia życiowe, takie jak utrata bliskiej osoby, rozwód, problemy zawodowe, mobbing, choroba przewlekła czy trudna sytuacja finansowa. Przewlekły stres prowadzi do rozregulowania osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, co zwiększa reaktywność emocjonalną i sprzyja ujawnianiu objawów lękowych.

Rozwojowi stanów lękowych sprzyjają także pewne czynniki psychologiczne, takie jak:

• wysoki poziom neurotyczności – neurotyczność to jedna z cech osobowości w modelu Wielkiej Piątki, opisująca brak równowagi emocjonalnej, niską odporność na stres i tendencję do popadania w stany lękowe,
• poczucie bezradności,
• problemy z regulacją emocji,
• tendencja do ruminacji,
• niska skuteczność w radzeniu sobie ze stresem.

Nieustannie znajdujemy się również pod wpływem stresorów zewnętrznych, takich jak wysokie wymagania społeczne, niepewność ekonomiczna i szybkie tempo życia, które zwiększają podatność na rozwój stanów lękowych. Na występowanie stanów lękowych są bardziej narażone osoby z niektórymi chorobami somatycznymi (np. cukrzycą, chorobami serca) i zaburzeniami psychicznymi (np. depresją).

Stany lękowe – objawy

W przebiegu stanów lękowych występują objawy psychiczne i dolegliwości somatyczne. Zakres objawów zgłaszanych przez osoby z GAD jest duży i może obejmować m.in.:

• nasilone napięcie,
• stałe uczucie zdenerwowania,
• martwienie się,
• odczuwanie obaw dotyczących codziennych wydarzeń,
• objawy wzbudzenia autonomicznego (np. kołatanie serca, pocenie się, drżenie ciała, drżenie rąk, suchość w jamie ustnej),
• problemy z oddychaniem,
• ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,
• wzmożone napięcie mięśniowe, bóle mięśniowe,
• nudności,
• zawroty głowy,
• bóle głowy,
• zaburzenia równowagi,
• omdlewanie, oszołomienie,
• derealizacja lub depersonalizacja (poczucie nierealności otoczenia lub własnej osoby),
• obawa utraty kontroli,
• lęk przed śmiercią,
• uderzenia gorąca,
• drętwienie,
• zwiększona reakcja na zaskoczenie,
• problemy z koncentracją,
• wrażenie pustki w głowie,
• drażliwość,
• zaburzenia snu związane z zamartwianiem się.

Objawy te utrzymują się przez większość dni w tygodniu, są przewlekłe i nieproporcjonalne do rzeczywistych okoliczności.

Ze względu na różnorodny obraz kliniczny, w diagnostyce różnicowej GAD można uwzględniać m.in. zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe z napadami lęku (zespół lęku panicznego), fobię społeczną, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia dysocjacyjne, zaburzenia adaptacyjne, zespół stresu pourazowego.

Jak objawiają się stany depresyjno-lękowe?

Stan depresyjno-lękowy charakteryzuje się współwystępowaniem objawów depresji i lęku. W jego przebiegu obserwuje się:

• przewlekłe obniżenie nastroju i utratę zainteresowań,
• nasilone zamartwianie się i drażliwość,
• trudności ze snem i koncentracją,
• zmęczenie,
• negatywną wizję siebie i przyszłości.

Jak rozpoznać stany lękowe? Test

Narzędziami pomocnymi w diagnostyce stanów lękowych mogą być:

• GAD-7 (Generalized Anxiety Disorder-7) – 7-punktowa skala do oceny nasilenia objawów GAD,
• DASS-21 (Depression, Anxiety and Stress Scale-21) – narzędzie do oceny nasilenia objawów depresji, lęku i stresu,
• STAI (State Trait Anxiety Inventory) – Inwentarz Stanu i Cechy Lęku,
• HADS (Hospital Anxiety and Depression Scale) – skala do równoczesnej oceny lęku i depresji.

Ostateczne rozpoznanie nerwicy powinno być postawione przez lekarza psychiatrę zgodnie z obowiązującymi kryteriami.

Depresja a stany lękowe

Choć depresja i zaburzenie lękowe uogólnione to odrębne jednostki, często współwystępują i mogą się na siebie nakładać pod względem obrazu klinicznego. W porównaniu z wymienionymi powyżej objawami GAD, dla depresji bardziej charakterystyczny jest brak zdolności do przeżywania przyjemności (anhedonia), obniżony poziom energii, spowolnienie fizyczne i psychiczne oraz wybudzanie się w godzinach porannych.

Objawy GAD współwystępują z innymi zaburzeniami lękowymi i depresją u nawet 80% osób. Brak leczenia GAD jest silnym czynnikiem ryzyka rozwoju depresji.

Stany lękowe – leczenie

Leczenie stanów lękowych, szczególnie tych występujących w przebiegu zespołu lęku uogólnionego, wymaga złożonego i indywidualnego podejścia. Kluczowe jest nie tylko złagodzenie objawów, ale także dotarcie do ich przyczyn i trwałe zmniejszenie podatności na nawroty. W tym celu często łączy się oddziaływania psychologiczne i farmakologiczne. Istotna jest również edukacja pacjenta – zrozumienie mechanizmów lęku i tego, jak przebiega jego cykl.

Psychoterapia w leczeniu stanów lękowych

Najlepiej udokumentowaną formą terapii w leczeniu zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). W jej trakcie pacjent uczy się rozpoznawać utrwalone wzorce myślenia, odczuwania i reagowania. Przy wsparciu terapeuty próbuje zamieniać je na bardziej adaptacyjne, co może prowadzić do zmniejszenia objawów. Psychoterapia to również szansa na głębsze poznanie siebie i rozwinięcie odporności psychicznej. Pozwala budować kompetencje niezbędne do radzenia sobie z trudnościami i budowania wartościowych relacji z innymi ludźmi.

Leki na stany lękowe

W leczeniu farmakologicznym GAD najczęściej stosuje się następujące leki:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), np. paroksetyna, escitalopram,
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), tj. wenlafaksyna, duloksetyna,
• pregabalina,
• buspiron,
• hydroksyzyna (w fazie ostrej),
• benzodiazepiny (w fazie ostrej, wyłącznie krótkoterminowo ze względu na ryzyko uzależnienia).

Farmakoterapia powinna być prowadzona przez lekarza psychiatrę.

Domowe sposoby na stany lękowe

W leczeniu stanów lękowych bardzo duże znaczenie ma modyfikacja stylu życia. Należy zadbać o odpowiednią ilość snu i aktywność fizyczną oraz ograniczyć stosowanie używek. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne oraz posiadanie stałego rozkładu dnia. Istotnym wsparciem w procesie zdrowienia mogą być również bliskie osoby, np. członkowie rodziny, przyjaciele, znajomi.

Domowe metody nie mogą zastępować profesjonalnego leczenia, jednak mogą wspierać proces powrotu do optymalnego funkcjonowania oraz budować zasoby na przyszłość. Warto omówić ich stosowanie z lekarzem psychiatrą lub psychoterapeutą.

FAQ