Lęk napadowy, atak paniki, napady lękowe – objawy, jak rozpoznać, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Lęk napadowy (atak paniki) to nagły epizod intensywnego strachu, który pojawia się bez wyraźnej przyczyny. Może wystąpić w różnych sytuacjach, często w wyniku stresu, traumatycznych przeżyć lub zaburzeń lękowych. Przyczyny mogą obejmować: czynniki genetyczne, neurobiologiczne oraz stresory emocjonalne.
• Osoba, która doświadcza ataku paniki, odczuwa nagłe uczucie przytłaczającego strachu, które trwa zazwyczaj od kilku minut do pół godziny. Mogą towarzyszyć mu objawy somatyczne, jak np. uczucie duszności w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca, pocenie się, drżenie, zawroty głowy i uczucie „utknięcia” lub utraty kontroli.
• Zespół lęku napadowego charakteryzuje się powtarzającymi się epizodami lęku, które pojawiają się niespodziewanie i bez wyraźnego powodu. Osoba często unika sytuacji, w których napady paniki miały miejsce w przeszłości, co może dochodzić do izolacji społecznej.
• Leczenie napadów lękowych zazwyczaj obejmuje terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która pomaga pacjentowi zrozumieć i zmieniać niezdrowe wzorce myślenia. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwlękowych lub antydepresyjnych, takich jak SSRI.

Szacuje się, że 1 na 10 osób doświadcza ataku paniki – jednorazowo lub w postaci powtarzających się epizodów. U niektórych osób ataki paniki mogą występować sporadycznie, podczas gdy u innych mogą stać się przewlekłym problemem prowadzącym do rozwoju zespołu lęku napadowego, w którym ataki pojawiają się regularnie i w różnych sytuacjach. Dowiedz się, co wyzwala ataki paniki, jak je rozpoznać i jak sobie z nimi radzić.

Lęk napadowy, atak paniki – co to, kiedy się pojawia, przyczyny

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5, opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, napad paniki nie jest traktowany jako samodzielna jednostka chorobowa. Uznawany jest raczej za objaw, który może towarzyszyć różnym zaburzeniom psychicznym, takim jak zespół stresu pourazowego (PTSD), inne zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości czy zaburzenia nastroju.

Atak paniki (lęk napadowy) charakteryzuje się nagłym, intensywnym lękiem lub strachem, które pojawiają się bez wyraźnego, obiektywnego zagrożenia. Atak paniki może wystąpić w różnych okolicznościach, zarówno w trakcie codziennych czynności, jak i w spoczynku, np. podczas snu, co może prowadzić do tzw. napadów paniki w nocy.

Ataki paniki występują zwykle w sposób nieoczekiwany i nieprzewidywalny, co powoduje, że pacjenci stają się bardziej wyczuleni na ich pojawienie się, a tym samym rozwija się lęk przed wystąpieniem kolejnego ataku (tzw. lęk antycypacyjny).

Przyczyny ataków paniki są złożone i mogą obejmować:

• czynniki genetyczne – wiele badań wskazuje na dziedziczenie skłonności do zaburzeń lękowych, w tym ataków paniki. Osoby, które mają bliskich krewnych cierpiących na tego rodzaju zaburzenia, są bardziej narażone na rozwój podobnych problemów. Geny mogą wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego, w tym regulację neuroprzekaźników, co może predysponować do wystąpienia ataków paniki;
• czynniki biologiczne – zaburzenia równowagi neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina, mają duży wpływ na rozwój ataków paniki. Neuroprzekaźniki są odpowiedzialne za regulację nastroju, emocji oraz reakcji na stres. Ich niewłaściwe funkcjonowanie może prowadzić do intensyfikacji reakcji lękowych. Dodatkowo zmiany w strukturze mózgu, np. w obrębie ciała migdałowatego, które odpowiada za przetwarzanie emocji, mogą sprzyjać nadmiernym reakcjom lękowym. Zaburzenia hormonalne, takie jak nadczynność tarczycy, również mogą przyczyniać się do wzrostu poziomu lęku, wywołując objawy podobne do tych obserwowanych podczas ataków paniki;
• czynniki psychiczne – stres, traumy, a także negatywne wzorce myślenia mają duży wpływ na rozwój ataków paniki. Osoby, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń życiowych (np. śmierci bliskiej osoby, rozwodu, nadużyć czy przewlekłego stresu) są bardziej podatne na lęki i panikę. Ponadto pewne cechy osobowościowe, takie jak skłonność do nadmiernego analizowania sytuacji, perfekcjonizm czy unikanie, mogą sprzyjać wystąpieniu ataków lęku;
• czynniki środowiskowe – wydarzenia z życia codziennego, takie jak długotrwały stres, przeciążenie obowiązkami, problemy w relacjach interpersonalnych czy nadmierna presja, mogą wyzwalać reakcje lękowe. Osoby żyjące w takich warunkach często doświadczają chronicznego napięcia, co może prowadzić do ataków paniki. Ponadto zmiany w stylu życia, takie jak zła dieta, brak aktywności fizycznej czy niezdrowe nawyki, mogą pogarszać stan zdrowia psychicznego, sprzyjając rozwojowi tego typu zaburzeń psychicznych.

Jak wygląda atak paniki?

Atak paniki pojawia się nagle i wiąże się intensywnym uczuciem strachu lub niepokoju, które nasila się w ciągu kilku minut. Napady lęku to stan, któremu towarzyszą objawy somatyczne, takie jak:

• drżenie rąk,
• przyspieszone bicie serca (palpitacje),
• kołatanie serca,
• duszności,
• zawroty głowy,
• uczucie omdlenia,
• pocenie się,
• uderzenia gorąca,
• nudności,
• suchość w ustach,
• ból w klatce piersiowej.

Często atak paniki wiąże się też z lękiem przed śmiercią, utratą kontroli i poczuciem nierealności. Takie objawy mogą trwać od kilku minut do maksymalnie dwóch godzin, jednak większość ataków paniki trwa zazwyczaj około 20 minut.

Początkowy etap ataku paniki może obejmować uczucie oszołomienia, które szybko przeradza się w dolegliwości fizyczne, które z kolei mogą prowadzić do lęku o stan zdrowia (np. strach przed zawałem serca lub uduszeniem się). Pomimo że atak paniki nie jest związany z rzeczywistym zagrożeniem, pacjenci doświadczają silnego lęku i poczucia niebezpieczeństwa.

Jak rozpoznać zespół lęku napadowego?

Zespół lęku napadowego, czyli napady lękowe powtarzające się w sposób nieprzewidywalny, diagnozuje się na podstawie historii napadów paniki oraz objawów występujących między nimi. W klasyfikacji ICD-10 zespół lęku napadowego (F41.0) jest zdefiniowany jako stan, w którym pacjent doświadcza co najmniej kilku napadów paniki w ciągu miesiąca, a pomiędzy napadami utrzymuje się lęk oczekiwania na kolejne epizody. Wyróżnia się również lęk antycypacyjny, który polega na ciągłej obawie przed wystąpieniem napadu paniki, co prowadzi do unikania miejsc, w których ataki wystąpiły wcześniej.

Rozpoznanie zespołu lęku napadowego wymaga także wykluczenia innych potencjalnych przyczyn objawów, takich jak zaburzenia somatyczne (np. nadczynność tarczycy, choroby serca). Ważne jest też, aby napady paniki nie były związane z substancjami psychoaktywnymi (np. alkohol, narkotyki) ani chorobami somatycznymi.

Objawy lęku panicznego

Do objawów fizycznych (somatycznych) lęku panicznego należą:

• szybkie bicie serca,
• duszność,
• zawroty głowy,
• drżenie rąk,
• pocenie się,
• mdłości,
• ból w klatce piersiowej,
• bóle brzucha,
• uczucie dławienia się,
• spłycony oddech.

Z psychicznych objawów najczęściej pojawiają się:

• depersonalizacja (poczucie oddzielenia od siebie),
• derealizacja (uczucie odrealnienia),
• paniczny strach przed śmiercią, utratą kontroli, zwariowaniem.

W trakcie ataku pacjent może też doświadczać parastezji (mrowienie lub drętwienie w różnych częściach ciała) oraz uczucia gorąca lub zimna.

Napady lękowe – leczenie

Leczenie ataków paniki najczęściej obejmuje połączenie psychoterapii i farmakoterapii. Najskuteczniejszą formą terapii jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentom zrozumieć mechanizmy powstawania lęku, a także nauczyć się radzenia sobie z objawami bez stosowania strategii unikania czy zabezpieczających. W ramach CBT pacjenci uczą się identyfikować i kwestionować błędne myśli prowadzące do napadów paniki.

Atak paniki – jak się uspokoić?

Osoby, u których występują ataki paniki, powinny przede wszystkim zachować spokój pomimo nasilenia objawów lęku. Pomóc mogą w tym następujące techniki:

• oddychanie – skupienie się na głębokim, równomiernym oddechu (wdech przez nos, zatrzymanie powietrza, wydech przez usta) pomaga zredukować uczucie duszności oraz napięcia;
• znalezienie bezpiecznego miejsca – przejście do spokojnego miejsca, gdzie pacjent może usiąść lub się położyć, może złagodzić jego lęk i ułatwić codzienne funkcjonowanie;
• racjonalizacja – warto spróbować ustalić przyczynę napadu lęku i uświadomić sobie, że nie ma realnego zagrożenia, które mogłoby powodować zaburzenia paniczne;
• skupienie uwagi – zadawanie pytań niezwiązanych z atakiem, np. na temat kolorów w otoczeniu, może pomóc w złagodzeniu intensywności ataku i skupieniu się na czymś innym.

Jak opanować napady lękowe? Leki

Leczenie farmakologiczne zaburzeń lękowych stanowi istotny element terapii, zwłaszcza w przypadku nasilonych objawów. W zależności od charakteru i nasilenia napadów stosuje się różne grupy leków:

• leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), uznawane za leki pierwszego wyboru w leczeniu przewlekłych napadów lękowych. Wykazują działanie zarówno przeciwlękowe, jak i przeciwdepresyjne. Pomagają stabilizować nastrój i zmniejszają częstotliwość oraz intensywność ataków paniki. Do tej grupy należą m.in. citalopram i escitalopram;
• benzodiazepiny, stosowane są w leczeniu ostrych stanów lękowych i nagłych napadów paniki. Działają szybko, łagodząc objawy takie jak silne napięcie czy uczucie duszności. Jednak ze względu na wysokie ryzyko uzależnienia oraz powinny być stosowane wyłącznie krótkoterminowo i pod ścisłą kontrolą lekarza;
• leki przeciwlękowe, np. buspiron, który nie wykazuje działania uzależniającego. Jego skuteczność widoczna jest po kilku tygodniach stosowania, dlatego jest zalecany w długofalowym leczeniu zespołu lęku uogólnionego i innych zaburzeń lękowych;
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), które mają działanie przeciwlękowe, choć ich stosowanie wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych;
• beta-blokery – pomagają kontrolować somatyczne objawy lęku, takie jak kołatanie serca czy drżenie rąk. Stosowane są najczęściej w sytuacjach stresowych, np. przed wystąpieniami publicznymi.

Czy można wyleczyć lęk napadowy?

Lęk napadowy, choć jest trudny do całkowitego wyleczenia, możemy skutecznie kontrolować przy odpowiednim leczeniu. Terapia poznawczo-behawioralna i farmakoterapia (SSRI, leki przeciwlękowe) umożliwiają znaczną redukcję częstotliwości i nasilenia napadów.

Wiele osób z zespołem lęku napadowego doświadcza pełnej poprawy i powrotu do normalnego funkcjonowania. Ważne jest, aby leczenie było długoterminowe i kompleksowe, obejmujące zarówno terapie psychologiczne, jak i farmakoterapię.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące objawów ataków paniki, lęku i napadów lękowych.