Agorafobia – co to jest, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Agorafobia to zaburzenie lękowe, które charakteryzuje się lękiem przed miejscami lub sytuacjami, z których ucieczka jest trudna lub niemożliwa. Konsekwencją jest silne unikanie takich okoliczności, nierzadko prowadzące do izolacji i znacznych trudności w codziennym funkcjonowaniu.
• Do objawów agorafobii należą silny lęk, niepokój, unikanie oraz objawy somatyczne (tzw. objawy z ciała), np. kołatanie serca, nadmierna potliwość, zawroty głowy, nudności.
• Zaburzenie występuje u około 2% populacji. Częściej dotyka kobiety i osoby młode.
• Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT). U niektórych pacjentów dodatkowo stosuje się leki przeciwdepresyjne.

Osoby cierpiące na agorafobię przewlekle zmagają się z silnym lękiem i niepokojem. To zaburzenie utrudnia codzienne funkcjonowanie w bardzo wielu obszarach. Unikanie sytuacji mogących wywołać lęk i napady paniki wymaga od osób z agorafobią rezygnacji z niektórych aktywności, na przykład pracy zawodowej czy podróży.

Co to jest agorafobia?

Agorafobia to zaburzenie psychiczne należące do grupy zaburzeń lękowych. Jego nazwa wywodzi się od greckiego słowa agora oznaczającego rynek. Potocznie agorafobię często utożsamia się z lękiem przed otwartymi przestrzeniami, jednak to skojarzenie nie jest do końca poprawne. 

Agorafobia charakteryzuje się strachem przed miejscami, z których ucieczka jest trudna lub niemożliwa lub w których w razie wystąpienia objawów lękowych niemożliwe będzie uzyskanie pomocy. Do takich miejsc mogą należeć zarówno otwarte, jak i zamknięte obiekty, np. sklep, kościół, teatr, park, plaża. Strach mogą budzić także określone sytuacje, np. podróżowanie, prowadzenie samochodu, przebywanie w tłumie, stanie w kolejce. U części osób występuje lęk przed samotnym oddalaniem się od miejsca zamieszkania. Częstą konsekwencją silnego napięcia psychicznego jest unikanie okoliczności, w których mogłoby dojść do ujawnienia objawów. W skrajnych przypadkach pacjenci zaprzestają wychodzenia z domu.

Diagnozę agorafobii (ICD-10 F40.0) można postawić wówczas, gdy objawy utrzymują się przez minimum 6 miesięcy.

Agorafobia a inne zaburzenia lękowe

Agorafobia najczęściej współwystępuje z zespołem lęku napadowego (napadami paniki). Oba zaburzenia lękowe mogą rozwinąć się niezależnie od siebie lub agorafobia może być konsekwencją wcześniejszego napadu paniki.

Ze względu na częściowo podobne objawy agorafobię najczęściej różnicuje się z innymi zaburzeniami lękowymi, głównie zespołem lęku społecznego (fobią społeczną), zespołem stresu pourazowego, fobiami specyficznymi oraz zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym.

Jakie są przyczyny lęku przed otwartą przestrzenią?

Agorafobia może rozwijać się stopniowo lub wystąpić nagle, np. w konsekwencji traumatycznego wydarzenia lub w odpowiedzi na wcześniejszy atak paniki w miejscu publicznym. Jest zaburzeniem o złożonej, nie do końca poznanej etiologii. Jest związana z nieprawidłowościami biologicznymi dotyczącymi działania neuroprzekaźników, takich jak serotonina czy GABA, nadmierną aktywnością tzw. osi stresowej (podwzgórze-przysadka-nadnercza), a także pewnymi zmianami strukturalnymi w mózgu. Przypuszcza się także, że agorafobia w pewnym stopniu ma podłoże genetyczne, ponieważ czasami występuje rodzinnie (u dzieci rodziców z agorafobią), zwłaszcza w podtypie o wczesnym początku.

Oprócz tego duże znaczenie przypisuje się czynnikom psychologicznym i osobowościowym. Agorafobia występuje częściej u osób z następującymi cechami:

• neurotyczność,
• introwersja,
• brak poczucia kontroli,
• zależność,
• niska asertywność,
• niska samoskuteczność,
• lęk przed chorobą,
• nadmierne zaabsorbowanie własnym ciałem.

Agorafobia ma związek z określonymi nieadaptacyjnymi schematami poznawczymi, np. przekonaniem o braku zdolności do radzenia sobie w trudnej sytuacji. Czynnikiem ryzyka rozwoju zaburzenia są również zaburzenia pamięci wzrokowo-przestrzennej.

Agorafobia – objawy

W sytuacjach budzących obawę pacjent czuje zarówno objawy dotyczące stanu psychicznego, jak i objawy somatyczne (tzw. objawy z ciała).

Do objawów somatycznych agorafobii należą:

• przyspieszona akcja serca,
• kołatanie serca,
• nadmierne pocenie się,
• drżenie,
• suchość w ustach,
• problemy z oddychaniem,
• wrażenie dławienia się,
• ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,
• nudności,
• uderzenia gorąca,
• zimne dreszcze,
• bóle głowy, zawroty głowy,
• drętwienie, swędzenie.

U części pacjentów podczas napadu lęku mogą występować: derealizacja (poczucie nierealności otoczenia), depersonalizacja (poczucie nierealności samego siebie), obawa utraty kontroli, obawa śmierci, wrażenie omdlewania oraz oszołomienie.

Jak rozpoznać agorafobię? Test, badania

Rozpoznawaniem agorafobii zajmują się specjaliści zdrowia psychicznego, czyli psychiatrzy i psychologowie. Proces diagnostyczny obejmuje w pierwszej kolejności szczegółowy wywiad, czyli rozmowę obejmującą m.in. aktualne funkcjonowanie, zgłaszane objawy, sytuację życiową, dotychczasowe problemy ze zdrowiem psychicznym, ogólny stan zdrowia. Drugim elementem jest badanie stanu psychicznego, podczas którego specjalista na podstawie rozmowy i obserwacji ocenia aktualny stan pacjenta.

Aby mieć pełny ogląd sytuacji pacjenta, psycholog lub psychiatra mogą skorzystać z kwestionariuszy i testów oceniających określone grupy objawów (np. Kwestionariusz Myśli Towarzyszących Agorafobii). Ich dobór jest indywidualny i zależy od całości obrazu klinicznego. Jeśli lekarz uzna to za zasadne, może także zlecić badania laboratoryjne lub obrazowe (np. tomografię komputerową głowy), aby wykluczyć przyczyny organiczne objawów.

Agorafobia – leczenie

Agorafobia może powodować znaczne upośledzenie codziennego funkcjonowania, w tym bezrobocie i izolację społeczną. Bez odpowiedniego leczenia często ma charakter przewlekły, będąc jednym z zaburzeń psychicznych najrzadziej ulegających samoistnej remisji. Z tego powodu kluczowe znaczenie ma podjęcie skutecznego leczenia, które pozwoli zredukować objawy lękowe i przywrócić komfort życia.

Podstawową metodą leczenia agorafobii jest psychoterapia. W przypadku zaburzeń lękowych stosuje się przede wszystkim psychoterapię poznawczo-behawioralną (CBT, cognitive-behavioral therapy). W redukcji napięcia pomocne mogą być treningi relaksacyjne, treningi radzenia sobie z lękiem czy interwencje wspierające.

U niektórych pacjentów istnieje konieczność zastosowania leczenia farmakologicznego.

Psychoterapia w leczeniu lęku przed otwartą przestrzenią

W przypadku zaburzeń lękowych metodą o najlepszych dowodach naukowych jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, która pozwala nazwać niekorzystne schematy myślowe prowadzące do występowania objawów, przeformułować je i wypracować adaptacyjne wzorce zachowania. Stosuje się również metody ekspozycyjne, które mają na celu bezpieczne zmierzenie się ze źródłem lęku i stopniowe neutralizowanie go.

Psychoterapia u osób z agorafobią może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Inne osoby zmagające się z podobnymi problemami mogą stanowić dla pacjenta dodatkowe źródło wsparcia.

Bardzo duże znaczenie odgrywa psychoedukacja. Pacjenci i ich bliscy powinni wiedzieć, że agorafobia to zaburzenie charakteryzujące się lękiem i unikaniem, dla którego typowe są poczucie wstydu, zakłopotania czy bezradności oraz objawy somatyczne. Warto podkreślić jednak, że przy odpowiednim leczeniu możliwe jest skuteczne opanowanie objawów.

Agorafobia – leki

W leczeniu agorafobii stosuje się przede wszystkim leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, np. sertralina, citalopram, escitalopram, fluoksetyna, paroksetyna). Wyciszają one negatywne emocje, poprawiają tolerancję stresujących sytuacji, a także zmieniają przetwarzanie informacji nacechowanych emocjonalnie, dzięki czemu pośrednio zmniejszają lęk. Należy pamiętać, że leki SSRI wykazują swoje działanie dopiero po około 2 tygodniach. Brak poprawy we wcześniejszym okresie nie świadczy o nieskuteczności leczenia.

Inne dostępne opcje obejmują następujące leki:

• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI, tj. wenlafaksyna, duloksetyna),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (głównie klomipramina),
• pregabalina,
• leki przeciwpsychotyczne.

Według aktualnych zaleceń dotyczących leczenia zaburzeń lękowych wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się krótkotrwałe (do 4 tygodni) stosowanie benzodiazepin (np. lorazepamu). Wynika to z dużego potencjału uzależniającego tych leków.

FAQ