Zapalenie ucha środkowego: przyczyny, objawy i metody leczenia

Alergiczne zapalenie dróg oddechowych wywołuje zaburzenia funkcjonowania narządów sąsiadujących lub łączących się z nimi. Należy do nich ucho środkowe, połączone z jamą nosa trąbką słuchową.

Ujście trąbki słuchowej (Eustachiusza) znajduje się na granicy jamy nosa i nosogardła. Jej zadaniem jest utrzymywanie prawidłowego ciśnienia w przestrzeni ucha środkowego, tak aby zachować układ i napięcie błony bębenkowej, umożliwiające jak najlepszy odbiór dźwięków. Trąbka otwiera się odruchowo, podczas przełykania, około 1000 razy na dobę, a przy każdym jej otwarciu wymieniany jest jeden mililitr powietrza.

Zatkanie trąbki słuchowej objętej stanem zapalnym, toczącym się na terenie nosa lub zatok przynosowych, wywołuje niekorzystne zmiany w uchu środkowym, prowadzące do wytworzenia się podciśnienia, a następnie do powstania płynu wysiękowego. Płyn ten, wypełniając jamę bębenkową ucha od środka, blokuje drgania błony bębenkowej i kosteczek słuchowych wywołane przez falę akustyczną. Powoduje to powolne, stopniowe osłabienie słuchu. Szczególnie łatwo dochodzi do takich zmian u małych dzieci, które mają trąbkę słuchową krótką, stosunkowo szeroką i o poziomym przebiegu. Stwarza to dogodne warunki do infekcji wirusowych i bakteryjnych lub przytkania przez przerastający migdałek gardłowy. Równie często przyczyną rozwoju takiego zapalenia ucha, zwanego wysiękowym zapaleniem ucha środkowego, może być alergia nosa wywołana przez alergeny wziewne lub, rzadziej, pokarmowe.

Jak się objawia?

Wysiękowe zapalenie ucha przebiega skrycie i zwykle bezbólowo, dlatego też jest najczęstszą przyczyną niedosłuchu u dzieci. Niedosłuch jest z reguły obustronny, o różnym nasileniu, zwykle 20-60 dB poniżej normy słyszenia. Ponieważ rozwija się powoli, bezobjawowo, rodzice, jak i samo dziecko, przez długi czas nie zdają sobie sprawy z tej ułomności. Często przypadki nieposłuszeństwa, krzykliwego zachowania się dziecka są spowodowane gorszym słyszeniem.
Starsze dzieci czasem skarżą się na ucisk w uchu lub uczucie przelewania się płynu w uchu, szumu w uszach lub "dudniącego" słyszenia. Rzadziej występują krótkie, kilkusekundowe bóle ucha, zwłaszcza w stanach zaostrzenia, spowodowanych infekcją lub kontaktem z dużym stężeniem alergenu.

Obraz zmienionej błony bębenkowej jest charakterystyczny. Daje się zauważyć jej zażółcenie, widoczny może być poziom płynu w jamie bębenkowej lub pęcherzyki powietrza. W ciężkich postaciach tej choroby, błona bębenkowa ma sinoczerwoną barwę.

Audiometryczne badanie słuchu

W rozpoznawaniu wysiękowego zapalenia ucha bardzo ważne jest badanie audiometryczne słuchu. U starszych dzieci można wykonać badanie tonami czystymi, rejestrując reakcję na dźwięki i w ten sposób oznaczyć poziom słyszenia dla poszczególnych częstotliwości. U małych dzieci, nie współpracujących przy badaniu, bardzo pomocna jest tzw. audiometria impedancyjna. Przez rejestrację zmian ciśnienia w przewodzie słuchowym zatkanym specjalną sondą, pozwala ona na określenie ruchomości błony bębenkowej. Sonda umieszczona w uchu rejestruje też odruchy mięśni wewnątrzusznych wywołane bodźcem dźwiękowym, co umożliwia przybliżone określenie poziomu słuchu. Badanie to jest bardzo pomocne w śledzeniu efektów postępowania leczniczego.

Jak wygląda leczenie?

Leczenie wysiękowego zapalenia ucha zależy od przyczyn je wywołujących. W przypadkach spowodowanych alergią wymagane jest stosowanie leków przeciwhistaminowych, kropli udrażniających przewody nosowe i zmniejszających obrzęk okolicy ujścia trąbki słuchowej, leków upłynniających wydzielinę, a w bardziej nasilonych przypadkach glikokortykosteroidów donosowo. W przypadkach spowodowanych alergią pokarmową należy utrzymywać dietę z wyłączeniem uczulającego pokarmu. Opanowanie alergii nosa i zmian przez nią wywołanych wpływa w wielu przypadkach decydująco na ustępowanie zmian w uchu środkowym i powrót słuchu do normy. Jeżeli drożność trąbki słuchowej jest trwale ograniczona przez przerośnięty migdałek gardłowy, co utrudnia leczenie, powoduje częste nawroty dolegliwości i utrzymywanie się niedosłuchu, to poprawę można uzyskać dopiero po usunięciu tego migdałka (adenotomia). Stosowane są leki, np. Duomox.

U dzieci, u których przez trzy miesiące utrzymuje się osłabienie słuchu rzędu 40 dB poniżej normy, albo występują istotne powikłania jak np. opóźnienie rozwoju mowy, stałe usztywnienie błony bębenkowej itp., trzeba rozważyć założenie dreników wentylacyjnych do wnętrza jamy bębenkowej po niewielkim nacięciu błony bębenkowej. Pozwala to na usunięcie nagromadzonej, gęstej wydzieliny, uzyskanie prawidłowego ciśnienia w jamie bębenkowej i niedopuszczenie do wytworzenia się w jej wnętrzu zrostów trwale upośledzających słuch.