Leki przeciwgrzybicze

Najważniejsze informacje

• Dobór leków przeciwgrzybiczych zależy od rodzaju zakażenia, jego lokalizacji oraz stopnia zaawansowania. 
• Zakażenia powierzchowne leczy się miejscowo za pomocą maści, kremów, lakierów do paznokci lub szamponów zawierających substancje przeciwgrzybicze, takie jak klotrimazol, mikonazol czy terbinafina. 
• Zakażenia rozległe lub oporne wymagają włączenia doustnych leków przeciwgrzybiczych dostępnych na receptę. W tym przypadku terapia jest prowadzona pod kontrolą lekarza ze względu na ryzyko działań niepożądanych (np. zaburzeń czynności wątroby, wydłużenia odstępu QT) oraz możliwych interakcji z innymi lekami.
• Ciężkie grzybice układowe, szczególnie u osób z obniżoną odpornością, wymagają z kolei leczenia w warunkach szpitalnych z zastosowaniem preparatów dożylnych. Taka terapia jest zarezerwowana dla najcięższych przypadków i wymaga monitorowania stanu pacjenta, w tym parametrów laboratoryjnych.
• Czas leczenia jest zróżnicowany i zależy od typu zakażenia. Grzybice skóry wymagają zwykle krótszej terapii (zazwyczaj kilka tygodni). W przypadku grzybicy paznokci leczenie może trwać wiele miesięcy, aż do pełnego odrośnięcia zdrowej płytki. Kandydoza błon śluzowych leczona jest zazwyczaj przez kilka dni do kilku tygodni, natomiast grzybice układowe wymagają indywidualnego podejścia i często długotrwałego leczenia szpitalnego.

Leki przeciwgrzybicze stanowią podstawowe narzędzie w walce z infekcjami wywołanymi przez drożdżaki i dermatofity. Ich różnorodność pozwala na dobór terapii dostosowanej nie tylko do rodzaju patogenu, ale też do stanu ogólnego pacjenta. Dostępne preparaty różnią się mechanizmem działania, drogą podania oraz profilem bezpieczeństwa – od środków stosowanych na powierzchni skóry, po zaawansowane terapie wymagające nadzoru specjalisty. 

Jak stosuje się leki na grzybicę?

Leczenie grzybicy wymaga precyzyjnego doboru leków. Terapia powinna być dostosowana do kilku czynników, takich jak: lokalizacja zakażenia, jego zaawansowanie, rodzaj patogenu (drożdżak, dermatofit czy pleśń) oraz stan zdrowia pacjenta.

Metody leczenia grzybicy obejmują:

• terapię miejscową – stosowaną w przypadku powierzchownych infekcji skóry, paznokci oraz błon śluzowych. Preparaty w postaci maści, kremów, płynów czy lakierów aplikuje się bezpośrednio na zmienione miejsca; to leczenie pierwszego wyboru w niepowikłanych zakażeniach;
• terapię doustną – zalecaną w przypadku zaawansowanych lub rozległych grzybic, a także gdy infekcja dotyczy paznokci, skóry owłosionej głowy, kilku obszarów jednocześnie lub nie odpowiada na leczenie miejscowe; leki doustne (np. flukonazol, itrakonazol, terbinafina) rozprowadzane są z krwią do ogniska zakażenia; 
• terapię dożylną – stosowaną głównie w ciężkich, uogólnionych grzybicach układowych (np. kandydoza rozsiana, aspergiloza inwazyjna), najczęściej u osób z obniżoną odpornością; terapia jest prowadzona w warunkach szpitalnych przy użyciu silnych leków, takich jak amfoterycyna B czy echinokandyny.

Przed rozpoczęciem leczenia zaleca się wykonanie badań mikrobiologicznych w celu identyfikacji patogenu i określenia jego wrażliwości na leki. Terapia empiryczna, czyli prowadzona bez potwierdzenia mikrobiologicznego, jest stosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. przy ciężkich infekcjach wymagających natychmiastowego działania.

Miejscowe leki przeciwgrzybicze

Preparaty przeciwgrzybicze to przede wszystkim środki miejscowe w postaci kremów, maści, aerozoli, płynów, szamponów czy lakierów do paznokci. Zawierają substancje czynne, które hamują rozwój grzybów lub je eliminują. Dzięki niskiemu ryzyku działań niepożądanych stanowią bezpieczną opcję w leczeniu wczesnych i powierzchownych zakażeń skóry, stóp, pachwin, paznokci oraz błon śluzowych.

Najczęściej stosowane substancje czynne w lekach miejscowych to:

• klotrimazol (kremy, maści, aerozole, tabletki i globulki dopochwowe) – skuteczny wobec dermatofitów, drożdżaków Candida spp., niektórych pleśni i bakterii Gram-dodatnich; stosowany w grzybicach skóry, stóp, pachwin oraz w drożdżycy pochwy i sromu; 
• mikonazol (kremy, aerozole, żele, również do jamy ustnej) – działa podobnie jak klotrimazol, stosowany m.in. w grzybicach skóry, pachwin, stóp i w drożdżycy jamy ustnej;
• terbinafina (kremy, spraye, żele) – szczególnie skuteczna wobec dermatofitów, szeroko używana w leczeniu grzybicy skóry i stóp;
• amorolfina (lakiery do paznokci) – stosowana w łagodnej i wczesnej grzybicy paznokci, terapia jest długotrwała i wymaga regularnego stosowania.

Leki miejscowe na grzybicę pochwy (drożdżycę)

Grzybica pochwy i sromu (drożdżyca, najczęściej wywołana przez Candida albicans) leczona jest przede wszystkim preparatami miejscowymi, które działają bezpośrednio w miejscu infekcji.

Substancje czynne stosowane miejscowo:

• klotrimazol – najczęściej wykorzystywany lek przeciwgrzybiczy w infekcjach pochwy; działa na Candida spp., dermatofity, niektóre pleśnie i bakterie Gram-dodatnie;
• mikonazol – skuteczny wobec drożdżaków Candida spp. oraz dermatofitów; w ginekologii stosowany rzadziej niż klotrimazol;
• ekonazol – wykazuje szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego i bywa stosowany w leczeniu zakażeń pochwy.

Formy leków miejscowych to: 

• globulki – rozpuszczają się w śluzówce pochwy i stopniowo uwalniają lek (najczęściej stosowane na noc);
• tabletki dopochwowe – działają podobnie do globulek, różnią się konsystencją;
• kremy – stosowane dopochwowo przy pomocy aplikatora oraz miejscowo na srom;
• żele dopochwowe – rzadziej stosowane, alternatywa dla kremów.

Czas leczenia zależy od stosowanego preparatu i może obejmować jednorazową dawkę lub kilkudniową kurację. W przypadku nawracających infekcji partner seksualny wymaga czasami równoczesnego leczenia (np. kremem przeciwgrzybiczym stosowanym miejscowo), aby zapobiec reinfekcji. Konsultacja ze specjalistą jest zalecana przed rozpoczęciem samodzielnego leczenia, ponieważ objawy grzybicy pochwy mogą być podobne do infekcji bakteryjnych lub mieszanych.

Doustne leki przeciwgrzybicze 

Leczenie doustne jest konieczne w przypadku zaawansowanych, rozległych lub głębokich zakażeń grzybiczych, gdy terapia miejscowa okazuje się nieskuteczna. 

Doustne leki przeciwgrzybicze są szczególnie przydatne w leczeniu grzybicy paznokci, skóry owłosionej głowy, stóp oraz w zakażeniach obejmujących wiele obszarów ciała.

Preparaty w postaci tabletek działają ogólnoustrojowo – substancje czynne wchłaniają się do krwiobiegu i dzięki temu docierają do ognisk zakażenia w całym organizmie.

Doustne leki przeciwgrzybicze są dostępne wyłącznie na receptę ze względu na ryzyko działań niepożądanych i konieczność monitorowania terapii. 

Najczęściej stosowane substancje to:

• flukonazol – skuteczny głównie wobec drożdżaków (Candida);
• itrakonazol – szerokie spektrum działania, także przeciw dermatofitom;
• terbinafina – szczególnie efektywna w leczeniu dermatofitów (np. Trichophyton w grzybicy paznokci i skóry).

Ograniczenia i środki ostrożności:

• leki te mogą powodować działania niepożądane (m.in. zaburzenia żołądkowo-jelitowe, wysypki skórne, bóle głowy, rzadziej poważne uszkodzenia wątroby);
• konieczne jest prowadzenie terapii pod kontrolą lekarza;
• w trakcie leczenia zaleca się monitorowanie funkcji wątroby, a w niektórych przypadkach także nerek;
• należy uwzględnić możliwość interakcji z innymi lekami (np. statynami, niektórymi antybiotykami czy lekami przeciwarytmicznymi).

Jak działają leki przeciw grzybicy?

Leki przeciwgrzybicze hamują rozwój grzybów (działanie fungistatyczne) lub je eliminują (działanie grzybobójcze), w zależności od mechanizmu działania i grupy farmakologicznej.

Jakie są główne mechanizmy działania leków na grzybicę?

• Inhibitory syntezy ergosterolu – np. azole (flukonazol, itrakonazol, klotrimazol) hamują powstawanie ergosterolu, kluczowego składnika błony komórkowej grzybów. Brak ergosterolu prowadzi do zaburzeń integralności błony i śmierci komórki.
• Leki zaburzające funkcjonowanie błony komórkowej – np. amfoterycyna B wiąże się z ergosterolem w błonie grzyba, tworząc pory, przez które ucieka jony i składniki komórkowe, co powoduje śmierć grzyba (działanie grzybobójcze).
• Inhibitory syntezy chityny i glukanów – np. echinokandyny hamują tworzenie ściany komórkowej grzybów, co osłabia ich strukturalnie i prowadzi do pęknięcia komórki.
• Inhibitory podziału komórkowego i biosyntezy DNA/RNA – np. flucytozyna wbudowuje się w materiał genetyczny grzyba, zaburzając syntezę białek i kwasów nukleinowych, co skutkuje śmiercią komórki.

Azolowe leki przeciwgrzybicze

Azole to grupa leków przeciwgrzybiczych, które hamują enzym 14α-demetylazę lanosterolu, niezbędny do syntezy ergosterolu – kluczowego składnika błony komórkowej grzybów. Niedobór ergosterolu powoduje niestabilność błony komórkowej, co prowadzi do zahamowania wzrostu grzyba (działanie fungistatyczne) lub jego śmierci (działanie grzybobójcze).

• Ketokonazol – dawniej stosowany doustnie, obecnie ograniczony głównie do form miejscowych (kremy, szampony) ze względu na ryzyko hepatotoksyczności i poważnych interakcji lekowych. Stosowany w leczeniu grzybic skóry i błon śluzowych.
• Flukonazol – działa głównie na grzyby Candida i niektóre grzyby dimorficzne. Stosowany w leczeniu kandydozy jamy ustnej, przełyku, narządów rodnych, kryptokokoz, grzybic układowych oraz profilaktycznie u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym. Dostępny jako tabletki doustne, leki dopochwowe lub roztwór dożylny.
• Itrakonazol – wykazuje szerokie spektrum działania przeciwko Candida, Aspergillus, dermatofitom i pleśniom. Stosowany w grzybicach skóry, paznokci, infekcjach płucnych i grzybicach narządów wewnętrznych. Wchłanianie doustne zależy od kwasowości soku żołądkowego.
• Worikonazol – nowoczesny lek przeciwgrzybiczy o szerokim spektrum, skuteczny przeciwko Candida i trudnym do leczenia Aspergillus. Stosowany głównie w ciężkich grzybicach układowych u pacjentów immunosupresyjnych, w tym aspergilozie i kandydozie mózgowej. Wymaga monitorowania funkcji wątroby oraz stężenia leku we krwi przy długotrwałej terapii.

O czym należy pamiętać? 

• Leki doustne i dożylne są dostępne tylko na receptę i wymagają nadzoru lekarza.
• Azole miejscowe (np. klotrimazol, mikonazol) są zwykle dostępne bez recepty i stosowane w powierzchownych zakażeniach skóry oraz błon śluzowych.
• Leki azolowe mogą wchodzić w interakcje z wieloma innymi lekami, dlatego terapia powinna być prowadzona pod kontrolą specjalisty.

Polieny – skuteczne preparaty na grzybicę

Polieny to grupa leków przeciwgrzybiczych, które wiążą się z ergosterolem w błonie komórkowej grzybów. Tworzą w niej pory, przez które wypływają substancje komórkowe, co prowadzi do uszkodzenia struktury komórki grzyba i jej śmierci (działanie grzybobójcze).

• Amfoterycyna B – lek o szerokim spektrum działania, obejmującym grzyby z rodzaju Candida, Aspergillus, pleśnie oraz Cryptococcus. Stosowana głównie w ciężkich i układowych zakażeniach grzybiczych, takich jak kryptokokoza, aspergiloza czy grzybicze zapalenie płuc. Dostępna wyłącznie na receptę jako roztwór dożylny i zwykle stosowana w warunkach szpitalnych. Lek wymaga monitorowania funkcji nerek i wątroby ze względu na potencjalną nefrotoksyczność i inne działania niepożądane.
• Nystatyna – działa głównie na grzyby z rodzaju Candida. Stosowana w leczeniu powierzchownych zakażeń skóry, błon śluzowych jamy ustnej, pochwy oraz przewodu pokarmowego. Dostępna w postaci maści, kremów, czopków dopochwowych i tabletek doustnych. Jest stosunkowo bezpieczna, dlatego nadaje się także dla pacjentów z obniżoną odpornością.
• Natamycyna – mechanizm działania podobny do nystatyny. Działa na Candida, dermatofity oraz niektóre pleśnie. Stosowana w leczeniu powierzchownych kandydoz błon śluzowych, w tym w jamie ustnej i pochwie. Występuje w postaci kremów, maści lub czopków dopochwowych. Preparaty natamycyny są dostępne głównie na receptę.

O czym warto pamiętać? 

• Polieny miejscowe (nystatyna, natamycyna) są zwykle bezpieczne i stosowane miejscowo w infekcjach powierzchownych.
• Polieny doustne lub dożylne (amfoterycyna B) są lekami na receptę, stosowanymi w ciężkich zakażeniach układowych i wymagają nadzoru lekarza.
• Wszystkie polieny działają grzybobójczo poprzez uszkodzenie błony komórkowej grzyba, ale niektóre mają ograniczone spektrum działania (np. nystatyna nie działa na Aspergillus).

Aliloaminy – leki przeciwgrzybicze na paznokcie i skórę

Aliloaminy to grupa leków przeciwgrzybiczych, które działają poprzez hamowanie enzymu epoksydazy skwalenowej, kluczowego dla syntezy ergosterolu – podstawowego składnika błony komórkowej grzybów. Blokada tego enzymu prowadzi do gromadzenia się skwalenu w komórce grzyba, co powoduje uszkodzenie błony komórkowej i śmierć grzyba.

• Terbinafina – jeden z najczęściej stosowanych leków przeciwgrzybiczych. Skuteczna w leczeniu dermatofitoz skóry (grzybica stóp, grzybica skóry gładkiej) oraz grzybicy paznokci. Terbinafina dostępna jest w różnych postaciach.
  • Tabletki doustne – stosowane w grzybicy paznokci i zakażeniach bardziej rozległych. Leczenie doustne wymaga kontroli funkcji wątroby, ponieważ długotrwałe stosowanie może prowadzić do hepatotoksyczności.
  • Kremy i żele – stosowane miejscowo w leczeniu grzybicy skóry.
• Naftyfina – działa podobnie jak terbinafina, hamując aktywność epoksydazy skwalenowej i uszkadzając błonę komórkową grzyba. Stosowana głównie miejscowo w postaci kremów i żeli w leczeniu powierzchownych zakażeń skóry, takich jak grzybica stóp i grzybica paznokci.

O czym warto wiedzieć?

• Preparaty miejscowe (kremy, żele) bez recepty są zwykle bezpieczne i stosowane w leczeniu powierzchownych zakażeń skóry.
• Leki doustne (terbinafina) są dostępne na receptę i wymagają nadzoru lekarza oraz regularnych badań laboratoryjnych (głównie wątroby).
• Aliloaminy działają grzybobójczo, są szczególnie skuteczne przeciw dermatofitom, ale mniej efektywne wobec drożdżaków Candida w zakażeniach układowych.

Echinokandyny – leki na grzybicę

Echinokandyny to grupa leków przeciwgrzybiczych, które działają poprzez hamowanie syntezy 1,3-β-D-glukanu, kluczowego składnika ściany komórkowej grzybów. Zahamowanie syntezy glukanu prowadzi do destabilizacji ściany komórkowej, co skutkuje rozpadem komórki grzyba i jego śmiercią. 

Echinokandyny działają grzybobójczo głównie na Candida i mają ograniczone działanie wobec Aspergillus (głównie fungistatyczne).

• Kaspofungina – blokuje syntezę 1,3-β-D-glukanu, osłabiając strukturę ściany komórkowej grzyba. Stosowana w leczeniu kandydozy układowej (w tym kandydozy przełyku), a także aspergilozy inwazyjnej, szczególnie u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym. Dostępna wyłącznie w postaci roztworu dożylnego. Wymaga monitorowania funkcji wątroby i uwagi w przypadku interakcji z innymi lekami (np. inhibitory CYP3A4).
• Mikafungina – działa podobnie, hamując syntezę 1,3-β-D-glukanu. Stosowana w leczeniu kandydozy układowej oraz aspergilozy inwazyjnej, w tym u pacjentów opornych na inne leki. Podawana wyłącznie dożylne. Monitorowanie jest istotne pod kątem działań niepożądanych i interakcji lekowych.
• Anidulafungina – mechanizm działania taki sam jak powyższych echinokandyn. Stosowana w leczeniu kandydozy układowej (w tym kandydozy przełyku), a także grzybic jamy ustnej w ciężkich zakażeniach systemowych. Dostępna tylko w formie dożylnej. Jej metabolizm nie zależy od wątroby, więc rzadziej wymaga dostosowania dawki w niewydolności wątroby, co odróżnia ją od kaspofunginy i mikafunginy.

O czym warto wiedzieć?

• Echinokandyny są lekami wyłącznie dożylnymi i stosowane głównie w leczeniu ciężkich lub opornych zakażeń grzybiczych.
• Mają ograniczone zastosowanie w zakażeniach powierzchownych skóry lub paznokci.
• Ze względu na specyficzny mechanizm działania są bezpieczne w stosowaniu u pacjentów z niewydolnością nerek, ale należy kontrolować funkcje wątroby (dotyczy zwłaszcza kaspofunginy).

Jak długo należy stosować leki na grzybicę?

Czas leczenia przeciwgrzybiczego zależy od lokalizacji zakażenia, rozległości zmian, stopnia zaawansowania infekcji oraz wybranej metody leczenia.

• Grzybice skóry (np. grzybica stóp, pachwin, skóry gładkiej) – leczenie miejscowe trwa zazwyczaj 2–4 tygodni. Terapia powinna być kontynuowana przynajmniej tydzień po ustąpieniu objawów, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu. W przypadku rozległych zmian lub nieskuteczności preparatów miejscowych lekarz może zalecić leczenie doustne.
• Grzybice paznokci (onychomikozy) – leczenie doustne trwa zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy (paznokcie palców rąk) i 6–12 miesięcy (paznokcie palców stóp). Ważne jest regularne monitorowanie funkcji wątroby i nerek podczas terapii doustnej.
• Kandydozy błon śluzowych (np. jamy ustnej, pochwy) – terapia miejscowa lub doustna trwa zazwyczaj od 7 do 21 dni, w zależności od nasilenia objawów i rodzaju zastosowanego leku.
• Zakażenia układowe (inwazyjna grzybica) – wymagają leczenia pod nadzorem lekarza specjalisty, często w warunkach szpitalnych. Czas terapii jest zróżnicowany i może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Jakie są ogólne zasady leczenia przeciwgrzybiczego?

• Terapia nie powinna być przerywana przedwcześnie, nawet jeśli objawy ustąpią, ponieważ może to prowadzić do nawrotu infekcji.
• W przypadku nawrotów możliwe jest zastosowanie terapii pulsowej lub leczenia podtrzymującego.
• Długotrwała terapia doustna wymaga regularnego monitorowania funkcji wątroby i nerek oraz oceny skuteczności leczenia.
• Dokładny czas i sposób leczenia powinien zawsze ustalać lekarz, który dopasuje terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta.