Leczenie grzybicy

Najważniejsze informacje

• Grzybice to infekcje wywołane przez grzyby, które mogą dotyczyć skóry, paznokci, włosów, układu moczowo-płciowego lub narządów wewnętrznych. W zależności od lokalizacji infekcji konieczna jest konsultacja z odpowiednim specjalistą. 
• Podstawą diagnostyki są badania mykologiczne. W przypadku podejrzenia grzybic układowych pomocne mogą być także testy serologiczne oraz badania obrazowe (rentgen, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny), które pozwalają ocenić zmiany w narządach wewnętrznych.
• Leczenie grzybicy zależy od rodzaju i nasilenia infekcji. Grzybice powierzchowne leczy się miejscowo – maściami, kremami lub lakierami do paznokci. W bardziej zaawansowanych przypadkach oraz przy grzybicach układowych stosuje się leki doustne, np. flukonazol, itrakonazol lub terbinafinę. 
• Nieleczona grzybica może się rozprzestrzeniać, powodując wtórne zakażenia bakteryjne. Grzybice układowe są groźne dla życia, zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością, np. po przeszczepach, z cukrzycą lub przyjmujących leki immunosupresyjne. 

Skuteczne leczenie grzybicy wymaga przede wszystkim dokładnej diagnostyki. W zależności od rodzaju infekcji stosuje się badania mikroskopowe, hodowle grzybów oraz nowoczesne testy molekularne, które pozwalają precyzyjnie zidentyfikować czynnik wywołujący infekcję. Wyniki badań decydują o wyborze odpowiedniej terapii – od leków miejscowych, (maści, kremy, lakiery do paznokci), po leki doustne w przypadku cięższych lub rozległych zakażeń. Odpowiednio dobrane leczenie nie tylko przyspiesza powrót do zdrowia, ale także minimalizuje ryzyko powikłań.

Do jakiego lekarza z objawami grzybicy?

Objawy grzybicy mogą pojawiać się w różnych miejscach ciała – od skóry i paznokci, przez błony śluzowe, aż po narządy wewnętrzne. Wybór specjalisty zależy od lokalizacji i charakteru objawów. 

• Dermatolog – zajmuje się grzybicami skóry i paznokci. Diagnozuje i leczy m.in. grzybicę stóp, dłoni, pachwin, skóry nieowłosionej (tinea corporis) oraz grzybicę skóry owłosionej głowy. Dermatolog może również zalecić leczenie miejscowe lub ogólne w przypadku grzybicy paznokci.
• Ginekolog – w przypadku objawów grzybicy pochwy lub sromu u kobiet, takich jak: świąd, upławy, pieczenie czy ból podczas stosunku. Ginekolog może zlecić badania mikrobiologiczne i dobrać odpowiednią terapię dopochwową lub doustną.
• Urolog lub androlog – u mężczyzn z objawami grzybicy prącia (zaczerwienienie, swędzenie czy pieczenie). W razie podejrzenia zakażenia przenoszonego drogą płciową wskazana jest konsultacja u wenerologa.
• Internista albo lekarz rodzinny – przy objawach trudnych do jednoznacznej lokalizacji, rozległych lub nawracających. Lekarz rodzinny może wykonać wstępną diagnostykę, zlecić badania i skierować do odpowiedniego specjalisty.
• Gastroenterolog – przy podejrzeniu grzybicy przewodu pokarmowego (np. kandydozy przełyku lub żołądka), zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością. Objawy mogą obejmować ból przy przełykaniu, zgagę, uczucie pełności.

Jakie badania na grzybicę organizmu może zlecić lekarz?

Diagnostyka grzybicy jest procesem wieloetapowym i obejmuje różne rodzaje badań, których dobór zależy od podejrzewanego typu zakażenia, lokalizacji zmian oraz ogólnego stanu pacjenta.

Badania w kierunku grzybicy – ocena mykologiczna

Badania mykologiczne są podstawowym narzędziem diagnostycznym zarówno w przypadku grzybic powierzchownych, jak i głębokich. Jakie procedury obejmują? 

• Badanie bezpośrednie – mikroskopowa ocena próbki pobranej z miejsca zakażenia (np. zeskrobiny ze skóry, fragment paznokcia, wymaz z błony śluzowej). Wykorzystuje się specjalne preparaty i barwienia (np. KOH, laktofenol), co pozwala wykryć obecność strzępek lub komórek drożdżaków i grzybów pleśniowych.
• Hodowla mykologiczna – polega na namnażaniu grzyba w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych. Pozwala na identyfikację gatunku oraz określenie jego wrażliwości na leki przeciwgrzybicze (mykogram). Wyniki uzyskuje się zwykle po 1–4 tygodniach.
• Badania molekularne (PCR, Real-Time PCR) – wykrywają materiał genetyczny grzyba w próbce pacjenta. Są szczególnie przydatne w trudnych do zdiagnozowania zakażeniach, w grzybicach układowych i narządowych (np. płuca, układ moczowy). Należy pamiętać, że wykrycie DNA grzyba nie zawsze oznacza aktywną infekcję.

Badania z krwi na grzybicę – testy serologiczne

Testy serologiczne są zalecane w przypadku podejrzenia grzybicy układowej, zwłaszcza przy zakażeniach narządowych. Polegają na wykrywaniu przeciwciał i antygenów grzybów, co pozwala na identyfikację zakażeń ogólnoustrojowych, takich jak kandydoza układowa.

Najczęściej wykorzystywane są testy na obecność antygenów mannanowych specyficznych dla Candida albicans, które mogą wskazywać na zaawansowane zakażenia grzybicze. W niektórych przypadkach stosuje się także testy wykrywające inne antygeny grzybów, np. galaktomannan w diagnostyce aspergilozy.

Należy pamiętać, że dodatni wynik testu serologicznego sugeruje zakażenie, ale nie zawsze potwierdza aktywną infekcję, dlatego wynik należy interpretować w kontekście obrazu klinicznego i innych badań diagnostycznych. Testy serologiczne są szczególnie przydatne u pacjentów z obniżoną odpornością lub w ciężkich, trudno dostępnych zakażeniach.

Badania obrazowe w diagnostyce grzybicy

Badania obrazowe stosuje się, gdy istnieje podejrzenie zajęcia narządów wewnętrznych przez grzybicę układową. Są one jedynie wsparciem w diagnostyce i nie zastępują badań mykologicznych ani histopatologicznych.

• RTG i tomografia komputerowa (TK) – pozwalają ocenić charakter, lokalizację i rozległość zmian w narządach, takich jak płuca, zatoki przynosowe czy inne struktury wewnętrzne, w przypadku grzybic narządowych (np. grzybiczne zapalenie płuc). W niektórych przypadkach stosuje się także rezonans magnetyczny (MRI), zwłaszcza przy podejrzeniu zajęcia mózgu, wątroby lub nerek.
• Badania endoskopowe (gastroskopia czy kolonoskopia) – umożliwiają dokładną ocenę zajętych obszarów przewodu pokarmowego oraz pobranie wycinków do dalszych badań mikologicznych lub histopatologicznych. Są szczególnie przydatne przy kandydozie przełyku, zwłaszcza u pacjentów z obniżoną odpornością.

Zastosowanie badań histopatologicznych w rozpoznawaniu grzybicy 

W diagnostyce głębokich i rozległych zakażeń grzybiczych, zwłaszcza gdy zajęte są narządy wewnętrzne lub występują rozległe zmiany skórne, wykonuje się pobranie wycinków tkanek do badania histopatologicznego.

Badanie to umożliwia:

• potwierdzenie obecności grzybów chorobotwórczych w tkankach;
• ocenę stopnia uszkodzenia i reakcji zapalnej;
• różnicowanie grzybicy z innymi chorobami (np. nowotworami, gruźlicą).

Do uwidocznienia grzybów stosuje się specjalne techniki barwienia, takie jak PAS czy GMS (srebro metenaminowe wg Gomoriego), które pozwalają na dokładne zobrazowanie strzępek i komórek drożdżakowych.

Jakie inne dodatkowe badania można wykonać przy podejrzeniu grzybicy?

Poza klasycznymi badaniami mykologicznymi, serologicznymi, obrazowymi i histopatologicznymi w diagnostyce zakażeń grzybiczych wykorzystuje się także procedury wymienione poniżej. 

• Testy antygenowe z krwi
  • (1,3)-β-D-glukan – nieswoisty marker obecności grzybów, pomocny w rozpoznawaniu kandydozy i aspergilozy.
  • Galaktomannan – antygen charakterystyczny dla Aspergillus, szczególnie użyteczny u pacjentów z obniżoną odpornością (np. hematologicznych, po przeszczepach).
• Posiewy z materiałów klinicznych – poza materiałem miejscowym (skóra, paznokcie, błony śluzowe) wykonuje się również posiewy z krwi, moczu, plwociny, płynu mózgowo-rdzeniowego czy popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych (BAL). Mają znaczenie w diagnostyce grzybic układowych, choć czułość jest ograniczona.
• Nowoczesne techniki laboratoryjne
  • MALDI-TOF MS – spektrometria mas pozwalająca na szybkie i precyzyjne oznaczenie gatunku grzyba.
  • NGS (Next-Generation Sequencing) – badania genomowe wykorzystywane w trudnych, nietypowych przypadkach w ośrodkach referencyjnych.

Leczenie grzybicy

Sposób leczenia grzybicy zależy od gatunku patogenu, lokalizacji zakażenia, jego rozległości oraz ogólnego stanu pacjenta. Specjalista może zalecić:

• leczenie miejscowe (maści, kremy, lakiery, roztwory przeciwgrzybicze) – stosowane głównie przy grzybicach skóry, paznokci i błon śluzowych o ograniczonym zasięgu;
• leczenie ogólnoustrojowe (leki doustne lub dożylne, np. z grupy azoli, echinokandyn czy amfoterycyny B) – stosowane w cięższych lub rozległych zakażeniach, szczególnie u pacjentów z obniżoną odpornością;
• leczenie skojarzone – łączące terapię miejscową i ogólnoustrojową, co zwiększa skuteczność w przypadku trudnych do wyleczenia infekcji, np. grzybicy paznokci czy kandydozy układowej;
• interwencje chirurgiczne – wykonywane rzadko, zwykle w przypadku powikłań, martwiczych zmian lub gdy konieczne jest usunięcie zajętej tkanki (np. w aspergilozie zatok czy zmianach w płucach).

Leczenie miejscowe grzybicy: maści, kremy, żele

Leczenie miejscowe stosuje się przede wszystkim w przypadku powierzchownych grzybic skóry, paznokci i błon śluzowych. Preparaty dostępne są w postaci maści, kremów, żeli, roztworów, aerozoli oraz lakierów do paznokci. Zawierają różne substancje czynne, m.in.:

• azole (np. klotrimazol, ekonazol, mikonazol) – wykazują szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego, skuteczne przeciwko dermatofitom i drożdżakom;
• alilaminy (np. terbinafina, naftyfina) – szczególnie skuteczne w leczeniu grzybic skóry wywołanych przez dermatofity;
• polieny (np. nystatyna, natamycyna) – działają głównie na drożdżaki z rodzaju Candida i są najczęściej stosowane w leczeniu kandydozy błon śluzowych (jama ustna, pochwa);
• cyklopiroks – stosowany w leczeniu grzybicy paznokci (najczęściej w postaci lakierów), a także w niektórych grzybicach skóry.

Ogólnoustrojowe leczenie grzybicy

W przypadku głębokich lub układowych zakażeń grzybiczych, a także gdy leczenie miejscowe okazuje się nieskuteczne, konieczne może być zastosowanie terapii ogólnoustrojowej. Dobór leku zależy od rodzaju patogenu, lokalizacji infekcji, stanu pacjenta oraz ewentualnej oporności grzyba. Najczęściej stosowane są:

• alilaminy (głównie doustna terbinafina) – stosowane u pacjentów ze zdiagnozowaną grzybicą skóry i paznokci wywołaną przez dermatofity; 
• azole (np. flukonazol, itrakonazol, worykonazol, pozakonazol) – działają na szerokie spektrum patogenów. Flukonazol jest powszechnie stosowany w kandydozie błon śluzowych i układowej, natomiast worykonazol czy pozakonazol są lekami pierwszego wyboru w aspergilozie i niektórych ciężkich grzybicach układowych;
• echinokandyny (np. kaspofungina, anidulafungina, mykafungina) – skuteczne zwłaszcza w kandydozach układowych, mniej w aspergilozie. Podawane wyłącznie dożylnie;
• amfoterycyna B – stosowana w ciężkich i zagrażających życiu infekcjach (np. kandydoza rozsiana, kryptokokoza, mukormykoza). Dostępna jest w postaci dożylnej (klasycznej i w formie mniej toksycznych preparatów liposomalnych);
• flucytozyna – stosowana rzadziej, zwykle w terapii skojarzonej (np. z amfoterycyną B w leczeniu kryptokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych).

Chirurgiczne leczenie grzybicy paznokci 

Chirurgiczne leczenie grzybicy paznokci stosuje się w sytuacjach, gdy inne metody zawodzą lub infekcja jest bardzo zaawansowana. Najczęściej zabieg polega na usunięciu zainfekowanej części paznokcia lub całej płytki paznokciowej, a wskazania do jego przeprowadzenia obejmują:

• infekcję obejmującą głębsze warstwy paznokcia;
• brak efektów terapii miejscowej z wykorzystaniem leków przeciwgrzybiczych;
• ból lub ryzyko wtórnego zakażenia bakteryjnego.

Usunięcie fragmentu paznokcia zwiększa skuteczność penetracji preparatów doustnych i miejscowych, co przyspiesza proces zdrowienia. Metody chirurgiczne są uzupełnieniem terapii farmakologicznej i rzadko stosuje się je jako jedyną formę leczenia. 

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Terapie skojarzone 

W terapii grzybic coraz częściej stosuje się leczenie skojarzone, polegające na łączeniu różnych metod terapeutycznych w celu uzyskania lepszych efektów i ograniczenia ryzyka nawrotów. Podejście to jest szczególnie przydatne w przypadku zakażeń opornych na standardowe leczenie.

Przykładem jest połączenie leczenia ogólnego z miejscowym. W takiej terapii wykorzystuje się doustne leki przeciwgrzybicze (np. flukonazol, itrakonazol, terbinafina) równocześnie z preparatami stosowanymi miejscowo, takimi jak: maści, kremy czy lakiery do paznokci. Metoda ta znajduje zastosowanie m.in. w zakażeniach skóry, paznokci, błon śluzowych oraz przewodu pokarmowego.

Leczenie grzybicy z wykorzystaniem nowoczesnych metod

W ostatnich latach medycyna wprowadziła szereg nowoczesnych metod wspomagających terapię grzybic, które mogą uzupełniać tradycyjne leczenie farmakologiczne. Wśród nich wyróżnia się zabiegi laserowe, różne formy fototerapii oraz innowacyjne techniki chirurgiczne. Takie podejście pozwala na skuteczniejsze zwalczanie infekcji, szczególnie w przypadkach opornych na standardowe terapie miejscowe i doustne leki przeciwgrzybicze.

• Zabiegi laserowe – nowoczesne technologie pozwalają na leczenie grzybicy paznokci przy pomocy zabiegów laserowych. Lasery działają na zasadzie podnoszenia temperatury zainfekowanych tkanek, co prowadzi do niszczenia patogenów, ale bez uszkadzania otaczających zdrowych komórek. Zabieg jest bezpieczny, szybki i stosunkowo bezbolesny, choć wymaga kilku sesji (zwykle 3–5) przeprowadzanych w odstępach czasowych. Aby terapia była skuteczna, ważne jest także przestrzeganie zaleceń pozabiegowych, które mogą obejmować stosowanie maści lub preparatów przeciwgrzybiczych. To skuteczna metoda, zwłaszcza w przypadku grzybicy paznokci wywołanej przez dermatofity, Candida albicans, lub inne grzyby pleśniowe.
• Inne metody leczenia chirurgicznego – w ramach badań klinicznych testuje się różne formy fototerapii, w tym terapię światłem UV, która może być skuteczna w leczeniu niektórych typów grzybicy, szczególnie powierzchownych zmian skórnych. Fototerapia UV wykazuje obiecujące efekty w leczeniu grzybicy stóp (np. między palcami) oraz innych powierzchownych zakażeń, gdy standardowe leczenie farmakologiczne okazuje się niewystarczające. Należy jednak pamiętać, że metoda ta nie jest uniwersalna i powinna być stosowana wyłącznie po dokładnej diagnozie oraz konsultacji lekarskiej.

Domowe sposoby wspierające leczenie infekcji grzybiczych

Choć leczenie farmakologiczne i chirurgiczne pozostaje podstawą terapii grzybicy, niektóre domowe sposoby mogą wspierać proces leczenia, łagodzić objawy i poprawiać komfort pacjenta. Należy je traktować jako uzupełnienie profesjonalnej terapii, a nie jej zamiennik.

Najpopularniejsze metody domowe:

• Ocet jabłkowy (rozcieńczony wodą 1:1) – może łagodzić swędzenie i zaczerwienienie skóry, ale jego działanie przeciwgrzybicze jest słabe. Nie należy stosować go na rany lub uszkodzoną skórę.
• Olej z drzewa herbacianego – wykazuje właściwości przeciwgrzybicze i antyseptyczne. Powinien być stosowany po rozcieńczeniu, aby uniknąć podrażnienia skóry. Może być użyteczny w leczeniu powierzchownych zmian skórnych.
• Rumianek i kąpiele z dodatkiem mleka lub sody – rumianek łagodzi podrażnienia, a kąpiele mogą zmniejszać świąd oraz dyskomfort, szczególnie w przypadku grzybicy stóp.
• Higiena i odzież – unikanie wilgoci, noszenie przewiewnych ubrań oraz regularna zmiana bielizny zmniejszają ryzyko nawrotów infekcji.
• Dieta i styl życia – produkty bogate w probiotyki oraz błonnik (jogurty, kefiry, fermentowane warzywa) wspierają równowagę mikroflory jelitowej, co może ograniczać nawroty infekcji grzybiczych przewodu pokarmowego. 

Powikłania nieleczonej grzybicy

Nieleczona grzybica może prowadzić do poważnych powikłań, które znacząco pogarszają jakość życia pacjenta. 

• Rozprzestrzenianie się zmian skórnych, włosów i paznokci – brak leczenia sprzyja zajęciu coraz większych powierzchni ciała, co utrudnia terapię oraz może prowadzić do przewlekłych zakażeń, np. grzybicy stóp, paznokci czy jamy ustnej.
• Wtórne zakażenia bakteryjne – uszkodzona skóra w miejscach zajętych przez grzybicę (zadrapania, pęknięcia) sprzyja zakażeniom bakteryjnym, które mogą wymagać antybiotykoterapii i zwiększają ryzyko powstania oporności na leki.
• Grzybice układowe – w rzadkich przypadkach infekcja obejmuje narządy wewnętrzne (np. płuca, przełyk, ośrodkowy układ nerwowy) i skutkuje poważnymi, a nawet zagrażającymi życiu powikłaniami, szczególnie u osób z osłabioną odpornością (pacjenci onkologiczni, po przeszczepach, z HIV).
• Utrata paznokci i deformacje – zaawansowana grzybica paznokci może powodować trwałą deformację lub całkowitą utratę paznokci, co często wymaga leczenia chirurgicznego.
• Powikłania u mężczyzn – nieleczona grzybica prącia może prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych i w skrajnych przypadkach wpływać na płodność.
• Bezpośrednie zagrożenie życia – ciężkie infekcje układowe, takie jak kandydoza narządowa, stanowią poważne zagrożenie u osób z obniżoną odpornością, w tym u chorych onkologicznych lub po przeszczepach.