Grzybica ucha – jak wygląda, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Grzybica ucha, znana również jako otomykoza, to zakażenie grzybicze, które najczęściej dotyczy ucha zewnętrznego, ale może także obejmować ucho środkowe. Objawia się bólem, świądem, wyciekami z ucha, uczuciem pełności, a w cięższych przypadkach może prowadzić do zaburzeń słuchu.
• Grzybica ucha jest wywoływana przez grzyby Candida (m.in. Candida albicans) oraz Aspergillus. Największe ryzyko zakażenia występuje u osób, które często narażają uszy na wilgoć (np. pływacy), mają uszkodzoną skórę przewodu słuchowego lub osłabiony układ odpornościowy.
• Leczenie grzybicy ucha obejmuje oczyszczenie przewodu słuchowego, leczenie miejscowe za pomocą kropli przeciwgrzybiczych (np. klotrimazol, mikonazol) oraz w niektórych przypadkach terapię ogólnoustrojową. Leczenie trwa zwykle 2-4 tygodnie, a poprawa objawów może być zauważalna już po kilku dniach.
• Aby zapobiec infekcjom grzybiczym, należy utrzymywać ucho w suchości po kąpielach i pływaniu, unikać uszkodzeń skóry przewodu słuchowego (np. poprzez nieprawidłowe czyszczenie uszu), dbać o czystość urządzeń kontaktujących się z uchem, a także wzmacniać układ odpornościowy.

Grzybica ucha to stosunkowo rzadkie schorzenie narządu słuchu, które przeważnie ma związek z długotrwałym stosowaniem antybiotyków miejscowych lub przewlekłymi stanami zapalnymi w obrębie ucha. Jej objawy mogą być bardzo uciążliwe, wpływając negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Sprawdź, jakie dolegliwości powoduje grzybica ucha i jak powinno wyglądać jej leczenie.

Czym jest grzybica (kandydoza) ucha?

Grzybica ucha (ICD-10: H62.2), określana również jako otomykoza, to zakażenie grzybicze dotyczące najczęściej ucha zewnętrznego, choć w niektórych przypadkach może obejmować także ucho środkowe. Choroba prowadzi do stanu zapalnego przewodu słuchowego zewnętrznego, czego konsekwencją mogą być takie objawy jak świąd, ból, wycieki czy uczucie pełności w uchu. W niektórych przypadkach, kiedy infekcja rozwija się w ucho środkowe, może dojść do zaburzeń słuchu, a w skrajnych przypadkach do grzybicy ucha środkowego lub niedowładu nerwu twarzowego.

Przyczyny i czynniki ryzyka grzybicy ucha

Za rozwój grzybiczego zapalenia ucha odpowiadają przede wszystkim grzyby rodzaju Candida (m.in. Candida albicans) oraz Aspergillus. Patogeneza choroby polega na kolonizacji przewodu słuchowego przez grzyby, które w sprzyjających warunkach namnażają się i wywołują zakażenie. Do najczęstszych czynników ryzyka należy:

• wilgotne środowisko – długotrwały kontakt z wodą, np. podczas pływania, kąpieli czy w wyniku nadmiernego pocenia się w okolicach głowy, sprzyja rozwojowi grzybicy. Z tego powodu osoby regularnie pływające w basenach lub kąpiące się w jeziorach są bardziej narażone na zakażenia;
• uszkodzenia mechaniczne skóry przewodu słuchowego – częste używanie patyczków higienicznych lub innych narzędzi do czyszczenia uszu może powodować mikrourazy, które uszkadzają barierę ochronną skóry. W efekcie umożliwia to przenikanie grzybów do wnętrza ucha, prowadząc do infekcji;
• osłabienie układu odpornościowego – choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, zaburzenia odporności czy stosowanie leków immunosupresyjnych, zwiększają podatność na grzybice, w tym zakażenie ucha zewnętrznego;
• niewłaściwa higiena i kontakty z zakażonymi wodami – brudna woda w basenie, jeziorze czy rzece zwiększa ryzyko infekcji grzybiczych ucha. Zanieczyszczona woda stwarza doskonałe warunki dla grzybów, które mogą łatwo przedostać się do przewodu słuchowego;
• przewlekłe zapalenia ucha – częste zapalenia ucha zewnętrznego mogą prowadzić do zmian w mikroflorze przewodu słuchowego, co stwarza warunki do nadkażenia grzybiczymi patogenami.

Jakie są sprzyjające warunki rozwoju grzybiczego zapalenia ucha?

Grzybica ucha rozwija się zwykle w sytuacji zaburzenia równowagi między środowiskiem zewnętrznym a naturalnymi mechanizmami obronnymi. Sprzyja temu m.in.:

• ciepło i wilgoć – przewód słuchowy zewnętrzny, który przez dłuższy czas pozostaje wilgotny, np. po kąpieli, pływaniu, intensywnym poceniu się, staje się idealnym miejscem do rozwoju grzybów;
• zaburzone pH skóry przewodu słuchowego – naturalne pH skóry w przewodzie słuchowym jest kwaśne, co pełni rolę ochronną przed patogenami. Używanie detergentów, nadmierne oczyszczanie uszu czy stosowanie nieodpowiednich preparatów może zaburzyć to pH i sprzyjać rozwojowi infekcji grzybiczych;
• uszkodzenia mechaniczne skóry – mikrourazy skóry przewodu słuchowego, wynikające np. z nieodpowiedniego czyszczenia, mogą prowadzić do łatwiejszego wnikania grzybów i rozwoju infekcji;
• osłabiona odporność organizmu – choroby, takie jak cukrzyca, przewlekłe zapalenie stawów lub zaburzenia hormonalne, osłabiają naturalną obronę organizmu, umożliwiając szybki rozwój grzybów.

Gdzie i jak można się zarazić grzybicą ucha?

Do rozwoju grzybicy ucha dochodzi najczęściej w wyniku kontaktu z zakażonymi przedmiotami lub wodą. Do głównych źródeł zakażenia należą:

• zanieczyszczona woda – grzyby, które wywołują infekcję ucha, mogą dostać się do przewodu słuchowego w wyniku kąpieli w zanieczyszczonych wodach, np. basenach, jeziorach czy rzekach, które sprzyjają rozwojowi patogenów;
• bezpośredni kontakt z zakażoną skórą lub przedmiotami – grzybica ucha może być przenoszona przez kontakt z osobą, u której doszło do zakażenia skóry lub paznokci. Infekcja może rozwinąć się też wskutek używania przedmiotów, takich jak patyczki higieniczne, słuchawki, wkładki douszne, które nie zostały odpowiednio zdezynfekowane;
• zakażenie endogenne – w przypadku osób, które przyjmują antybiotyki lub mają zaburzoną florę bakteryjną skóry, dochodzi do nadmiernego wzrostu grzybów, które mogą rozprzestrzenić się na inne części ciała, w tym ucho.

Jak wygląda grzybica ucha? Objawy

Objawy grzybicy ucha są dosyć charakterystyczne, choć mogą różnić się w zależności od stopnia zaawansowania zakażenia. Typowe objawy to:

• intensywny świąd przewodu słuchowego – pierwszy objaw, który zwykle prowadzi do drapania i podrażnienia skóry, co może pogłębić infekcję;
• ból ucha – może mieć charakter tępy lub ostry, nasila się przy dotyku, ucisku, a także przy ruchach głowy;
• wydzielina z ucha – wycieki mogą być wodniste, śluzowe, żółtawo-brązowe, a w cięższych przypadkach ciemniejsze, z obecnością grzybiczych fragmentów. Często wydzielina ma nieprzyjemny zapach, a pacjent może odczuwać nieprzyjemne uczucie wilgoci;
• zaczerwienienie i obrzęk skóry przewodu słuchowego – skóra ucha może być podrażniona, łuszcząca się, a na badaniu otoskopowym niekiedy widoczne są zmiany zapalne;
• uczucie zatkania ucha – efekt obrzęku tkanek i obecności wydzieliny;
• szumy uszne – często przypominają dzwonienie lub brzęczenie w uchu. Mogą być stałe lub okresowe, nasilając się głównie w ciszy lub w nocy;
• zaburzenia słuchu – pogorszenie słuchu, spowodowane blokowaniem przewodu słuchowego przez zalegającą wydzielinę lub obrzęk tkanek.

Diagnostyka grzybicy uszu – jakie badania?

Z uwagi na specyficzną problematykę zakażeń grzybiczych, które mogą niekiedy przypominać inne choroby, ważne jest wdrożenie odpowiedniej diagnostyki. Szczególnie istotny jest pod tym względem dokładny wywiad z pacjentem, który pozwala na ustalenie historii dolegliwości oraz czynników ryzyka. Następnie lekarz przystępuje do badania fizykalnego, w tym oględzin przewodu słuchowego, w celu oceny obecności charakterystycznych objawów ogólnych, takich jak zaczerwienienie, obrzęk skóry czy wydzielina.

Kiedy udać się do lekarza? Kto leczy grzybicę ucha?

Do lekarza należy udać się w sytuacji, gdy pojawią się charakterystyczne objawy grzybicy ucha, takie jak:

• ból ucha, który nasila się przy dotyku lub ruchach głowy;
• intensywny świąd w przewodzie słuchowym, który często prowadzi do drapania i uszkodzeń skóry;
• wycieki z ucha – mogą mieć różny kolor, od wodnistego po ciemniejsze, zawierające fragmenty grzybów;
• uczucie pełności lub zatkania ucha, co prowadzi do upośledzenia słuchu;
• nawracające dolegliwości lub brak poprawy w przypadku wdrożenia metod domowych.

Grzybicą ucha zajmuje się głównie laryngolog (otolaryngolog), który przeprowadza odpowiednią diagnostykę i wdraża leczenie. W niektórych przypadkach konieczna może być konsultacja dermatologa lub alergologa, zwłaszcza jeśli infekcja ma podłoże alergiczne lub jest związana z zaburzeniami odporności.

Badania na grzybicę ucha

Podstawą w diagnostyce zakażeń grzybiczych w obrębie ucha są takie badania jak:

• wziernikowanie ucha (otoskopia) – pozwala na ocenę stanu skóry przewodu słuchowego i błony bębenkowej. Pomaga wykryć zmiany zapalne, złuszczający naskórek, obrzęk i wycieki, które mogą wskazywać na infekcję grzybiczą;
• wymaz z ucha i badanie mykologiczne – wymaz z wydzieliny ucha lub skóry przewodu słuchowego pozwala na identyfikację rodzaju grzyba, który wywołuje infekcję. Badanie jest szczególnie istotne w przypadku, gdy leczenie empiryczne nie przynosi rezultatów, a także w przypadku nawrotów infekcji;
• badanie histopatologiczne – W przypadkach ciężkich, przewlekłych zakażeń lub gdy posiew nie daje jednoznacznych wyników, może być konieczne pobranie fragmentu tkanki do analizy mikroskopowej, by sprawdzić obecność grzybów w głębszych warstwach skóry.
• badania molekularne (PCR) – diagnostyka oparta na wykrywaniu materiału genetycznego grzybów (DNA). Są przydatne w przypadku zakażeń trudnych do rozpoznania;
• badania obrazowe – w rzadkich przypadkach, gdy infekcja jest głęboka lub istnieje podejrzenie powikłań (np. ropne zapalenie ucha środkowego), lekarz może zlecić badania, takie jak RTG lub tomografia komputerowa, aby ocenić stan ucha środkowego oraz okolicznych struktur.

Grzybica ucha – leczenie

Leczenie grzybicy ucha jest procesem wieloetapowym, który zależy od stopnia zaawansowania infekcji, rodzaju grzyba wywołującego chorobę oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Celem terapii jest usunięcie infekcji grzybiczej, przywrócenie prawidłowego funkcjonowania przewodu słuchowego oraz zapobieganie nawrotom.

Jak wygląda leczenie grzybicy ucha?

Właściwe leczenie grzybicy ucha obejmuje kilka elementów:

• oczyszczenie przewodu słuchowego – usunięcie nadmiaru złuszczonego naskórka, zalegającej wydzieliny i fragmentów grzybów z przewodu słuchowego. Zwiększa to skuteczność dalszego leczenia, umożliwiając lepsze wchłanianie leków przeciwgrzybiczych;
• leczenie miejscowe – leki miejscowe są najczęściej wskazane w przypadku infekcji o łagodnym lub średnim stopniu zaawansowania. Wskazane są preparaty w postaci kropli lub maści, które bezpośrednio działają na zakażone miejsce, eliminując grzyby i łagodząc objawy, takie jak ból, świąd czy wydzielina;
• leczenie ogólnoustrojowe – w bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy infekcja jest rozległa, przewlekła lub oporna na leczenie miejscowe, konieczne może być zastosowanie leków ogólnoustrojowych, które działają na cały organizm. Terapia ogólnoustrojowa wymaga stałego nadzoru lekarskiego z uwagi na potencjalne działania niepożądane;
• leczenie wspomagające – w celu złagodzenia objawów, takich jak ból ucha czy stan zapalny, lekarze mogą zalecić stosowanie leków przeciwbólowych (np. ibuprofen) lub przeciwzapalnych. Okłady ciepłe również przynoszą ulgę w przypadku silnego bólu;
• edukacja pacjenta – podstawą skutecznego procesu leczenia jest także edukacja pacjenta, który powinien przestrzegać zaleceń lekarskich, unikać wilgotnych środowisk i stosować odpowiednią higienę przewodu słuchowego, aby zapobiec nawrotom infekcji.

Leki na grzybicę ucha

Leczenie farmakologiczne grzybicy ucha opiera się głównie na stosowaniu leków przeciwgrzybiczych, które można podzielić na dwa główne typy:

• leki miejscowe, w tym:
  • krople na grzybicę ucha – zawierają substancje czynne, takie jak klotrimazol, mikonazol czy nystatyna, które skutecznie zwalczają infekcje wywołane przez różne rodzaje grzybów;
  • preparaty łączone – w przypadku towarzyszącego zakażenia bakteryjnego stosuje się preparaty zawierające zarówno składniki przeciwgrzybiczne, jak i antybiotyki oraz sterydy, np. neomycyna czy ciprofloksacyna;
• leki ogólnoustrojowe – leki, takie jak np. itrakonazol, ketokonazol i flukonazol, stosowane są w przypadkach ciężkiej, przewlekłej lub opornej grzybicy ucha. Terapia ogólnoustrojowa wymaga monitorowania stanu zdrowia pacjenta, ponieważ leki te mogą powodować działania niepożądane.

Jak długo trwa leczenie grzybicy ucha i kiedy będzie widoczna poprawa?

Czas leczenia grzybicy ucha zależy od nasilenia infekcji oraz wybranego sposobu leczenia.

• Leczenie miejscowe trwa zazwyczaj od 2 do 4 tygodni. Poprawa, zwłaszcza w zakresie objawów takich jak ból czy świąd, może być zauważalna już po kilku dniach.
• Leczenie ogólnoustrojowe zwykle trwa dłużej. W sytuacjach, gdzie pacjent ma osłabiony układ odpornościowy, czas leczenia może zostać wydłużony, a pacjent wymaga stałego nadzoru.

Warto jednak pamiętać, że leczenie grzybicy ucha nie kończy się wraz z ustąpieniem objawów – należy kontynuować terapię przez cały okres zalecony przez lekarza, aby upewnić się, że infekcja została całkowicie wyleczona.

Grzybica ucha – domowe sposoby

Niektóre domowe metody mogą wspomagać proces leczenia oraz łagodzić objawy. Należy jednak pamiętać, że sposoby te nigdy nie powinny zastępować konsultacji lekarskiej ani leczenia farmakologicznego. Można spróbować takich procedur jak:

• płukanie ucha ciepłą wodą – delikatne płukanie ucha ciepłą wodą za pomocą strzykawki (bez igły) może pomóc usunąć nadmiar zanieczyszczeń. Należy to robić ostrożnie, zwłaszcza jeśli nie ma ryzyka perforacji błony bębenkowej;
• okłady z oliwy z oliwek – ciepła oliwa z oliwek może pomóc zmiękczyć wydzielinę i złagodzić podrażnienia skóry. Należy jednak unikać stosowania jej, jeśli błona bębenkowa jest uszkodzona;
• olejek herbaciany – wykazuje działanie przeciwgrzybicze. Należy jednak skonsultować się z lekarzem przed jego użyciem, ponieważ może podrażnić skórę;
• ograniczenie spożycia cukrów – zmniejszenie spożycia cukrów prostych i słodyczy, które sprzyjają rozwojowi grzybów, może pomóc w łagodzeniu infekcji grzybiczych;
• ochrona ucha przed wilgocią – po kąpieli lub pływaniu należy dokładnie osuszyć uszy, najlepiej używając miękkiego ręcznika. Pomóc może też stosowanie zatyczek do uszu w przypadku narażenia na zanieczyszczoną wodę.

Jak zapobiegać grzybicy ucha?

Aby zapobiegać rozwojowi grzybicy ucha, warto przestrzegać kilku zasad:

• utrzymywanie ucha w suchości – po kąpieli, pływaniu czy narażeniu na wilgotne środowisko należy dokładnie osuszyć ucho (np. delikatnie ręcznikiem). Można także używać suszarki na niskiej temperaturze, aby uniknąć uczucia wilgoci w uchu;
• unikanie wprowadzania obcych przedmiotów do ucha – takich jak patyczki higieniczne, które mogą uszkodzić skórę przewodu słuchowego, umożliwiając łatwiejsze wnikanie grzybów;
• regularne czyszczenie słuchawek, aparatów słuchowych czy innych urządzeń – kontakt tych przedmiotów z uchem może sprzyjać rozwojowi grzybów, dlatego warto utrzymywać je w czystości;
• wzmacnianie układu odpornościowego – zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu, unikanie stresu i dbanie o zdrowie ogólne organizmu, a także profilaktyka w zakresie chorób, które osłabiają odporność (np. cukrzyca);
• wykluczyć alkohol – nadmierne spożycie alkoholu może osłabić układ odpornościowy, sprzyjając rozwojowi infekcji, w tym grzybiczych;
• ograniczenie stosowania antybiotyków – nadmierne ich używanie może prowadzić do zaburzenia flory bakteryjnej skóry, co sprzyja rozwojowi grzybów;
• unikanie mokrej odzieży i wilgotnych okolic ucha – po treningu, pływaniu czy innych czynnościach, które powodują nadmierną wilgotność w okolicach głowy, należy zadbać o suchość uszu, aby zapobiec namnażaniu się grzybów.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące grzybicy ucha