Łupież pstry – co to, jak wygląda, leczenie

Najważniejsze informacje

• Łupież pstry to przewlekła choroba skóry o podłożu grzybiczym, wywoływana przez drożdżaki z rodzaju Malassezia, które naturalnie bytują na skórze. Choroba objawia się charakterystycznymi plamami o różnym zabarwieniu (jaśniejsze lub ciemniejsze), zwykle bez stanu zapalnego i z tendencją do złuszczania.
• Rozwojowi choroby sprzyjają: wilgotny i ciepły klimat, nadpotliwość, zaburzenia hormonalne (np. w okresie dojrzewania), osłabiona odporność, nieodpowiednia higiena, a także predyspozycje genetyczne.
• Zmiany skórne w przebiegu łupieżu pstrego najczęściej lokalizują się na tułowiu (plecy, klatka piersiowa), karku, szyi i ramionach, czyli tam, gdzie występuje najwięcej gruczołów łojowych. Rzadziej pojawia się na owłosionej skórze głowy.
• W leczeniu łupieżu pstrego stosuje się preparaty o działaniu miejscowym (kremy, żele, szampony przeciwgrzybicze), a w cięższych przypadkach doustne leki przeciwgrzybicze. Choroba ma tendencję do nawrotów, dlatego ważna jest profilaktyka i leczenie podtrzymujące nawet po ustąpieniu objawów.

Łupież pstry to jedna z najczęstszych powierzchownych infekcji grzybiczych skóry, która objawia się charakterystycznymi plamami o różnym zabarwieniu. Choć nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, może być uciążliwy ze względu na nawracający charakter oraz wpływ na wygląd skóry. Dowiedz się, skąd bierze się łupież pstry, jakie są jego objawy i jak należy go leczyć.

Co to jest łupież pstry, gdzie występuje na ciele?

Łupież pstry (ICD-10: B36.0, łac. Pityriasis versicolor) to przewlekła, powierzchowna grzybica skóry, która dotyka przede wszystkim warstwę rogową naskórka. Jest to schorzenie wywołane przez drożdżopodobne grzyby z rodzaju Malassezia, które wchodzą w skład naturalnej flory fizjologicznej, nie powodując u większości osób objawów chorobowych. Jednak w sprzyjających warunkach dochodzi do ich nadmiernego namnażania, co prowadzi do powstania zmian skórnych o charakterystycznym, „pstrym” wyglądzie.

Zmiany skórne mają postać plam o różnych odcieniach, począwszy od jaśniejszych, odbarwionych miejsc (hipopigmentacja), aż po ciemniejsze (hiperpigmentacja), nadających skórze nierównomierny, mozaikowy wygląd. Zmiany te są zazwyczaj dobrze odgraniczone, często złuszczają się powierzchownie, co daje efekt łuszczenia przypominającego łupież. Po ekspozycji na słońce plamy stają się bardziej widoczne, ponieważ skóra zdrowa ulega opaleniu, a zmiany pozostają blade.

Łupież pstry – przyczyny, czynniki ryzyka

Czynnikiem etiologicznym odpowiedzialnym za rozwój łupieżu pstrego są lipofilne grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia, które preferują środowisko bogate w lipidy. Najczęściej izolowanym gatunkiem jest Malassezia furfur, jednak również ważną rolę odgrywają także M. globosa i M. sympodialis. Grzyby posiadają zdolność do produkcji enzymów lipolitycznych, które rozkładają lipidy obecne w łoju na składniki odżywcze, umożliwiając szybki rozwój i proliferację.

Podczas tego procesu powstają metabolity, takie jak kwas azelainowy, który hamuje melanogenezę (produkcję barwnika melaniny) w melanocytach, prowadząc do powstawania odbarwień skóry. Nadmierny wzrost Malassezia jest wywołany zmianami w środowisku skóry, np. zwiększoną wilgotnością, wysoką temperaturą i nadprodukcją łoju, co zaburza równowagę mikroflory i sprzyja rozwojowi grzybicy.

Za powstawanie łupieżu pstrego odpowiada szereg czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które wpływają na środowisko skóry oraz odporność organizmu. Są to m.in.:

• wilgotne, ciepłe środowisko – ryzyko wystąpienia łupieżu pstrego wzrasta w krajach tropikalnych, gdzie na problem ten narażona jest nawet połowa społeczeństwa;
• nadmierne pocenie się – osoby zmagające się z nadmierną potliwością, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego lub pracy w gorącym otoczeniu, mają zwiększoną wilgotność powierzchni skóry, co sprzyja rozwojowi grzybów;
• zaburzenia odporności – osłabienie układu immunologicznego, np. u pacjentów z HIV, osób stosujących leki immunosupresyjne, biorców przeszczepów czy osób z chorobami przewlekłymi, sprzyja nadmiernemu rozwojowi grzybów i rozwojowi choroby;
• zwiększona czynność gruczołów łojowych  – okres dojrzewania, ciąża, stosowanie niektórych leków oraz zaburzenia hormonalne prowadzą do nadprodukcji łoju, co stwarza korzystne warunki dla grzybów;
• zaburzenia gospodarki hormonalnej – zmiany, szczególnie w okresie dojrzewania, menopauzy oraz u mężczyzn z podwyższonym poziomem androgenów, wpływają na skład i ilość łoju, co ułatwia namnażanie drobnoustrojów;
• nieodpowiednia higiena – rzadkie mycie lub używanie agresywnych środków myjących może zaburzać naturalną równowagę mikroflory skóry, zwiększając ryzyko infekcji;
• stosowanie niektórych leków – długotrwała antybiotykoterapia, leki immunosupresyjne oraz inne preparaty mogą osłabić naturalną florę skóry;
• dieta uboga w witaminy i minerały – niedobory składników odżywczych osłabiają odporność skóry;
• predyspozycje genetyczne – niektóre osoby mają genetyczne skłonności do nadmiernego rozrostu grzybów Malassezia.

Objawy łupieżu pstrego

Łupież pstry objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi, które często są zauważalne jako różnobarwne plamy o specyficznym wyglądzie. Objawy choroby objawy mogą mieć jednak różny przebieg w zależności od indywidualnych predyspozycji oraz stopnia zaawansowania choroby.

Łupież pstry – jak wyglądają zmiany skórne?

Charakterystycznym objawem łupieżu pstrego są zmiany skórne, które cechuje:

• zróżnicowane zabarwienie – mogą mieć barwę żółtawobrunatną, jasnoróżową, beżową, brązową lub białą (odbarwioną). W początkowym stadium zmiany mogą przypominać pokrzywkę – są jasnoróżowe lub nieznacznie zaczerwienione. Zróżnicowana intensywność kolorów nowych i starszych plam tworzy wielobarwny, „pstry” obraz skóry. Po ekspozycji na słońce plamy łupieżu pstrego stają się wyraźniej widoczne, ponieważ nie ulegają opaleniu, podczas gdy zdrowa skóra ciemnieje;
• kształt i wielkość plam – zmiany skórne mają dobrze odgraniczony, owalny lub okrągły kształt. Mogą się zlewać i tworzyć większe powierzchnie, zwłaszcza w zaawansowanych przypadkach;
• łuszczenie – w przebiegu łupieżu pstrego pojawia się drobne, powierzchowne łuszczenie naskórka, przypominające łupież (stąd nazwa choroby);
• świąd – zazwyczaj jest niewielki lub go brak, choć u niektórych osób może pojawić się uczucie swędzenia, szczególnie przy nasileniu zmian;
• odbarwienia skóry – w miejscach zmian mogą powstawać odbarwienia spowodowane przez kwas azelainowy produkowany przez drożdżaki, który hamuje tyrozynazę (enzym melanocytów odpowiedzialny za pigmentację). To powoduje, że skóra w tych miejscach nie opala się i staje się jaśniejsza po ekspozycji na słońce;
• stan zapalny – rzadko towarzyszy chorobie lub jest bardzo minimalny.

Zmiany mają tendencję do nawrotów i mogą utrzymywać się przez długi czas, jeśli choroba nie zostanie odpowiednio leczona.

Typowe lokalizacje zmian skórnych w przebiegu łupieżu pstrego

Łupież pstry lokalizuje się głównie na obszarach skóry z dużą ilością gruczołów łojowych. Najczęściej zmiany występują na:

• górnej części tułowia, szczególnie na plecach i klatce piersiowej;
• karku;
• łupież pstry na brzuchu;
• ramionach;
• szyi;
• twarzy – łupież pstry na twarzy występuje rzadko, jednak może rozwinąć się u osób z predyspozycjami lub w warunkach sprzyjających rozwojowi grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Malassezia;
• rzadziej łupież pstry na głowie (w obrębie owłosionej skóry głowy), gdzie może być trudniej go zauważyć.

Diagnostyka łupieżu pstrego – jakie badania?

Rozpoznanie łupieżu pstrego opiera się przede wszystkim na dokładnym badaniu klinicznym, podczas którego lekarz ocenia wygląd, kształt i lokalizację zmian. Charakterystyczne jest powierzchowne złuszczanie i plamy o różnym zabarwieniu na skórze. W przypadku łupieżu pstrego stosuje się też badania pomocnicze, takie jak:

• badanie lampą Wooda – promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez lampę Wooda powoduje fluorescencję zmian w odcieniach żółto-zielonych, co pomaga w lepszym uwidocznieniu i ocenie granic zmian;
• badanie mikologiczne – pobiera się zeskrobiny ze zmian skórnych i ogląda pod mikroskopem w preparacie KOH (wodorotlenek potasu). Diagnozę potwierdza obecność drożdżopodobnych form grzybów Malassezia;
• testy laboratoryjne – w rzadkich i trudnych do rozpoznania przypadkach wykonuje się hodowlę grzybów lub badania molekularne.

Łupież pstry a inne choroby skóry – jak odróżnić?

Łupież pstry może być mylony z wieloma innymi chorobami skóry, dlatego bardzo ważne jest rozpoznanie różnicowe.

Łupież pstry a łupież zwykły

Łupież zwykły dotyczy przede wszystkim owłosionej skóry głowy, objawia się białymi łuskami bez zmian pigmentacyjnych i nie występuje na tułowiu. W łupieżu pstrym zmiany są pigmentacyjne i złuszczają się powierzchownie.

Łupież pstry a łupież Gilberta (rumień łupieżowaty Gilberta)

Łupież Gilberta zaczyna się zwykle od jednej większej, różowej plamy (tzw. blaszki macierzystej), a następnie pojawiają się mniejsze, owalne zmiany na tułowiu i kończynach, często układające się wzdłuż linii skóry. Zmiany mają delikatne złuszczanie na obwodzie, są lekko uniesione i mogą swędzieć. W odróżnieniu od łupieżu pstrego nie dochodzi tu do zaburzeń pigmentacji ani do typowego, drobnopłatowego złuszczania. Łupież Gilberta ma zazwyczaj charakter samoograniczający się i ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni.

Łupież pstry a łuszczyca

Łuszczyca charakteryzuje się wyraźnym, srebrzystym, grubym złuszczaniem i grudkowatymi wykwitami rumieniowymi, najczęściej na łokciach, kolanach i owłosionej skórze głowy. Nie towarzyszą jej zaburzenia pigmentacji skóry.

Łupież pstry a bielactwo

Bielactwo to choroba prowadząca do całkowitego odbarwienia skóry, ale bez złuszczania i cech zapalnych. Plamy są całkowicie białe i mają inny charakter niż zmiany w łupieżu pstrym.

Łupież pstry a łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS)

ŁZS objawia się rumieniem, świądem, obecnością żółtych łusek i strupów, głównie na owłosionej skórze głowy i twarzy, a nie na tułowiu. Zmiany mają charakter zapalny.

Łupież pstry a grzybica skóry

Grzybica skóry powoduje zmiany zapalne, z wyraźnym zaczerwienieniem, pęcherzykami, czasem owrzodzeniami, które mogą obejmować głębsze warstwy skóry. Rozpoznanie różnicowe opiera się na obrazie klinicznym, badaniach mikologicznych oraz ewentualnie badaniu lampą Wooda.

Łupież pstry – leczenie

Łupież pstry jest chorobą przewlekłą i nawrotową, która wymaga nie tylko wdrożenia odpowiedniej terapii, ale też powtarzania leczenia oraz profilaktyki. W leczeniu łupieżu pstrego zaleca się połączenie leczenia miejscowego oraz leczenia ogólnoustrojowego, które należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza, aż do ukończenia całego cyklu terapii. Nawet jeśli dolegliwości ustąpią szybciej, przerwanie leczenia może doprowadzić do ponownego wystąpienia objawów, ponieważ drożdżaki mogą nadal pozostawać w skórze.

Leczenie miejscowe

Podstawą terapii łupieżu pstrego jest stosowanie preparatów przeciwgrzybiczych na zmienione chorobowo obszary skóry. Leczenie miejscowe ma na celu bezpośrednie zwalczanie drożdżaków odpowiedzialnych za rozwój choroby oraz łagodzenie objawów, takich jak łuszczenie i świąd. Preparaty dostępne są w różnych formach, co pozwala dobrać odpowiednią formę do lokalizacji i nasilenia zmian skórnych.

Do najczęściej stosowanych form należą:

• kremy i maści – idealne do aplikacji na większe powierzchnie skóry. Dobrze wnikają w naskórek, pozwalając na skuteczne działanie przeciwgrzybicze;
• żele – szybko się wchłaniają, są lekkie i mniej tłuste, co bywa wygodne przy stosowaniu w miejscach, gdzie skóra jest bardziej przetłuszczona;
• szampony przeciwgrzybicze – przeznaczone do leczenia zmian na owłosionej skórze głowy. Stosowanie szamponów pomaga zmniejszyć ilość drożdżaków na skalpie oraz ograniczyć łuszczenie i swędzenie.

Preparaty przeciwgrzybicze zawierają substancje aktywne o działaniu hamującym wzrost i namnażanie się drożdżaków. Regularne stosowanie leków miejscowych pozwala na szybkie zmniejszenie nasilenia objawów, takich jak świąd czy łuszczenie, oraz na stopniowe ustępowanie plam skórnych. Terapia miejscowa trwa zwykle od kilku tygodni, najczęściej od 2 do 4 tygodni, jednak ważne jest, by kontynuować ją aż do całkowitego zniknięcia zmian, co zapobiega nawrotom.

Warto też podkreślić, że niektóre preparaty przeciwgrzybicze są dostępne bez recepty i mogą być stosowane w łagodniejszych przypadkach lub jako wstępne leczenie. Jednak w sytuacji braku poprawy po kilku tygodniach terapii lub nasileniu objawów, wskazana jest konsultacja dermatologiczna w celu dobrania odpowiedniej terapii.

Leczenie ogólnoustrojowe

W sytuacji, gdy zmiany skórne są rozległe, uporczywe, nawracające lub gdy leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne bywa zastosowanie leczenia ogólnego, czyli doustnych leków przeciwgrzybiczych na łupież pstry. Taka terapia działa systemowo, eliminując drożdżaki nie tylko z powierzchni skóry, ale również z głębszych warstw i innych rejonów ciała, co znacznie zmniejsza ryzyko nawrotów.

Doustne leki przeciwgrzybicze są silniejszymi preparatami, które wymagają dokładnej kontroli lekarskiej. Przed rozpoczęciem leczenia lekarz przeprowadza dokładny wywiad i ocenę stanu zdrowia pacjenta, aby wykluczyć przeciwwskazania i możliwe interakcje z innymi lekami. Leczenie doustne trwa zwykle od kilku do kilkunastu dni, najczęściej od 5 do 14 dni, w zależności od nasilenia i rozległości zmian oraz odpowiedzi na terapię.

Leki na łupież pstry

W terapii łupieżu pstrego stosuje się zarówno preparaty dostępne bez recepty, jak i te wymagające przepisu lekarza. Wybór odpowiednich leków zależy od nasilenia zmian skórnych, ich rozległości oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.

Leki bez recepty

Preparaty dostępne bez recepty są najczęściej stosowane miejscowo w przypadku łagodniejszych oraz umiarkowanych postaci łupieżu pstrego. Pozwalają skutecznie zwalczać grzyby z powierzchni skóry i łagodzić objawy. Najczęściej są to:

• kremy i maści z izokonazolem – dobrze wchłaniające się preparaty przeznaczone do stosowania na zmiany skórne na tułowiu, szyi i ramionach. Izokonazol wykazuje właściwosci przeciwgrzybicze, hamując rozwój drożdżaków i zmniejszając stan zapalny;
• kremy i żele z ketokonazolem – stosowane na zmiany łupieżu pstrego, działają silnie przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie, idealne również do skóry głowy w formie szamponu;
• szampony z pirytionianem cynku – dedykowane do owłosionej skóry głowy, pomagają zredukować łuszczenie oraz świąd;
• szampony przeciwłupieżowe z siarczkiem selenu – preparaty przeciwłupieżowe pomagają ograniczyć namnażanie drożdżaków z rodzaju Malassezia, które odpowiadają za rozwój łupieżu pstrego;
• preparaty z cyklopiroksem olaminą – dostępne w formie kremów lub żeli, stosowane miejscowo na zmiany skórne, charakteryzują się silnym działaniem przeciwgrzybiczym i łagodzącym.

Leki na receptę

W przypadkach ciężkich, rozległych lub nawracających zmian skórnych konieczne jest zastosowanie silniejszych preparatów, które często wymagają recepty oraz nadzoru lekarza. Zwykle są to:

• miejscowe preparaty o zwiększonym stężeniu substancji czynnych – na receptę dostępne są kremy lub maści zawierające wyższe dawki izokonazolu, ketokonazolu czy cyklopiroksu olaminy, które stosuje się w przypadku bardziej opornych zmian;
• doustne leki przeciwgrzybicze, np. itrakonazol – stosowane w leczeniu ogólnym, działają systemowo eliminując grzyby z całego organizmu. Są zarezerwowane dla ciężkich, rozległych postaci łupieżu pstrego oraz sytuacji, gdy leczenie miejscowe nie jest skuteczne.

Nieleczony łupież pstry – możliwe powikłania

Choć łupież pstry nie jest chorobą zagrażającą ani życiu, ani zdrowiu pacjenta, to ignorowanie objawów może prowadzić do szeregu uporczywych powikłań, takich jak:

• przewlekły przebieg choroby i utrzymujące się zmiany skórne – zmiany wywołane przez łupież pstry mogą utrzymywać się tygodniami, a nawet miesiącami, jeśli nie zostaną poddane leczeniu. Takie zmiany nie tylko są trudne do ukrycia, ale też z czasem mogą się powiększać i zlewać, tworząc rozległe ogniska;
• trwałe przebarwienia i odbarwienia skóry – drożdżaki odpowiedzialne za rozwój choroby produkują m.in. kwas azelainowy, który hamuje aktywność melanocytów (komórek barwnikowych skóry). Skutkiem tego może być powstawanie wyraźnych odbarwień (hipopigmentacji), szczególnie widocznych po ekspozycji na słońce – zmienione chorobowo miejsca nie opalają się, co kontrastuje z resztą ciała;
• nawroty choroby – łupież pstry ma tendencję do nawrotów, zwłaszcza u osób z tłustą skórą, intensywnie pocących się, mieszkających w klimacie ciepłym i wilgotnym lub mających osłabioną odporność. Nieleczona infekcja często powraca, a zmiany pojawiają się cyklicznie, np. w okresie letnim;
• ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych – długotrwały świąd, choć u większości pacjentów jest niewielki, może prowadzić do intensywnego drapania. Uszkodzenie naskórka ułatwia wnikanie bakterii i rozwój nadkażeń, najczęściej gronkowcowych lub paciorkowcowych, co może prowadzić do miejscowych stanów zapalnych, wyprysków, ropni lub nawet ogólnoustrojowych infekcji skórnych;
• nasilony świąd i reakcje zapalne – u części pacjentów (zwłaszcza przy dużym nasileniu zmian lub przy skórze wrażliwej) łupież pstry może wywoływać nieprzyjemne objawy towarzyszące, takie jak pieczenie, świąd czy zaczerwienienie skóry. W cięższych przypadkach mogą wystąpić wtórne odczyny zapalne, wymagające dodatkowego leczenia dermatologicznego;
• negatywny wpływ na samopoczucie i jakość życia – ze względu na lokalizację zmian choroba może być źródłem kompleksów, obniżonej samooceny oraz dyskomfortu psychicznego. Pacjenci niejednokrotnie unikają sytuacji, w których zmiany są odsłonięte, takich jak wyjście na basen lub plażę.

Profilaktyka łupieżu pstrego – jak zapobiegać nawrotom łupieżu pstrego?

Aby ograniczyć ryzyko nawrotów łupieżu pstrego, warto wdrożyć kilka działań profilaktycznych:

• unikanie nadmiernej potliwości – noszenie przewiewnych, lekkich ubrań wykonanych z naturalnych materiałów (bawełna, len), szczególnie w upalne dni lub podczas wysiłku fizycznego, pomaga ograniczyć nadmiar wilgoci na skórze, która sprzyja namnażaniu grzybów;
• profilaktyczne stosowanie środków przeciwgrzybiczych – raz w tygodniu (szczególnie w okresie letnim lub przy zwiększonej potliwości) warto sięgnąć po szampon lub żel myjący zawierający substancję przeciwgrzybiczą, np. ketokonazol. Takie preparaty stosowane miejscowo mogą skutecznie przeciwdziałać nawrotom, szczególnie na plecach, klatce piersiowej i karku;
• codzienna higiena skóry – regularne mycie skóry, zwłaszcza w miejscach podatnych na rozwój grzybów (tułów, plecy, kark), z użyciem delikatnych, lecz skutecznych środków myjących, pomaga utrzymać równowagę mikroflory skóry i ogranicza namnażanie drożdżaków;
• unikanie wspólnych akcesoriów higienicznych – nie należy korzystać ze wspólnych ręczników, szczotek do włosów, ubrań czy pościeli, zwłaszcza jeśli u kogoś w otoczeniu występują objawy grzybicy. Zakażenie może szerzyć się drogą pośrednią;
• wzmacnianie odporności organizmu – zdrowy styl życia również odgrywa ważną rolę w profilaktyce. Zbilansowana dieta bogata w witaminy (szczególnie A, C, E oraz witaminy z grupy B), regularna aktywność fizyczna, unikanie przewlekłego stresu i zapewnienie odpowiedniej ilości snu wspierają naturalne mechanizmy obronne organizmu, co może zmniejszyć skłonność do nawrotów.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące łupieżu pstrego.