Grzybica paznokci u nóg i rąk – jak wygląda, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Grzybica paznokci (onychomikoza) to przewlekła infekcja płytki paznokciowej i/lub łożyska paznokcia wywołana przeważnie przez dermatofity (Trichophyton rubrum), rzadziej przez drożdżaki (Candida spp.) lub pleśnie niedermatofitowe.
• Czynniki ryzyka to m.in.: noszenie ciasnego obuwia, nadmierna potliwość, urazy paznokci, korzystanie z basenów i saun bez ochrony, a także starszy wiek oraz choroby przewlekłe (np. cukrzyca). 
• Objawy obejmują przebarwienia, zgrubienie, matowienie, deformacje, onycholizę i możliwe odwarstwienie paznokcia. W zaawansowanym stadium może pojawić się ból, nieprzyjemny zapach oraz ryzyko nadkażenia bakteryjnego.
• Leczenie wymaga stosowania preparatów miejscowych i, w wielu przypadkach, doustnych preparatów przeciwgrzybiczych, zawsze pod kontrolą dermatologa. Dobór terapii zależy od rodzaju i zaawansowania infekcji. W niektórych przypadkach stosuje się terapię łączoną lub zabiegi podologiczne wspomagające leczenie.
• Domowe sposoby, np. okłady z octu jabłkowego czy olejek z drzewa herbacianego, mogą wspomagać terapię lub działać profilaktycznie, jednak nie zastępują leczenia farmakologicznego. 
• Nieleczona grzybica może prowadzić do rozprzestrzenienia się infekcji, trwałych deformacji paznokci, powikłań bakteryjnych i większego ryzyka nawrotu, zwłaszcza u osób z cukrzycą lub obniżoną odpornością.

Grzybica paznokci u nóg oraz rąk to jedna z najczęstszych chorób zakaźnych, która może dotyczyć zarówno dorosłych, jak i dzieci. Początkowo objawy są subtelne – lekkie przebarwienia czy matowienie płytki – ale z czasem choroba prowadzi do pogrubienia paznokcia, deformacji, odwarstwienia oraz trudnych do usunięcia zmian estetycznych. Schorzenie wymaga długotrwałego leczenia miejscowego i doustnego, często pod kontrolą dermatologa. 

Czym jest grzybica paznokci (onychomikoza)?

Grzybica paznokci (onychomikoza) to przewlekła infekcja płytki paznokciowej oraz łożyska i wałów paznokciowych wywoływana głównie przez dermatofity, rzadziej przez drożdżaki lub pleśnie. Patogeny te rozwijają się w ciepłym, wilgotnym środowisku i mają zdolność do rozkładu keratyny – głównego składnika paznokci. 

Zakażenie często rozpoczyna się od wolnego brzegu paznokcia (dystalna postać) lub od strony nasady (proksymalna postać) i stopniowo prowadzi do deformacji i przebarwienia płytki.

Onychomikoza jest najczęściej diagnozowaną chorobą paznokci – w populacji dorosłych może odpowiadać nawet za 50% wszystkich patologii tej okolicy. Częstość występowania waha się od 2–8% w populacji ogólnej, a u osób starszych może sięgać 20–30%. 

Rodzaje grzybicy paznokci 

W zależności od mechanizmu zakażenia i cech klinicznych wyróżnia się następujące typy onychomikozy:

• dystalną i boczną podpaznokciową (DLSO) – najczęstsza postać, infekcja od wolnego brzegu lub bocznych krawędzi, często związana z urazami oraz wilgocią;
• proksymalną podpaznokciową (PSO) – zakażenie od strony nasady paznokcia, częściej u osób z zaburzeniami odporności;
• powierzchowną białą (SWO) – dotyczy wierzchniej warstwy paznokcia, częstsza u dzieci;
• wewnętrzną/onchymiczna onychomikoza (EO) – rzadsza postać onychomikozy w porównaniu z dystalną i proksymalną; grzybica rozwija się w obrębie struktury płytki paznokciowej, często prowadząc do jej odwarstwienia od łożyska (onycholiza);
• całkowitą dystroficzną (TDO) – zaawansowana postać prowadząca do całkowitego zniszczenia płytki.

Czynniki ryzyka – co sprzyja rozwojowi grzybicy paznokci?

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na grzybicę paznokci należą:

• starszy wiek, związany z wolniejszym wzrostem paznokci oraz obniżoną odpornością;
• płeć męska, częściowo z powodu większej potliwości;
• noszenie ciasnego i nieprzewiewnego obuwia;
• nadmierna potliwość stóp oraz dłoni (hiperhydroza);
• niedostateczna higiena stóp i rąk, przy czym nadmierne moczenie paznokci również może sprzyjać infekcji;
• częste korzystanie z basenów, saun i siłowni bez obuwia ochronnego;
• mikrourazy oraz uszkodzenia mechaniczne paznokci;
• długotrwałe noszenie hybryd lub tipsów bez przerw między zabiegami; 
• cukrzyca, szczególnie źle kontrolowana, oraz niektóre choroby tarczycy;
• zaburzenia ukrwienia kończyn oraz choroby skóry dotykające paznokci, takie jak łuszczyca czy liszaj płaski;
• obniżona odporność, np. u osób starszych, po przeszczepach, z chorobami autoimmunologicznymi lub leczonych immunosupresyjnie;
• używanie nieodpowiednich lub niesterylnych narzędzi do manicure i pedicure. 

Jak można zarazić się grzybicą paznokci?

Zakażenie grzybicą paznokci następuje poprzez kontakt bezpośredni lub pośredni z patogenem, najczęściej dermatofitami, rzadziej drożdżakami lub pleśniami. 

Do infekcji może dojść poprzez:

• wspólne używanie pilników, nożyczek, ręczników czy butów, szczególnie jeśli nie są dezynfekowane;
• chodzenie boso po wilgotnych powierzchniach w miejscach publicznych (baseny, prysznice, sauny, szatnie);
• noszenie obuwia po osobie zakażonej, zwłaszcza gdy buty są wilgotne; 
• kontakt z zainfekowanymi paznokciami podczas masażu, manicure lub zabiegów kosmetycznych, zwłaszcza przy użyciu niesterylnych narzędzi. 

Czy może pojawić się grzybica paznokci u dzieci?

Grzybica paznokci może wystąpić również u dzieci, choć u małych pacjentów jest diagnozowana rzadziej niż u dorosłych. U maluchów infekcja paznokci rozwija się najczęściej wtórnie do grzybicy skóry stóp lub przestrzeni między palcami. 

Zwiększone ryzyko dotyczy dzieci z nadpotliwością, uprawiających sporty zespołowe, noszących ciasne buty, a także tych z zaburzeniami odporności, cukrzycą lub przewlekłymi chorobami skóry. 

Objawy – jak wygląda grzybica paznokci? 

Objawy grzybicy paznokci mogą się zmieniać i nasilać wraz z postępem choroby, dlatego im wcześniej zostanie wykryta, tym większa szansa na skuteczne wyleczenie. 

Początkowe objawy grzybicy paznokci

We wczesnym stadium można zauważyć:

• żółtawe, białawe lub szarawe przebarwienia na brzegu paznokcia;
• zmatowienie i utratę naturalnego połysku;
• stopniowe pogrubienie płytki paznokciowej;
• kruszenie się i łamliwość brzegu paznokcia. 

Zaawansowane objawy grzybicy paznokci

W miarę postępu choroby mogą pojawić się objawy, takie jak: 

• znaczne pogrubienie i deformacja płytki paznokciowej;
• żółte, brunatne, a czasem zielonkawe przebarwienia paznokci;
• oddzielanie się paznokcia od łożyska (onycholiza);
• nieprzyjemny zapach;
• ból i dyskomfort w obrębie paznokci stóp przy ucisku lub podczas chodzenia.

Grzybica paznokci u nóg i rąk – podobieństwa i różnice

Grzybica paznokci może dotyczyć zarówno rąk, jak i stóp, jednak różni się pod względem częstości występowania i obrazu klinicznego.

Zakażenia paznokci stóp są znacznie częstsze – stanowią nawet 80–90% wszystkich przypadków. Wynika to z ograniczonej wentylacji w obuwiu, dłuższego kontaktu z wilgocią oraz sprzyjających warunków do rozwoju grzybów w obrębie skóry stóp. Za zakażenia odpowiadają przeważnie dermatofity, głównie Trichophyton rubrum i T. interdigitale. Zmiany na paznokciach stóp często są bardziej zaawansowane, mogą prowadzić do pogrubienia i deformacji płytki, powodować ból i utrudniać chodzenie.

Z kolei grzybica paznokci rąk występuje rzadziej i częściej wywoływana jest przez drożdżaki z rodzaju Candida, szczególnie u osób, które mają często kontakt z wodą, detergentami i środkami chemicznymi. Zakażeniu paznokci rąk nierzadko towarzyszy stan zapalny wałów paznokciowych (paronychia). Zmiany mają zwykle charakter powierzchowny i obejmują przebarwienia, kruchość czy rozwarstwianie paznokci, choć także mogą powodować dolegliwości bólowe.

Do jakiego lekarza z objawami grzybicy paznokci?

W przypadku podejrzenia grzybicy paznokci należy skonsultować się z dermatologiem – lekarzem, który specjalizuje się w chorobach skóry, włosów i paznokci, zleca odpowiednie badania mikologiczne oraz wdraża leczenie farmakologiczne. 

Jeśli zmiany dotyczą paznokci stóp, pomocny będzie również podolog, który przeprowadzi zabiegi pielęgnacyjne (np. oczyszczanie zgrubiałej płytki) i wesprze leczenie prowadzone przez dermatologa.

W razie potrzeby pierwszym kontaktem może być także lekarz rodzinny, który oceni problem i wystawi skierowanie do specjalisty.

Diagnostyka – jakie badania na grzybicę paznokci? 

Diagnostyka grzybicy paznokci opiera się na połączeniu oceny klinicznej oraz badań mikrobiologicznych i/lub histopatologicznych. 

• Ocena kliniczna – lekarz analizuje wygląd paznokcia (typ zmian, ich rozległość i lokalizację) oraz zbiera wywiad dotyczący czynników ryzyka oraz wcześniejszego leczenia. Niezbędne jest także różnicowanie z innymi przyczynami dystrofii paznokci, m.in. łuszczycą czy urazami.
• Badanie bezpośrednie (mikroskopia KOH) – szybka i prosta metoda umożliwiająca wykrycie obecności strzępek grzybów, pseudostrzępek lub komórek drożdżopodobnych (blastospor) w materiale pobranym z paznokcia (zeskrobiny, fragmenty płytki paznokciowej). Badanie cechuje się umiarkowaną czułością, ale wysoką swoistością. Jest stosowane jako badanie wstępne, które pozwala na szybkie potwierdzenie obecność struktur grzybiczych, choć bez możliwości identyfikacji gatunku. 
• Hodowla grzybów (badanie mikrobiologiczne) – umożliwia dokładną identyfikację patogenu (dermatofitów, drożdżaków, pleśni), a w niektórych przypadkach także ocenę lekowrażliwości, co bywa kluczowe przed wdrożeniem leczenia celowanego. Jej głównymi ograniczeniami są długi czas oczekiwania na wynik (zwykle od 2 do 4 tygodni), ryzyko uzyskania wyniku fałszywie ujemnego (np. przy nieprawidłowym pobraniu materiału lub zbyt małej liczbie żywych komórek grzyba), a także możliwość zanieczyszczenia próbki florą środowiskową.
• Badanie histopatologiczne z barwieniem PAS – metoda bardzo czuła, polega na analizie odciętego fragmentu płytki paznokciowej. Umożliwia wykrycie struktur grzybni nawet wtedy, gdy hodowla jest ujemna, ponieważ nie wymaga obecności żywych patogenów. Badanie rekomenduje się m.in. w przypadku niejednoznacznych wyników innych testów.
• Metody molekularne (PCR i nowe techniki) – charakteryzują się wysoką czułością, krótkim czasem oczekiwania i możliwością precyzyjnej identyfikacji gatunku grzyba chorobotwórczego. Ograniczeniem jest fakt, że PCR może wykrywać DNA martwych organizmów oraz brak pełnej standaryzacji tej metody. Wyniki powinny być zawsze interpretowane w kontekście obrazu klinicznego i pozostałych badań diagnostycznych.

Grzybica paznokci – leczenie

Leczenie grzybicy paznokci powinno być dostosowane do stopnia zaawansowania choroby, rodzaju patogenu oraz lokalizacji zmian. 

W wielu przypadkach skuteczne leczenie, zmniejszenie ryzyka nawrotu oraz ograniczenie szerzenia się zakażenia wymagają połączenia terapii miejscowej (np. lakierów, kremów) z doustną farmakoterapią przeciwgrzybiczą. 

Leki stosowane miejscowo na grzybicę paznokci 

Leczenie miejscowe grzybicy paznokci jest najskuteczniejsze we wczesnych lub ograniczonych postaciach zakażenia i obejmuje zwykle stosowanie specjalistycznych lakierów lub kremów przeciwgrzybiczych. Pierwsze efekty są widoczne po kilku miesiącach, a całkowite odrastanie zdrowej płytki paznokcia może trwać od 6 do 18 miesięcy, w zależności od lokalizacji.

Jakie środki miejscowe są wykorzystywane w terapii grzybicy paznokci?

• Lakiery lecznicze (amorolfina, cyklopiroks) – wnikają w płytkę paznokcia i hamują rozwój grzybów. Stosuje się je zwykle kilka razy w tygodniu przez kilka miesięcy, w zależności od stopnia zakażenia oraz tempa odrastania paznokcia.
• Maści oraz kremy przeciwgrzybicze – mogą zawierać terbinafinę lub ekonazol, są stosowane głównie przy zakażeniu obejmującym skórę okołopaznokciową lub przy cieńszych płytkach paznokciowych. 
• Plastry z mocznikiem – stosowane w celu zmiękczenia zrogowaciałej płytki, co ułatwia wnikanie leków przeciwgrzybiczych i przyspiesza mechaniczne usuwanie zainfekowanej części paznokcia.
• Preparaty apteczne uzupełniające – niektóre zawierają kwasy organiczne, olejki eteryczne lub srebro koloidalne. Skuteczność tych produktów w leczeniu grzybicy paznokci nie została potwierdzona w badaniach klinicznych, dlatego nie mogą zastąpić terapii przeciwgrzybiczej zalecanej przez lekarza.

Doustne leki przeciwgrzybicze

W zaawansowanej grzybicy lub przy rozległym zajęciu wielu paznokci wskazane jest stosowanie leków doustnych, które działają ogólnoustrojowo, docierając do macierzy paznokcia i eliminując patogeny. 

Leki doustne są dostępne wyłącznie na receptę i wymagają nadzoru specjalisty, ponieważ mogą wywoływać działania niepożądane, takie jak: uszkodzenie wątroby, zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy reakcje skórne. 

Terapię systemową łączy się często z leczeniem miejscowym, co przyspiesza odrost zdrowej płytki paznokcia. 

Jakie doustne leki na grzybicę paznokci mogą zostać włączone do terapii? 

• Terbinafina – lek pierwszego wyboru. Stosuje się ją zwykle przez ok. 6 tygodni w przypadku paznokci dłoni oraz przez ok. 12 tygodni w przypadku paznokci stóp. 
• Itrakonazol – lek przeciwgrzybiczy stosowany zarówno w terapii pulsowej, jak i ciągłej. Terapia pulsowa polega na podawaniu preparatu przez kilka dni w miesiącu w powtarzających się cyklach, z kolei terapia ciągła obejmuje codzienne przyjmowanie leku przez określony okres (zwykle kilka miesięcy). Itrakonazol jest szczególnie skuteczny przy zakażeniach wywołanych przez grzyby z rodzaju Candida, a także w niektórych przypadkach dermatofitów.
• Flukonazol – alternatywa w przypadku przeciwwskazań do terbinafiny lub itrakonazolu, szczególnie przy zakażeniach wywołanych przez drożdżaki z rodzaju Candida. Ze względu na dłuższy okres półtrwania i profil bezpieczeństwa zazwyczaj stosuje się go w schemacie tygodniowym (np. jedna dawka raz w tygodniu przez kilka miesięcy). 

Przed rozpoczęciem terapii doustnej zaleca się wykonanie badań czynności wątroby. 

Ile trwa leczenie grzybicy paznokci stóp i rąk?

Leczenie grzybicy paznokci może trwać od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy, w zależności od:

• lokalizacji zmian – paznokcie u stóp rosną wolniej niż paznokcie u rąk, co wydłuża czas terapii;
• stopnia zaawansowania infekcji – im głębsze i bardziej rozległe zakażenie, tym dłuższa terapia; 
• skuteczności i regularności terapii – konsekwentne stosowanie leków miejscowych i/lub doustnych znacząco wpływa na tempo wyleczenia.

Jak długo stosować leki na grzybicę paznokci?

Leczenie należy kontynuować do pełnego odrostu zdrowej płytki paznokcia. Nawet jeśli objawy ustąpią, terapia miejscowa powinna być prowadzona jeszcze przez kilka tygodni lub miesięcy, aby zminimalizować ryzyko nawrotu infekcji. 

W praktyce coraz większy nacisk kładzie się również na równoczesne leczenie grzybicy stóp, jeśli jest obecna, ponieważ może stanowić źródło nawrotu infekcji paznokci, oraz na sprawdzenie stanu zdrowia i, w razie potrzeby, leczenie członków rodziny pacjenta, którzy mogą stanowić źródło zakażenia grzybiczego.

Czas pełnego odrostu paznokci różni się w zależności od lokalizacji: paznokcie u rąk odrastają szybciej (ok. 4–6 miesięcy), paznokcie u stóp wolniej (ok. 12–18 miesięcy). 

Jak wspomniano wcześniej, regularne stosowanie leków oraz utrzymanie higieny stóp i paznokci znacząco zwiększa skuteczność terapii.

Domowe sposoby na grzybicę paznokci u nóg i rąk

Domowe metody są w stanie wspomagać leczenie, zwłaszcza we wczesnym stadium choroby, jednak nie zastępują terapii farmakologicznej. Niektóre naturalne środki mogą łagodzić objawy i hamować rozwój infekcji, choć ich skuteczność nie została potwierdzona w badaniach klinicznych.

Do najczęściej stosowanych należą:

• okłady z octu jabłkowego – tworzą kwaśne środowisko nieprzyjazne dla grzybów;
• olejek z drzewa herbacianego – ma właściwości przeciwgrzybicze i przeciwzapalne.
• czosnek – posiada właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze;
• mieszanki sody oczyszczonej oraz wody utlenionej – dezynfekują i wspomagają złuszczanie zmienionej chorobowo skóry. 

Samodzielne stosowanie domowych metod bez konsultacji z lekarzem może opóźnić skuteczne leczenie i pogorszyć stan paznokci. W przypadku utrzymujących się zmian, bólu lub postępu infekcji należy niezwłocznie zgłosić się do specjalisty.

Ponadto istotna jest również profilaktyka grzybicy paznokci, która obejmuje m.in.: utrzymywanie odpowiedniej higieny stóp i rąk, unikanie chodzenia boso w miejscach publicznych (baseny, sauny, szatnie), a także noszenie przewiewnego obuwia i skarpet z materiałów odprowadzających wilgoć.

Powikłania nieleczonej grzybicy paznokci

Nieleczona grzybica paznokci to nie tylko problem estetyczny – z czasem może prowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych i utrudniać leczenie. Brak odpowiedniej terapii skutkuje:

• rozprzestrzenieniem się infekcji na inne paznokcie oraz otaczającą skórę, co utrudnia całkowite wyleczenie;
• trwałymi deformacjami paznokci, które mogą ograniczać ich funkcję i pogarszać estetykę;
• infekcjami bakteryjnymi, które nasilają objawy i komplikują terapię;
• spadkiem komfortu życia oraz problemami z chodzeniem, zwłaszcza gdy zakażone są paznokcie u stóp;
• poważniejszymi powikłaniami u osób z cukrzycą lub osłabioną odpornością, u których infekcja może przebiegać ciężej i wymagać intensywnej opieki medycznej.

Nieleczona grzybica paznokci zwiększa ryzyko nawrotów i może stanowić źródło zakażenia w środowisku domowym. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące grzybicy paznokci u nóg i rąk.