Leki na zapalenie spojówek. Co stosować na zapalenie spojówek?

Najważniejsze informacje:

• Przy zapaleniu spojówek leki na receptę wprowadza się tylko w niektórych przypadkach. Na ogół wystarcza łagodzenie objawów stanu zapalnego kroplami nawilżającymi bez recepty.
• Jako leki na zapalenie spojówek o podłożu bakteryjnym stosowane są antybiotyki o szerokim spektrum działania, np. fluorochinolony lub aminoglikozydy. 
• Antybiotyki na zapalenie spojówek najczęściej przeznaczone są do stosowania miejscowego – mają postać kropli do oczu lub maści.
• W przypadku ciężkiego zakażenia możliwe jest wprowadzenie antybiotyków doustnych lub leków w zastrzykach.

Przekrwienie oczu, pieczenie, łzawienie i nagromadzenie wydzieliny sklejającej powieki to główne objawy zapalenia spojówek. Czym leczyć ten rodzaj stanu zapalnego? Jaki lek wybrać? Kiedy konieczna jest antybiotykoterapia, a kiedy można ograniczyć się do leków bez recepty? Wyjaśniamy. 

Jak działają leki na zapalenia spojówek?

Działanie leków na zapalenie spojówek opiera się na eliminacji przyczyn i/lub objawów choroby. Leczenie przyczynowe można wdrożyć w przypadku występowania stanu zapalnego o podłożu infekcyjnym, np. ropnego zapalenia spojówek wywołanego przez paciorkowca. Zależnie od rodzaju patogenu stosuje się leki przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe lub przeciwgrzybicze, które zabijają lub neutralizują drobnoustroje chorobotwórcze, zatrzymują ich namnażanie w miejscu objętym zakażeniem i rozprzestrzenianie się na inne obszary.

Leczeniem przyczynowym jest również immunoterapia alergenowa, czyli odczulanie. Taką terapię zaleca się osobom z nawracającym alergicznym zapaleniem spojówek, jeśli istnieją wskazania ustalone przez specjalistę alergologa. 

Leczenie objawowe wprowadza się najczęściej, gdy przyczyna stanu zapalnego nie jest określona lub nie istnieje skuteczna metoda leczenia przyczynowego (dotyczy to np. adenowirusowego zapalenia spojówek). Pacjent może poprzestać na uśmierzaniu dolegliwości, ponieważ zapalenie spojówek ma charakter samoograniczający się i na ogół mija w sposób samoistny. 

Leki łagodzące objawy stanu zapalnego zapewniają poprawę jakości funkcjonowania, skrócenie czasu trwania choroby, a także zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań i zakażenia osób z najbliższego otoczenia. Pomagają uporać się m.in. z zaczerwienieniem oczu, łzawieniem, pieczeniem, swędzeniem, nagromadzeniem wydzieliny, obrzękiem powiek i uczuciem obecności ciała obcego pod powiekami.

Co na zapalenie spojówek? Krople, maści, antybiotyki i inne leki

Wybór leku na zapalenie spojówek należy skonsultować z lekarzem, który wykona badanie diagnostyczne, oceni nasilenie objawów i wskaże prawdopodobną przyczynę stanu zapalnego. Od diagnozy lekarza zależy, czy zasadne jest stosowanie leku na receptę, i jaka postać farmaceutyczna preparatu powinna zostać zaordynowana u danego pacjenta.

Jakie krople na zapalenie spojówek? Czym krople różnią się od maści?

Większość leków na zapalenie spojówek ma postać kropli lub maści/żelu aplikowanych bezpośrednio do worka spojówkowego. Taka forma podania zmniejsza siłę działania ogólnoustrojowego preparatu i maksymalizuje jego skuteczność w miejscu objętym stanem zapalnym. 

Krople do oczu wykazują podobną skuteczność jak maści, o ile zawierają te same substancje aktywne. Krople jednak lepiej sprawdzają się do stosowania w ciągu dnia. Maści, które dłużej utrzymują się w worku spojówkowym, dobrze jest aplikować na noc. Obydwa rodzaje preparatów mogą być używane jednocześnie, z zachowaniem co najmniej 10–15 minut przerwy między jednym a drugim.

Maści i krople na zapalenie spojówek mogą działać wyłącznie nawilżająco i wspomagająco  w procesie regeneracji oka, mogą też zawierać substancje czynne o potwierdzonej skuteczności w zwalczaniu konkretnych drobnoustrojów. Preparaty z drugiej grupy są zwykle lekami na receptę – w przeważającej części antybiotykami.

Przy infekcjach wirusowych zastosowanie mają leki z acyklowirem i gancyklowirem. Aby wyleczyć bakteryjne zapalenie spojówek lekami na receptę dostępnymi w aptekach, można sięgnąć po takie preparaty jak:

• krople z amikacyną,
• krople z gramicydyna i neomycyną,
• krople lub maść z ofloksacyną),
• krople lub maść z tobramycyną,
• maść zhydrokortyzonem i oksytetracykliną,
• maść z erytromycyną.

Przed zaaplikowaniem jakiegokolwiek leku miejscowo do worka spojówkowego należy delikatnie usunąć zalegającą w nim wydzielinę oraz wyeliminować zanieczyszczenia z powierzchni powiek. Konieczne jest uprzednie umycie rąk. W czasie zapalenia spojówek nie wolno wkładać do oczu soczewek kontaktowych.

Jaki antybiotyk na zapalenie spojówek? 

Wskazaniem do stosowania leków na zapalenie spojówek z antybiotykiem jest zakażenie bakteryjne. Nie należy leczyć antybiotykami infekcji wirusowych, ponieważ wykazują one skuteczność jedynie wobec bakterii. 

Antybiotykoterapia (przeważnie miejscowa, w rzadkich przypadkach ogólna) może opierać się na zastosowaniu leków na receptę z apteki albo preparatów recepturowych (kropli, maści, płynów) wykonywanych przez farmaceutę lub technika farmaceutycznego zgodnie z przepisem lekarza. Przygotowanie leku recepturowego to konieczność w przypadku, gdy na rynku nie ma gotowego produktu o określonym składzie. 

Antybiotykowe krople do oczu zawierają najczęściej:

• antybiotyki aminoglikozydowe (amikacynę, framycetynę, gentamycynę, neomycynę, tobramycynę), 
• antybiotyki polipeptydowe (bacytracynę, gramicydynę, polimyksynę),
• fluorochinolony (cyprofloksacynę, norfloksacynę, ofloksacynę, gatifloksacynę, moksyfloksacynę, bezyfloksacynę),
• makrolidy (erytromycynę, azytromycynę),
• inne antybiotyki i chemioterapeutyk bakteriotatyczne (chloramfenikol, trimetoprim, kwas fusydowy).

Do antybiotyków, które można znaleźć w składzie maści na zapalenie spojówek, należą m.in. bacytracyna, chloromycetyna, framycetyna, gentamycyna, gramicydyna, neomycyna,  polimyksyna, tetracyklina, oksytetracyklina.

W zakażeniach wywołanych przez Haemophilus influenzae (pałeczkę grypy) wprowadza się przeważnie połączenie amoksycyliny z kwasem klawulanowym (doustnie). Wskazaniem do takiego postępowania jest współistnienie innych stanów zapalnych (ucha środkowego, płuc czy opon mózgowo-rdzeniowych).

Rzeżączkowe zapalenie spojówek można leczyć:

• doustnie – cyprofloksacyną lub ofloksacyną,
• miejscowo – cyprofloksacyną, bacytracyną, gentamycyną lub erytromycyną, 
• iniekcjami dożylnymi lub domięśniowymi – cefoksytyną, ceftriaksonem lub spektynomycyną.

W przypadku chlamydiowego zapalenia spojówek wprowadza się leczenie:

• miejscowe – tetracykliną, erytromycyną lub sulfonamidami,
• doustne – doksycykliną, tetracykliną, erytromycyną lub azytromycyną.

Jako najskuteczniejsze leki na zapalenie spojówek o etiologii bakteryjnej w wielu publikacjach wymieniane są fluorochinolony IV generacji (bezyfloksacyna, gatifloksacyna, moksyfloksacyna), które wykazują silne działanie na bakterie Gram-ujemne i Gram-dodatnie, a dodatkowo na bakterie beztlenowe (moksyfloksacyna zwalcza również chlamydie). Zyskują przewagę nad innymi antybiotykami nie tylko ze względu na szerokie spektrum działania, ale również z uwagi na dobrą penetrację do spojówki i małe ryzyko rozwoju antybiotykooporności. 

Antybiotykoterapia w zapaleniu spojówek nie powinna trwać dłużej niż 7 dni. Jeśli objawy zapalne nie ustępują po tygodniu stosowania antybiotyku, należy zakładać, że dany szczep bakterii nie wykazuje wrażliwości na zastosowany lek lub przyczyna zapalenia nie jest bakteryjna. 

Leki przeciwhistaminowe na zapalenie spojówek

Filarem leczenia alergicznego zapalenia spojówek są środki przeciwhistaminowe. Przy cięższych objawach można włączyć leki przeciwzapalne – NLPZ lub glikokortykosteroidy, do których należą np. silne krople sterydowe Dexafree z deksametazonem. Zamiast antyhistaminików stosowane bywają kromony, czyli stabilizatory komórek tucznych (olopatadyna, lodoksamid, kromoglikan sodowy, ketotifen). Kromony zaczynają działać dopiero po kilku dniach – kiedy następuje wysycenie organizmu substancją czynną. W przeszłości były to leki pierwszego rzutu, dziś zaliczają się do leków drugiego wyboru. 

Antyhistaminiki blokują działanie histaminy, czyli mediatora procesów zapalnych. Znajdują się wśród nich preparaty I generacji (np. difenhydramina, hydroksyzyna, ketotifen) i II generacji (np. bilastyna, cetyryzyna, lewocetyryzyna, lewokabastyna). Leki przeciwhistaminowe II generacji działają dłużej niż antyhistaminiki I generacji, dzięki czemu można przyjmować je z mniejszą częstotliwością. Ich działanie rozpoczyna się szybciej (przy stosowaniu miejscowym nawet w ciągu 15 minut). Ponadto leki II generacji rzadziej wywołują działania niepożądane. 

Pacjentom z uciążliwym alergicznym zapaleniem spojówek zaleca się szczególnie bilastynę dostępną w postaci doustnej. Doustne leki antyhistaminowe II generacji mają zastosowanie zwłaszcza w przypadkach, gdy zapalenie spojówek współwystępuje z alergicznym nieżytem nosa lub dermatozą (wysypką, swędzeniem skóry).

Do leków przeciwhistaminowych na zapalenie spojówek należą m.in.:

• olopatadyna,
• emedastyna,
• bilastyna,
• lewocetyryzyna

Pamiętaj! Decyzja o wprowadzeniu leczenia i zastosowaniu konkretnego leku na receptę zawsze należy do lekarza. Powyższe treści mają jedynie charakter informacyjny.

Zapalenie spojówek – leki bez recepty

Przy zapaleniu spojówek leki bez recepty i inne ogólnodostępne wyroby medyczne stosowane są częściej niż preparaty na receptę. Mogą być pomocne (choć nie zawsze wystarczające) w zwalczaniu każdego stanu zapalnego – niezależnie od podłoża. Należą do nich przede wszystkim:

• nawilżające krople do oczu, czyli sztuczne łzy (z kwasem hialuronowym, ektoiną, hydroksypropylocelulozą, hypromelozą, trehalozą, karmelozą, karbomerem),
• krople, maści i żele o działaniu sympatykomimetycznym – obkurczające naczynia krwionośne (z tetryzoliną, nafazoliną, wyciągiem z arniki),
• niektóre krople przeciwalergiczne (z azelastyną, olopatadyną, ketotifenem),
• wybrane tabletki przeciwhistaminowe (z cetyryzyną, lewocetyryzyną, feksofenadyną). 
• preparaty z siarczanem cynku o działaniu ściągającym, antyseptycznym, zmniejszającym łzawienie oczu, hamującym rozwój bakterii.