Leczenie szkarlatyny

Najważniejsze informacje

• Rozpoznanie szkarlatyny (płonicy) opiera się przede wszystkim na badaniu lekarskim. Obecność paciorkowców grupy A można dodatkowo potwierdzić za pomocą szybkiego testu antygenowego lub posiewu z gardła. 
• Podstawą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia. Najczęściej podaje się penicylinę fenoksymetylową lub amoksycylinę. U pacjentów z alergią na penicyliny stosuje się makrolidy lub klindamycynę. W określonych sytuacjach klinicznych możliwe jest także zastosowanie cefalosporyn I generacji.
• Leczenie objawowe obejmuje m.in.: przyjmowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, odpoczynek oraz odpowiednie nawodnienie.
• Nieleczenie szkarlatyny lub przedwczesne przerwanie terapii może prowadzić do powikłań, takich jak gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek. 

Skuteczne leczenie szkarlatyny zaczyna się od właściwej diagnozy. W pierwszej kolejności lekarz ocenia objawy kliniczne i, jeśli to konieczne, zleca badania pozwalające potwierdzić obecność paciorkowców odpowiedzialnych za chorobę. Dzięki nowoczesnym testom diagnostycznym możliwe jest szybkie ustalenie, czy infekcja wymaga leczenia antybiotykami, co jest fundamentalne dla uniknięcia powikłań. Po potwierdzeniu diagnozy wdraża się odpowiednie postępowanie terapeutyczne, które obejmuje zarówno leczenie farmakologiczne, jak i działania wspierające organizm w walce z chorobą.

Kiedy zgłosić się do lekarza z podejrzeniem szkarlatyny?

Wczesna konsultacja lekarska jest bardzo ważna, ponieważ szkarlatyna (płonica) to ostra i wysoce zakaźna choroba bakteryjna. Co więcej, jej pierwsze objawy mogą przypominać inne infekcje, m.in. anginę paciorkowcową.

Do lekarza należy zgłosić się, jeśli u dziecka (lub rzadziej u dorosłego) wystąpią objawy, takie jak:

• utrzymująca się wysoka gorączka (często powyżej 38,5°C), zwykle jeden z pierwszych objawów choroby;
• silny ból gardła i trudności w połykaniu;
• ból głowy;
• nudności, bóle brzucha lub wymioty (zwłaszcza u dzieci);
• złe samopoczucie i ogólne osłabienie;
• charakterystyczna drobnoplamista, czerwona wysypka, najpierw na tułowiu i szyi, a następnie na całym ciele;
• zmiany w obrębie jamy ustnej, m.in. nalot na języku, który po 2–3 dniach ustępuje, odsłaniając tzw. język truskawkowy (malinowy);
• powiększenie i tkliwość węzłów chłonnych szyjnych.

Pilna wizyta u lekarza jest wskazana, jeśli: objawy szybko się nasilają, występuje duszność lub poważne problemy z połykaniem, gorączka nie ustępuje pomimo stosowania leków (ibuprofenu lub paracetamolu), dziecko jest wyraźnie osłabione, staje się apatyczne lub 

Konsultacja z pediatrą lub internistą jest możliwa również online. Podczas e-wizyty lekarz może ocenić objawy, zlecić szybki test antygenowy na paciorkowce, wystawić e-receptę na antybiotyk oraz ustalić dalsze postępowanie i ewentualną potrzebę wizyty kontrolnej.

Jak wygląda diagnostyka szkarlatyny – badania

Rozpoznanie szkarlatyny w większości przypadków opiera się na typowym obrazie klinicznym, jednak w niektórych sytuacjach lekarz może zlecić dodatkowe badania, aby potwierdzić zakażenie paciorkowcem lub wykluczyć inne przyczyny objawów. 

Badanie lekarskie i obraz kliniczny

Lekarz ocenia charakterystyczne objawy szkarlatyny, zwracając szczególną uwagę na:

• stan gardła – zaczerwienienie, obrzęk, nalot na migdałkach;
• wysypkę drobnoplamistą oraz obecność trójkąta Fiłatowa (bladość skóry wokół ust na tle rumienia);
• język malinowy (truskawkowy) – zwykle po wcześniejszym okresie białego nalotu.

W klasycznych przypadkach rozpoznanie można postawić już podczas badania fizykalnego, bez konieczności wykonywania dodatkowych testów.

Test na szkarlatynę – wymaz z gardła i testy na obecność paciorkowców

Aby potwierdzić zakażenie paciorkowcami grupy A (Streptococcus pyogenes), wykonuje się wymaz z gardła, który umożliwia wykrycie obecności bakterii. Najczęściej stosowane badania to:

• szybki test antygenowy na paciorkowce (RADT, rapid antigen detection test) – pozwala uzyskać wynik w ciągu kilku–kilkunastu minut; 
• posiew z gardła (hodowla bakteryjna) – badanie o wyższej czułości i wiarygodności, umożliwia jednoznaczne wykrycie Streptococcus pyogenes, wyniki są dostępne po 24–48 godzinach. 

Wykonanie testów jest szczególnie zalecane w przypadku nietypowego obrazu klinicznego, niejednoznacznych objawów lub u osób dorosłych, u których szkarlatyna przebiega częściej w sposób mniej charakterystyczny niż u dzieci.

Różnicowanie szkarlatyny z innymi chorobami

Wysypka i ból gardła mogą występować również w przebiegu innych infekcji, dlatego istotne jest dokładne różnicowanie szkarlatyny. Lekarz, na podstawie typowych objawów klinicznych i – w razie potrzeby – badań laboratoryjnych, bierze pod uwagę m.in.:

• odrę – wysypka pojawia się później, towarzyszą jej kaszel, katar i światłowstręt; charakterystyczne są także plamki Koplika w jamie ustnej;
• różyczkę – drobnoplamista wysypka z jednoczesnym powiększeniem węzłów chłonnych za uszami; choroba przebiega zwykle łagodniej;
• mononukleozę zakaźną – dominują powiększone migdałki z nalotem, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, czasem powiększenie śledziony i wątroby; wysypka może wystąpić po zastosowaniu antybiotyku;
• anginę paciorkowcową – ból gardła, zaczerwienione migdałki z ropnym nalotem, powiększone węzły chłonne; brak charakterystycznej dla szkarlatyny drobnoplamistej wysypki, zwłaszcza na tułowiu i karku.

Dokładna diagnostyka, oparta na ocenie objawów klinicznych oraz badaniach laboratoryjnych (szybki test antygenowy lub posiew z gardła), pozwala na prawidłowe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, co zmniejsza ryzyko powikłań po szkarlatynie. 

Szkarlatyna – leczenie

Leczenie szkarlatyny ma na celu nie tylko zwalczenie zakażenia paciorkowcowego, ale również zapobieganie groźnym powikłaniom, takim jak gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.

Podstawą terapii jest odpowiednio dobrany antybiotyk, najczęściej penicylina fenoksymetylowa lub w przypadku uczulenia na penicylinę – makrolidy.

Dzięki prawidłowej terapii większość chorych wraca do zdrowia w ciągu kilku dni. Bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza i nieprzerywanie leczenia zbyt wcześnie, aby zmniejszyć ryzyko powikłań i nawrotu choroby.

Szkarlatyna – antybiotyk

Podstawą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia, która ma na celu eliminację paciorkowca grupy A (Streptococcus pyogenes) oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.

• Penicylina fenoksymetylowa (penicylina V) – pozostaje złotym standardem leczenia szkarlatyny i jest rekomendowana jako lek pierwszego wyboru w większości wytycznych międzynarodowych.
• Amoksycylina – skuteczna i dobrze tolerowana alternatywa, szczególnie u dzieci; w wielu krajach stosowana równie często jak penicylina V, choć część wytycznych nadal preferuje penicylinę V jako pierwszy wybór.

W przypadku alergii na penicylinę lekarz może zalecić: 

• makrolidy (azytromycynę, klarytromycynę lub erytromycynę) – azytromycyna jest często preferowana ze względu na wygodny schemat podawania; należy uwzględnić lokalną oporność paciorkowców na makrolidy;
• klindamycynę – szczególnie w regionach o dużej oporności paciorkowców na makrolidy oraz przy nawracających zakażeniach paciorkowcowych;
• cefalosporyny I generacji (cefaleksyna, cefadroksyl) – mogą być stosowane, jeśli alergia na penicylinę nie wywołuje reakcji anafilaktycznej; są również przydatne przy nawracających infekcjach paciorkowcowych; cefalosporyn nie stosuje się przy ciężkiej alergii typu anafilaktycznego – wówczas wyborem są makrolidy lub klindamycyna.

Antybiotyk skraca okres występowania objawów i znacząco redukuje zakaźność chorego — zwykle po 24 godzinach terapii ryzyko transmisji jest minimalne.

Standardowy czas leczenia wynosi 10 dni, z wyjątkiem azytromycyny, która ma krótszy schemat dawkowania. Lekarz może zmodyfikować dobór leku i dawkowanie zależnie od wieku, masy ciała, wywiadu alergicznego oraz stanu klinicznego pacjenta.

Bardzo ważne jest, aby nie przerywać leczenia szkarlatyny przed czasem, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej. Zbyt wczesne zakończenie antybiotykoterapii może skutkować niedoleczonym zakażeniem, nawrotem objawów lub rozwojem poważnych powikłań poanginowych, takich jak gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.

W trakcie terapii warto wspierać naturalną mikroflorę organizmu. Lekarz może zalecić odpowiednio dobrane probiotyki, które pomagają zmniejszyć ryzyko biegunki poantybiotykowej i wspierają równowagę jelitową. 

Leczenie objawowe

Oprócz antybiotykoterapii istotne jest również leczenie objawowe, które łagodzi dolegliwości i wspiera regenerację organizmu. 

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol lub ibuprofen) – pomagają obniżyć gorączkę oraz złagodzić ból gardła.
• Nawadnianie organizmu – dziecko powinno pić dużo płynów (najlepiej wody lub letnich herbat), aby zapobiec odwodnieniu.
• Odpoczynek i izolacja – umożliwiają organizmowi skupienie się na zwalczaniu infekcji, a także zmniejszają ryzyko zakażenia innych osób. 
• Płukanie gardła preparatami przeciwzapalnymi i antyseptycznymi – łagodzi ból oraz uczucie pieczenia. 
• Spraye i tabletki do ssania – można je stosować zgodnie z zaleceniami lekarza w przypadku silnego bólu gardła lub trudności z połykaniem.
• Dieta lekkostrawna – zupy, kaszki, purée i inne łagodne potrawy, które są łatwe do przełykania oraz nie podrażniają gardła.

Ile powinna trwać izolacja dziecka ze szkarlatyną? 

Szkarlatyna jest chorobą wysoce zakaźną, dlatego dziecko, u którego zostanie zdiagnozowana, powinno pozostać w domu przynajmniej 24 godziny od rozpoczęcia antybiotykoterapii. W tym czasie bakterie mogą nadal przenosić się drogą kropelkową. Powrót do przedszkola lub szkoły możliwy jest dopiero po całkowitym ustąpieniu objawów i po konsultacji z lekarzem.

Ważne zasady higieny podczas choroby:

• używanie osobnych naczyń, ręczników, pościeli;
• częste mycie rąk ciepłą wodą z mydłem;
• wietrzenie pomieszczeń i utrzymywanie czystości;
• regularna dezynfekcja przedmiotów i powierzchni często dotykanych przez dziecko (zabawek, klamek, pilotów). 

W środowiskach szkolnych oraz przedszkolnych zaleca się m.in.:

• dezynfekcję wspólnych powierzchni i przedmiotów;
• informowanie rodziców o możliwym kontakcie z chorobą, co pozwala na wcześniejsze wykrycie nowych przypadków.

Ile trwa szkarlatyna?

Objawy szkarlatyny utrzymują się zwykle 7–10 dni, choć u osób, u których szybko wdrożono antybiotykoterapię, przebieg choroby może być nieco krótszy. Już po 1–2 dniach terapii najczęściej następuje wyraźna poprawa – gorączka spada, a ból gardła staje się mniej dokuczliwy. 

Wysypka zaczyna blednąć po kilku dniach, a w fazie zdrowienia często dochodzi do złuszczania naskórka, zwłaszcza na dłoniach, stopach i palcach – to naturalny etap regeneracji skóry (nie wymaga leczenia).

Nawet po ustąpieniu objawów dziecko, szczególnie w wieku przedszkolnym lub szkolnym, powinno pozostać w domu jeszcze kilka dni, aby w pełni odzyskać siły. W tym czasie organizm stopniowo odbudowuje odporność po przebytej chorobie.

Czym grozi niedoleczona szkarlatyna?

Niedoleczona szkarlatyna u dzieci i dorosłych stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Streptococcus pyogenes mogą wywołać reakcje autoimmunologiczne i stany zapalne w różnych narządach. Zbyt wczesne przerwanie antybiotykoterapii zwiększa ryzyko powikłań poanginowych, takich jak: 

• gorączka reumatyczna (może powodować trwałe uszkodzenia zastawek serca);
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (objawia się obrzękami, krwiomoczem i nadciśnieniem);
• ropne zapalenie węzłów chłonnych i zatok przynosowych;
• ropnie okołomigdałkowe (mogą wymagać interwencji chirurgicznej);
• zapalenie ucha środkowego;
• zapalenie płuc;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• zapalenie wsierdzia i inne zapalne choroby serca.

Aby uniknąć powikłań, należy ukończyć pełną kurację antybiotykiem, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej. Po zakończeniu leczenia warto skonsultować się z lekarzem w celu wykonania badań kontrolnych i oceny stanu zdrowia.

Czy jest dostępna szczepionka na szkarlatynę?

Obecnie nie ma dostępnej szczepionki przeciw szkarlatynie ani przeciw Streptococcus pyogenes. Trwają intensywne badania nad opracowaniem takiego preparatu, jednak żadna szczepionka nie została dotychczas zatwierdzona do stosowania u ludzi. Najlepszą formą ochrony pozostaje szybkie rozpoznanie infekcji, wczesne wdrożenie leczenia antybiotykiem oraz unikanie kontaktu z osobami chorymi.

Fundamentalne znaczenie ma codzienna profilaktyka – częste mycie rąk, unikanie współdzielenia naczyń i ręczników oraz ograniczenie bliskiego kontaktu z osobami z objawami infekcji gardła.

Warto pamiętać, że przebycie szkarlatyny nie zapewnia trwałej odporności. Organizm uodparnia się jedynie na konkretny typ egzotoksyny paciorkowcowej, która wywołała chorobę, dlatego w przyszłości możliwe jest ponowne zachorowanie spowodowane innym szczepem bakterii.