Szkarlatyna u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie płonicy

Najważniejsze informacje

• Szkarlatyna to choroba wywoływana przez paciorkowce grupy A (Streptococcus pyogenes), które wytwarzają toksyny odpowiedzialne za charakterystyczne objawy, takie jak wysypka czy ból gardła. Toksyny działają jako superantygeny, silnie aktywując układ odpornościowy i powodując stan zapalny.
• Choroba jest wysoce zakaźna i przenosi się drogą kropelkową, a także poprzez kontakt z zarażonymi przedmiotami (np. zabawkami, ręcznikami). Źródłem zakażenia mogą być zarówno osoby chore, jak i bezobjawowi nosiciele bakterii.
• Do najczęstszych objawów należą gorączka, ból gardła, charakterystyczna wysypka (szorstka, drobnoplamista, zaczynająca się od tułowia) oraz „truskawkowy” język. Dzieci mogą również skarżyć się na bóle głowy, brzucha, wymioty oraz ogólne osłabienie.
• Szkarlatyna wymaga leczenia antybiotykowego (najczęściej penicyliną lub amoksycyliną), które skutecznie eliminuje bakterie. Leczenie objawowe (np. leki przeciwgorączkowe) wspomaga komfort dziecka. Ważne jest, aby leczenie było pełne, aby zapobiec powikłaniom, takim jak gorączka reumatyczna czy zapalenie nerek.

Szkarlatyna to choroba ogólnoustrojowa zazwyczaj dotykająca dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Choć zazwyczaj kojarzy się z klasyczną wysypką i bólem gardła, może mieć także poważniejsze konsekwencje, zwłaszcza jeśli nie zostanie odpowiednio leczona. Sprawdź, jakie są typowe objawy chorobowe i jak reagować, by zminimalizować ryzyko powikłań.

Co to jest szkarlatyna (płonica)?

Szkarlatyna, zwana również płonicą, to ostra choroba zakaźna wywoływana przez paciorkowce grupy A, czyli bakterie Streptococcus pyogenes. Są to drobnoustroje Gram-dodatnie, które posiadają zdolność wytwarzania toksyn, w tym szczególnie toksyn erytrogennych (egzotoksyn pirogennych). Toksyny te są głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój objawów charakterystycznych dla szkarlatyny, w tym wysypki i bólu gardła, a także powikłań, takich jak gorączka reumatyczna czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek.

Mechanizm działania toksyn erytrogennych jest związany z ich działaniem jako superantygenów. Oznacza to, że toksyny nadmiernie aktywują układ odpornościowy organizmu, wywołując silny stan zapalny, który obejmuje zarówno skórę, jak i błony śluzowe, prowadząc do charakterystycznej, czerwonej, szorstkiej wysypki.

Szkarlatyna najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (3–10 lat). Zachorowania są częstsze w okresach przejściowych – wczesną wiosną i jesienią, co może mieć związek z intensyfikacją kontaktów międzyludzkich w szkołach, przedszkolach oraz sprzyjającymi warunkami dla rozwoju bakterii w zamkniętych pomieszczeniach.

Jak dziecko może zarazić się szkarlatyną?

Szkarlatyna jest chorobą wysoce zakaźną, a w większości przypadków do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Oznacza to, że zakażenie może nastąpić poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych osoby chorej – podczas kaszlu, kichania czy rozmowy. W ten sposób bakterie Streptococcus pyogenes mogą trafić na powierzchnię błon śluzowych innej osoby, prowadząc do zakażenia.

Zakażenie może również nastąpić drogą kontaktu pośredniego. Dzieci często bawią się wspólnymi zabawkami, używają tych samych ręczników czy pościeli, co zwiększa ryzyko przenoszenia bakterii wśród grupy. Nawet jeśli jedno dziecko ma szkarlatynę, może zarazić inne dzieci poprzez te same przedmioty.

Warto również zauważyć, że źródłem zakażenia nie są wyłącznie osoby chorujące, ale także bezobjawowi nosiciele paciorkowca, którzy mogą przenosić bakterie, nie wykazując żadnych symptomów.

Okres wylęgania szkarlatyny wynosi zazwyczaj od 2 do 5 dni, choć w niektórych przypadkach może być dłuższy lub krótszy. W tym czasie dziecko może już zarazić innych, mimo że jeszcze nie występują pełne objawy choroby.

Szkarlatyna – objawy u dzieci

Pierwsze objawy szkarlatyny pojawiają się dość nagle i obejmują:

• wysoką gorączkę (sięgającą nawet 40°C);
• silny ból gardła;
• dreszcze;
• ogólne osłabienie.;
• rozdrażnienie;
• trudności z połykaniem pokarmu;
• ból głowy i ból brzucha;
• wymioty.

Objawy szkarlatyny na języku

Jednym z charakterystycznych objawów jest zmiana wyglądu języka.

• Na początku może być pokryty białym nalotem, który z czasem znika, odsłaniając czerwony, język o wyglądzie „malinowym” lub „truskawkowym”. 
• Brodawki języka stają się wyraźnie powiększone i przekrwione. 
• Warto zwrócić uwagę na stan gardła, które jest czerwone i przekrwione, a migdałki mogą być powiększone i bolesne.

Wysypka w przebiegu choroby

Kolejnym objawem szkarlatyny jest charakterystyczna wysypka (osutka).

• Pojawia się zazwyczaj w drugiej dobie choroby, po wystąpieniu gorączki i ma charakter drobnoplamisty, szorstki w dotyku.
• Wysypka zaczyna się na tułowiu, a potem rozprzestrzenia się na kończyny, z wyjątkiem obszaru wokół ust (tzw. triada Filatowa).
• Skóra w miejscu wysypki może być bardzo czerwona, a kontakt z nią powoduje uczucie szorstkości.
• Po kilku dniach, gdy gorączka zaczyna opadać, następuje łuszczenie skóry, szczególnie na dłoniach i stopach.

Inne charakterystyczne objawy choroby

W przebiegu choroby mogą pojawić się też inne specyficzne objawy, w tym:

• powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, które mogą stać się bolesne i wyczuwalne podczas dotykania;
• ogólne osłabienie organizmu, które utrzymuje się przez kilka dni, a dzieci mogą być wyjątkowo drażliwe.

Diagnostyka szkarlatyny u dziecka – jakie badania?

Rozpoznanie szkarlatyny u dzieci opiera się przede wszystkim na ocenie objawów klinicznych oraz badaniu lekarskim. Aby potwierdzić diagnozę, lekarz może zlecić dodatkowe badania, w tym wymaz z gardła.

Badanie lekarskie i analiza objawów płonicy

W pierwszej kolejności lekarz ocenia wygląd wysypki, która zwykle zaczyna się na tułowiu, a potem rozprzestrzenia na resztę ciała. Ponadto ważnym objawem jest “truskawkowy” język – język o intensywnie czerwonym zabarwieniu, który jest charakterystyczny dla tej choroby. Lekarz sprawdza również obecność powiększenia węzłów chłonnych, które mogą być bolesne przy dotyku.

Wymaz z gardła i szybki test na paciorkowce

Aby potwierdzić diagnozę, wykonuje się wymaz z gardła w celu wykrycia bakterii Streptococcus pyogenes, które są odpowiedzialne za szkarlatynę. Zakażenie paciorkowcami jest najczęściej potwierdzane testem antygenowym. Wynik pozytywny w połączeniu z objawami klinicznymi, takimi jak bóle gardła i charakterystyczna wysypka, potwierdza zakażenie.

Szkarlatyna a inne choroby zakaźne wieku dziecięcego

Szkarlatyna może być mylona z innymi chorobami zakaźnymi, które mają podobne objawy. W diagnostyce różnicowej istotne jest wykluczenie:

• anginy paciorkowcowej – również pojawia się ból gardła i gorączka, ale brak jest charakterystycznej wysypki;
• odry – wysypka ma inny charakter, zaczynając od twarzy i rozprzestrzeniając się na całe ciało. Pojawiają się też charakterystyczne objawy, jak kaszel, katar i zapalenie spojówek;
• różyczki – wysypka różyczkowa jest mniej intensywna, a dodatkowo występują powiększone węzły chłonne za uszami i na karku;
• mononukleozy zakaźnej – wysypka pojawia się rzadziej, a dominującym objawem jest silny ból gardła, gorączka oraz powiększenie wątroby i śledziony.

Kiedy zgłosić się do lekarza z podejrzeniem szkarlatyny u dziecka?

Do lekarza warto zgłosić się wtedy, gdy u dziecka pojawią się objawy sugerujące szkarlatynę. Ważne jest, aby nie zwlekać z wizytą w przypadku, gdy symptomy nie ustępują lub nasilają się. Sytuacje, w których należy niezwłocznie skontaktować się z pediatrą, to:

• gorączka, która nie ustępuje mimo leczenia – jeśli gorączka nie reaguje na leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen) i utrzymuje się przez dłuższy czas;
• duszność lub osłabienie – trudności z oddychaniem, znaczne osłabienie, zawroty głowy lub zaburzenia świadomości;
• problemy z połykaniem i silny ból gardła – jeśli dziecko ma trudności z połykaniem, a ból gardła jest na tyle silny, że uniemożliwia jedzenie i picie;
• nietypowa wysypka – pojawienie się wysypki o nietypowym wyglądzie lub jeśli wysypka szybko się rozszerza.

Jak przebiega leczenie szkarlatyny u dziecka?

Leczenie szkarlatyny u dzieci jest niezbędne, aby zapobiec groźnym powikłaniom. Zasadniczym elementem terapii jest odpowiednia antybiotykoterapia, której celem jest eliminacja bakterii wywołujących zakażenie – paciorkowców. Ważnym aspektem jest również leczenie objawowe oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich, które pomogą skrócić czas choroby i zmniejszyć ryzyko komplikacji.

Antybiotykoterapia w przebiegu szkarlatyny

Antybiotykoterapia stanowi podstawowy sposób leczenia szkarlatyny u dzieci. Leczenie jest skuteczne, jeśli zostanie wdrożone na wczesnym etapie choroby, a terapia jest przestrzegana przez pełny okres, zazwyczaj wynoszący 10 dni.

Najczęściej stosowanymi antybiotykami są penicylina fenoksymetylowa (penicylina V) oraz amoksycylina, które skutecznie eliminują patogen odpowiedzialny za zakażenie – paciorkowce. Po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia dziecko przestaje zarażać i może wrócić do kontaktów z innymi dziećmi.

W przypadku uczulenia na leki z grupy penicylin stosuje się alternatywne leki, takie ja:

• makrolidy, np. azytromycyna czy klarytromycyna;
• cefalosporyny I generacji, np. cefadoksyl.

Te leki również skutecznie eliminują bakterie wywołujące szkarlatynę, zapewniając równocześnie bezpieczeństwo dzieciom z alergią na penicyliny.

Leczenie objawowe szkarlatyny u dzieci

Choć antybiotyki eliminują przyczynę choroby, to dodatkowe leczenie objawowe jest kluczowe, aby złagodzić ból i inne dolegliwości związane ze szkarlatyną.

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – w leczeniu gorączki oraz silnego bólu gardła stosuje się paracetamol i ibuprofen. Te leki pomagają obniżyć temperaturę ciała oraz zmniejszają ból i dyskomfort.
• Preparaty łagodzące ból gardła – w przypadku silnego bólu gardła warto stosować preparaty zawierające lidokainę lub środki antyseptyczne, które zmniejszają podrażnienie i ból przy przełykaniu.
• Probiotyki – podczas terapii antybiotykowej warto wprowadzić probiotyki, które wspomagają odbudowę flory jelitowej, zapobiegając rozwojowi biegunek oraz innych problemów żołądkowo-jelitowych wywołanych przez stosowanie antybiotyków.

Dodatkowe zalecenia lekarskie

W leczeniu szkarlatyny, oprócz stosowania antybiotyków i leków objawowych, ważne są również inne zalecenia.

• Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji, dziecko powinno być izolowane przez co najmniej 24 godziny po rozpoczęciu leczenia antybiotykami. Przez ten czas nie zaraża innych dzieci, co zmniejsza ryzyko chorób zakaźnych w grupie przedszkolnej czy szkolnej.
• W trakcie choroby dziecko powinno odpoczywać i spożywać lekkostrawne posiłki, które nie obciążają organizmu. Dodatkowo ważne jest nawodnienie organizmu, aby wspomóc proces zdrowienia i przyspieszyć powrót do pełni sił.

Powikłania szkarlatyny u dzieci

Jeżeli leczenie nie jest prowadzone w prawidłowy sposób, może dojść do wielu groźnych powikłań szkarlatyny, które dotyczą zwłaszcza dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Wśród możliwych powikłań szkarlatyny wymienia się takie choroby jak:

• gorączka reumatyczna – prowadzi do uszkodzenia zastawek serca, co może prowadzić do przewlekłej niewydolności serca. Jest wynikiem reakcji organizmu na paciorkowce, które wywołują szkarlatynę. Choroba może również prowadzić do zapalenia stawów i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Z tego powodu gorączka reumatyczna stanowi jedno z największych zagrożeń, które wynikają z nieleczonej szkarlatyny;
• zapalenie mięśnia sercowego – może prowadzić do uszkodzenia tkanki serca i niewydolności serca. Choć to powikłanie jest rzadkie, jego skutki mogą być długotrwałe i trudne do wyleczenia;
• kłębuszkowe zapalenie nerek – może prowadzić do niewydolności nerek. Choroba ta wynika z reakcji immunologicznych organizmu na bakterie paciorkowca i może prowadzić do przewlekłych problemów z nerkami;

• zapalenie ucha środkowego – powoduje ból, gorączkę i pogorszenie słuchu, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do trwałych uszkodzeń ucha;
• ropień okołomigdałkowy – ropna infekcja, która rozwija się wokół migdałków, powodując silny ból gardła, trudności w przełykaniu, a także gorączkę. Wymaga interwencji chirurgicznej, aby usunąć ropę i uniknąć dalszego zakażenia;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – rzadkie, ale bardzo niebezpieczne dla zdrowia powikłanie. Jest to stan zapalny błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy, który może prowadzić do poważnych problemów neurologicznych.
• ropne zapalenie węzłów chłonnych (szczególnie w okolicach szyjnych) – częsta reakcja organizmu na zakażenie paciorkowcami. Powiększenie węzłów chłonnych i ich bolesność są typowymi objawami. W większości przypadków zapalenie to ustępuje po zakończeniu antybiotykoterapii, jednak w niektórych przypadkach może prowadzić do ropnia;
• ropne zapalenie zatok przynosowych – może wystąpić jako wtórne powikłanie szkarlatyny, zwłaszcza jeśli infekcja rozprzestrzenia się na drogi oddechowe. Objawia się ono bólem głowy, bólem twarzy i obrzękiem twarzy. Może prowadzić do powikłań takich jak ropnie, które wymagają interwencji chirurgicznej;
• zapalenie płuc – powikłanie, które może rozwinąć się, gdy bakterie paciorkowca zarażają płuca, prowadząc do silnego kaszlu, duszności, wysokiej gorączki oraz ogólnego osłabienia organizmu. Może prowadzić do niewydolności oddechowej i wymaga intensywnego leczenia;
• zespół wstrząsu toksycznego – jest rzadkim, ale bardzo groźnym powikłaniem szkarlatyny, związanym z bakteriami paciorkowca. Objawia się nagłą gorączką, spadkiem ciśnienia krwi, wysypką oraz uszkodzeniem wielu narządów wewnętrznych. Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i intensywnego leczenia, często w warunkach szpitalnych

Pełne zakończenie leczenia antybiotykowego jest kluczowe, aby zapobiec powikłaniom szkarlatyny. Antybiotykoterapia skutecznie eliminuje paciorkowce, które są odpowiedzialne za rozwój powikłań takich jak gorączka reumatyczna, zapalenie mięśnia sercowego czy kłębuszkowe zapalenie nerek. Ważne jest, aby stosować leki przez cały zalecony okres, zwykle 10 dni, nawet jeśli objawy zaczynają ustępować wcześniej. Tylko wtedy możemy uniknąć ryzyka powikłań i zapewnić dziecku pełne wyleczenie.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące szkarlatyny u dzieci