Szkarlatyna

Najważniejsze informacje

• Szkarlatyna (płonica) to ostra bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). 
• Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, a także poprzez kontakt bezpośredni z wydzielinami osoby chorej lub pośrednio – przez skażone przedmioty, np. zabawki czy naczynia.
• Choroba dotyczy najczęściej dzieci w wieku od 3 do 10 lat, ale występuje również u dorosłych. 
• Typowe objawy szkarlatyny to: nagła wysoka gorączka, silny ból gardła, powiększone i tkliwe węzły chłonne szyi, tzw. malinowy (truskawkowy) język oraz drobna, szorstka wysypka z bladym trójkątem wokół ust. Po kilku dniach może wystąpić również złuszczanie skóry, szczególnie na dłoniach i stopach.

Szkarlatyna (płonica) występuje m.in. u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. U dorosłych choroba diagnozowana jest rzadziej i zazwyczaj przebiega łagodniej. Początkowy etap szkarlatyny – gorączka, ból gardła, złe samopoczucie – może przypominać anginę. Za typowe objawy płonicy odpowiadają paciorkowce grupy A, które produkują toksyny drażniące skórę i błony śluzowe. 

Czym jest szkarlatyna (płonica)?

Szkarlatyna, czyli płonica, to ostra bakteryjna choroba zakaźna, która występuje najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Ryzyko zachorowania jest największe w okresie jesienno-zimowym, gdy dzieci spędzają więcej czasu w zamkniętych pomieszczeniach (przedszkolach, szkołach czy świetlicach). 

Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej antybiotykoterapii pozwala na szybkie ustąpienie objawów oraz znacznie zmniejsza ryzyko groźnych powikłań, takich jak ostre kłębuszkowe zapalenie nerek czy gorączka reumatyczna. 

Dbanie o higienę, częste mycie rąk, unikanie bliskiego kontaktu z innymi osobami oraz izolacja chorego przez pierwsze 24 godziny od rozpoczęcia antybiotykoterapii pomagają ograniczyć transmisję zakażenia. Szkarlatyna jest obecnie chorobą w pełni wyleczalną.

Przyczyny szkarlatyny – jakie bakterie wywołują chorobę?

Szkarlatynę wywołują paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes) znane z wysokiej zakaźności i będące najczęstszą przyczyną anginy paciorkowcowej. Po wniknięciu do organizmu bakterie namnażają się na błonach śluzowych gardła. Niektóre ich szczepy wytwarzają streptokokowe pyrogenne egzotoksyny (dawniej nazywane toksynami erytrogennymi), które odpowiadają za charakterystyczną wysypkę szkarlatynową, „malinowy język”, gorączkę oraz inne objawy ogólne.

U części osób paciorkowce mogą bytować w gardle bez wywoływania objawów. Nosiciele zwykle nie mają objawów choroby, ale mogą stanowić źródło zakażenia dla otoczenia, szczególnie w środowiskach, takich jak szkoły czy przedszkola).

Jak można zarazić się szkarlatyną?

Do zakażenia paciorkowcem dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania, mówienia czy bliskiego kontaktu z osobą chorą. Możliwe jest również zakażenie poprzez kontakt z wydzielinami (np. ślina, śluz z nosa) znajdującymi się na przedmiotach, choć droga pośrednia odgrywa zdecydowanie mniejszą rolę niż bezpośrednia transmisja.

Paciorkowce grupy A mogą przez pewien czas przetrwać na powierzchniach, jednak ryzyko zakażenia poprzez kontakt z przedmiotami codziennego użytku (zabawki, klamki, ręczniki, sztućce) jest mniejsze niż powszechnie się uważa. Do zakażenia dochodzi znacznie częściej podczas bliskiego kontaktu twarzą w twarz lub przebywania w tym samym pomieszczeniu z osobą chorą.

Jak wspomniano, szkarlatynę i anginę paciorkowcową wywołuje ten sam rodzaj bakterii – paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes). Oznacza to, że osoba chorująca na anginę może być źródłem zakażenia szkarlatyną dla innych, zwłaszcza dla dzieci i osób z osłabionym układem odpornościowym.

Podstawowe zasady zmniejszające ryzyko zakażenia obejmują: regularną higienę, częste mycie rąk oraz unikanie wspólnego korzystania z naczyń, ręczników i przyborów osobistych.

Szkarlatyna u dorosłych i dzieci – kto jest narażony na zachorowanie? 

Największe ryzyko zachorowania na szkarlatynę występuje u dzieci w wieku 3–10 lat, których układ odpornościowy dopiero rozwija zdolność skutecznej obrony przed zakażeniami bakteryjnymi. 

Szkarlatyna u dorosłych występuje rzadziej, ale nie jest wykluczona. Ryzyko zachorowania jest większe u osób z obniżoną odpornością lub chorobami przewlekłymi. Szczególnie narażeni są także dorośli, którzy mają częsty kontakt z dziećmi lub przebywają w środowisku przedszkolnym i szkolnym.

Szkarlatyna – objawy

Objawy szkarlatyny pojawiają się zwykle po okresie inkubacji trwającym 2–5 dni od momentu zakażenia. Obejmują zarówno ogólne dolegliwości, jak i charakterystyczne zmiany na skórze oraz w jamie ustnej. Wczesne rozpoznanie symptomów jest bardzo istotne – pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia i zmniejszenie ryzyka powikłań.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Znajomość typowych symptomów jest szczególnie ważna dla rodziców, którzy dzięki niej mogą szybko zauważyć pierwsze objawy szkarlatyny u dzieci, oraz dla dorosłych, u których choroba zazwyczaj przebiega łagodniej lub w sposób nietypowy.

Szkarlatyna – pierwsze objawy i przebieg choroby

Pierwsze objawy szkarlatyny (płonicy) często pojawiają się nagle i mogą przypominać anginę paciorkowcową. W przebiegu choroby można wyróżnić trzy etapy.

• Okres początkowy (1–2 dni):
  • nagły wzrost temperatury (38–38,5°C, czasem wyższa), zwykle z towarzyszącymi dreszczami;
  • ogólne osłabienie, ból głowy, czasem nudności lub wymioty;
  • początek stanu zapalnego gardła – zaczerwienienie, czasem biały lub żółty nalot na migdałkach.
• Okres pełnoobjawowy (2–6 dni):
  • utrzymują się objawy gardłowe i gorączka;
  • pojawia się wysypka – drobnoplamista lub drobnogrudkowa, szorstka w dotyku, czerwona, rozpoczynająca się na tułowiu i szyi, obejmująca kończyny, pachy i pachwiny;
  • powiększone, bolesne węzły chłonne szyjne przednie – z reguły wyczuwalne podczas badania.
• Okres rekonwalescencji (po ustąpieniu gorączki i wysypki):
  • skóra zaczyna się złuszczać, najpierw na dłoniach i stopach, potem na kończynach oraz tułowiu;
  • pacjent stopniowo odzyskuje energię i powraca do pełnej aktywności.

Jak wygląda szkarlatyna i jej typowe objawy? 

Niektóre objawy szkarlatyny są charakterystyczne i pozwalają lekarzowi na szybkie rozpoznanie choroby.

• Malinowy język (truskawkowy język) – początkowo język pokrywa gęsty, białawy nalot, a brodawki smakowe stają się widoczne i powiększone. Po 2–3 dniach nalot zaczyna się złuszczać, odsłaniając intensywnie czerwony język z wyraźnymi brodawkami.
• Wysypka szkarlatynowa – ma drobnoplamisty lub drobnogrudkowy charakter i czerwonoróżowy kolor. W dotyku przypomina papier ścierny. Pojawia się zwykle 12–48 godzin po wystąpieniu gorączki i bólu gardła. Najpierw obejmuje twarz i tułów, pozostawiając blady trójkąt wokół ust, tzw. trójkąt Fiłatowa. Następnie rozprzestrzenia się na ramiona, plecy, pośladki oraz kończyny, nasilając się w miejscach zgięć skóry, takich jak pachy, pachwiny, łokcie czy kolana (tzw. linie Pastii). Po kilku dniach zaczerwienienie blednie, a skóra na dłoniach i stopach zaczyna się złuszczać. Wysypka utrzymuje się przeważnie przez 3–5 dni, a jej charakterystyczny przebieg pomaga odróżnić szkarlatynę od innych chorób wieku dziecięcego.

Szkarlatyna – objawy u dorosłych i dzieci – różnice 

Przebieg szkarlatyny różni się w zależności od wieku.

• U dzieci objawy szkarlatyny są zwykle bardziej typowe i wyraźne – gorączka jest wyższa, wysypka intensywna oraz szorstka, często pojawia się malinowy język oraz wyraźny trójkąt Fiłatowa. U małych pacjentów częściej występują nudności, wymioty i bóle brzucha.
• Przebieg szkarlatyny u dorosłych jest zazwyczaj łagodniejszy i mniej charakterystyczny – gorączka jest niższa, wysypka słabsza lub ograniczona, a malinowy język i inne charakterystyczne oznaki choroby mogą w ogóle nie wystąpić. Objawy ogólne – np. osłabienie oraz bóle mięśni – bywają natomiast bardziej dokuczliwe niż u dzieci.