Szkarlatyna a bostonka – jak je odróżnić?

Najważniejsze informacje

• Szkarlatyna jest infekcją bakteryjną wywołaną przez paciorkowce grupy A, które są odpowiedzialne za zapalenie gardła. Z kolei bostonka to choroba wirusowa, wywołana przez enterowirusy, najczęściej wirus Coxsackie A16.
• Szkarlatyna objawia się nagłą gorączką (do 40°C), bólem gardła, wysypką drobnoplamistą, „malinowym językiem” oraz łuszczeniem skóry. W bostonce natomiast wysypka ma charakter pęcherzykowy i pojawia się głównie na dłoniach, stopach i w jamie ustnej, a dodatkowo towarzyszą jej bolesne owrzodzenia.
• Leczenie szkarlatyny opiera się na stosowaniu antybiotyków (np. penicylina), które eliminują bakteryjne zakażenie i zapobiegają powikłaniom. W bostonce leczenie koncentruje się na łagodzeniu objawów oraz na zapewnieniu odpowiedniego nawodnienia.
• Szkarlatyna może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak gorączka reumatyczna czy zapalenie nerek. Czas rekonwalescencji po szkarlatynie trwa zwykle 2-4 tygodni, a dziecko powinno być izolowane przez co najmniej 24 godziny od rozpoczęcia leczenia antybiotykami. Powikłania bostonki są rzadkie, ale mogą obejmować wtórne zakażenia bakteryjne skóry oraz odwodnienie. Rekonwalescencja trwa zazwyczaj 7-10 dni.

Szkarlatyna i bostonka to częste choroby wieku dziecięcego, które mogą dawać bardzo podobne objawy, takie jak gorączka i wysypka. Mimo zbliżonego obrazu klinicznego różnią się zarówno pod względem etiologii, jak i sposobu leczenia. Szkarlatyna ma podłoże bakteryjne – wywołują ją paciorkowce z grupy A, dlatego wymaga zastosowania antybiotykoterapii, aby uniknąć groźnych powikłań. Z kolei bostonka jest chorobą wirusową, najczęściej wywoływaną przez wirusy Coxsackie. W tym przypadku stosuje się jedynie leczenie objawowe ukierunkowane na łagodzenie dolegliwości. Sprawdź, jak rozpoznać objawy bostonki i szkarlatyny, a także jak skutecznie je leczyć, aby uniknąć powikłań.

Czym różni się szkarlatyna od bostonki?

Szkarlatyna i bostonka to choroby zakaźne, które mogą wywoływać podobne objawy i najczęściej dotykają dzieci. Chociaż obie mają wspólną cechę w postaci wysypki, różnią się pod względem przyczyny, mechanizmów zakażenia, przebiegu, objawów choroby oraz metod leczenia.

Szkarlatyna a bostonka – przyczyny

Szkarlatyna i bostonka to częste choroby wieku dziecięcego, które mają zupełnie inne podłoże.

• Szkarlatyna jest chorobą bakteryjną, wywoływaną przez paciorkowce z grupy A (paciorkowiec beta-hemolizujący, Streptococcus pyogenes). Bakterie są odpowiedzialne za zapalenie gardła (anginę), a ich toksyny prowadzą do charakterystycznej wysypki oraz innych objawów, jak „malinowy język” czy łuszczenie skóry. Patogeny przenosi się drogą kropelkową lub przez kontakt z zakażonymi powierzchniami. Przebieg choroby może być poważniejszy, a nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak zapalenie mięśnia sercowego czy zapalenie nerek.
• Bostonka, inaczej określana jako choroba bostońska czy choroba dłoni, stóp i jamy ustnej, to infekcja o podłożu wirusowym, wywoływana przez enterowirusy, w tym głównie wirus Coxsackie A16. Ta choroba wirusowa także przenosi się drogą kropelkową lub przez kontakt z zakażoną skórą bądź śliną. Zwykle przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie po kilku dniach, choć może powodować dolegliwości w obrębie jamy ustnej, które utrudniają jedzenie i picie.

Szkarlatyna i bostonka a inne choroby zakaźne

Zarówno szkarlatyna, jak i bostonka często są mylone z innymi chorobami zakaźnymi.

• Szkarlatyna bywa mylona z anginą wraz z towarzyszącą jej wysypką, ponieważ objawy początkowe (ból gardła, gorączka) są do siebie bardzo podobne. W przypadku anginy z wysypką mamy jednak do czynienia z wysypką o zupełnie innym charakterze i brakuje innych charakterystycznych objawów, jak malinowy język.
• Bostonka może być mylona z ospą wietrzną, ponieważ również pojawia się tu wysypka. Wysypka bostońska różni się jednak od ospy, ponieważ jest pęcherzykowa i lokalizuje się głównie na dłoniach, stopach oraz w jamie ustnej, a nie na całym ciele.

Jak odróżnić objawy szkarlatyny i bostonki?

Szkarlatyna i bostonka to choroby skórne, których objawy mogą się niekiedy nakładać, to istnieje wiele charakterystycznych różnic, które pozwalają na rozróżnienie tych dwóch chorób.

Objawy szkarlatyny

Szkarlatyna zwykle zaczyna się nagle i rozwija się w szybkim tempie, dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Wysoka gorączka (do 40°C) i ból gardła

Na początkowym etapie choroby pacjentom towarzyszy gorączka, dochodząca nawet do 40°C, jak również ból gardła.

• Chory często skarży się na silne ogólne osłabienie.
• W tej fazie gorączka nie ustępuje łatwo, co może wywoływać niepokój u pacjenta.
• Ból gardła może utrudniać przełykanie, co może prowadzić do niespecyficznych objawów, jak utrata apetytu.

Wysypka drobnoplamista

Po kilku dniach od początku choroby pojawia się wysypka, która jest jednym z typowych objawów szkarlatyny. Wysypka jest drobnoplamista lub grudkowa i przypomina papier ścierny. Pojawia się najczęściej na klatce piersiowej i brzuchu, a następnie może obejmować ramiona, biodra i nogi. Charakterystycznym objawem jest to, że wysypka blednie po uciśnięciu, co stanowi jeden z charakterystycznych objawów tej choroby.

Malinowy język

Kolejnym charakterystycznym objawem jest tzw. malinowy język, który staje się intensywnie czerwony i błyszczący. Zmiana ta jest wynikiem zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i może pojawić się kilka dni po wysypce. Zmieniony wygląd języka stanowi ważny punkt w obrazie klinicznym choroby, który pozwala odróżnić ją od innych chorób zakaźnych.

Przekrwione gardło i powiększone węzły chłonne

Przekrwione gardło i powiększone węzły chłonne w okolicach szyi i pod żuchwą to objawy, które towarzyszą szkarlatynie niemal zawsze. Zazwyczaj pojawia się również biały nalot na migdałkach, co wskazuje na infekcję bakteryjną. Objawy te mogą powodować silny ból gardła i trudności w połykaniu.

Łuszczenie skóry

Po ustąpieniu wysypki (zwykle po około tygodniu) skóra zaczyna łuszczyć się, szczególnie w miejscach, gdzie występowały zmiany skórne, jak łokcie czy kolana. Łuszczenie skóry może trwać nawet do dwóch tygodni.

Choroba bostońska – objawy

Bostonka należy do grupy chorób wysypkowych o łagodnym przebiegu, jednak niektóre objawy mogą być dość niepokojące, zwłaszcza dla rodziców.

Wysypka pęcherzykowa

Wysypka bostońska jest pęcherzykowa i zazwyczaj pojawia się na dłoniach, stopach oraz w jamie ustnej (niekiedy także w okolicy narządów płciowych) Wysypka ma postać pęcherzykowych wykwitów, które mogą swędzieć i sprawiać ból, zwłaszcza gdy pojawiają się w obrębie jamy ustnej. W przeciwieństwie do innych chorób wysypkowych wysypka bostońska zazwyczaj nie obejmuje tułowia.

Bolesne owrzodzenia

W jamie ustnej pojawiają się bolesne nadżerki i owrzodzenia, które mogą utrudniać jedzenie i picie. Zmiany te pojawiają się w błonie śluzowej jamy ustnej i w okolicach gardła, powodując duży dyskomfort i przypominając zapalenie jamy ustnej. Dzieci z bostonką mogą odmawiać jedzenia z powodu bólu, co prowadzi do ryzyka niedoboru płynów.

Ból głowy i brak apetytu

Ból głowy, ogólne osłabienie i brak apetytu to objawy towarzyszące chorobie bostońskiej. Dziecko może skarżyć się na zmianę nastroju, być bardziej drażliwe i zmęczone. To również może utrudniać zachowanie prawidłowego nawodnienia organizmu.

Brak wysypki na tułowiu

Innym charakterystycznym objawem bostonki jest brak wysypki na tułowiu. Wysypka nie obejmuje twarzy, owłosionej skóry głowy ani tułowia, z wyjątkiem okolic ust.

Szkarlatyna, bostonka – początki i dalszy przebieg. Porównanie objawów

Poniżej przedstawiamy tabelę z porównaniem objawów skórnych typowych dla obu chorób, jak również pierwszych objawów, które mogą pojawić się w przebiegu szkarlatyny i bostonki.

Objaw/cecha	Szkarlatyna	Bostonka
Początek objawów	Nagła gorączka, ból gardła, osłabienie	Gorączka, ból głowy, osłabienie
Typ wysypki	Drobnoplamista, szorstka w dotyku	Pęcherzykowa, bolesna (m.in. owrzodzenia jamy ustnej)
Lokalizacja wysypki	Pachwiny, doły pachowe, zgięcia łokciowe, tułów	Dłonie, stopy, jama ustna
Malinowy język	Tak	Nie
Przekrwione gardło, migdałki	Tak, z białawym nalotem	Nie
Łuszczenie skóry	Tak, po kilku dniach	Zwykle łagodniejsze
Objawy ogólne	Brak kataru i kaszlu	Ból głowy, brak apetytu
Wysypka blednie po uciśnięciu	Tak	Nie
Gorączka	Tak, bardzo wysoka (nawet do 40°C)	Nie zawsze występuje, zwłaszcza u starszych dzieci i osób dorosłych

Diagnostyka różnicowa – jakie badania wykonać, aby odróżnić szkarlatynę od bostonki?

Właściwe rozpoznanie w przypadku tych chorób jest niezbędne, ponieważ mają różne przyczyny zakażenia oraz wymagają odmiennych metod leczenia.

Rozpoznanie szkarlatyny

Kluczowym elementem diagnostycznym w przypadku szkarlatyny jest identyfikacja paciorkowców, ponieważ to one są odpowiedzialne za rozwój choroby. Do głównych metod diagnostycznych należą:

• test antygenowy z wymazu z gardła – szybkie badanie, które pozwala na uzyskanie wyniku w kilkanaście minut. Test wykrywa obecność antygenów paciorkowców w wymazie pobranym z gardła. Jest to jedno z najczęściej stosowanych badań w diagnostyce szkarlatyny, szczególnie w przypadkach, gdy objawy kliniczne wskazują na tę chorobę;
• posiew bakteryjny z gardła – jeśli test antygenowy da wynik ujemny mimo objawów wskazujących na szkarlatynę, lekarz może zdecydować się na wykonanie posiewu bakteryjnego. Posiew jest dokładniejszym badaniem, które pozwala na wykrycie obecności paciorkowców grupy A w gardle. Wynik uzyskuje się zazwyczaj po 24-48 godzinach;
• morfologia krwi – badanie może wykazać leukocytozę, co sugeruje infekcję bakteryjną. Podwyższony poziom białych krwinek może być pomocnym wskazaniem w diagnostyce, choć nie jest to test specyficzny dla tej choroby.

Diagnostyka bostonki

W przypadku bostonki diagnostyka opiera się głównie na obrazie klinicznym i charakterystycznych objawach choroby, takich jak wysypka pęcherzykowa na dłoniach, stopach oraz w jamie ustnej. W niektórych przypadkach mogą być wykonane dodatkowe badania:

• badania serologiczne na obecność przeciwciał IgM i IgA przeciwko wirusom Coxsackie – wczesne etapy infekcji mogą wymagać przeprowadzenia badań serologicznych, które pozwolą na wykrycie odpowiedzi immunologicznej organizmu na zakażenie wirusowe;
• testy PCR z wymazu z gardła lub nosa – testy PCR mogą być pomocne w identyfikacji materiału genetycznego wirusów Coxsackie, szczególnie w przypadkach, gdzie diagnoza nie jest jednoznaczna lub w przypadku podejrzenia wtórnych infekcji wirusowych.

Różnicowanie z innymi chorobami

W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć także inne choroby, które mogą powodować wysypkę skórną i mają podobny obraz kliniczny, takie jak:

• ospa wietrzna – wywołana przez wirusa ospy wietrznej, która objawia się charakterystycznymi pęcherzykami na całym ciele, w różnych fazach rozwoju (od plam po strupy). W odróżnieniu od bostonki wysypka pojawia się na całym ciele, w tym na twarzy;
• odra – choroba wirusowa, która często jest związana z pojawieniem się plam Koplika w jamie ustnej, charakterystycznych dla tej choroby. Odra również przebiega z wysoką gorączką, kaszlem i zapaleniem spojówek;
• choroby alergiczne – mogą mieć różnorodny obraz kliniczny i nie towarzyszą im objawy zakaźne, jak gorączka czy ból gardła. W przypadku alergii wysypka często ma bardziej jednorodny wygląd, nie towarzyszą jej zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej.

Leczenie szkarlatyny vs. leczenie choroby bostońskiej

Leczenie bostonki i szkarlatyny różni się ze względu na odmienne przyczyny oraz przebieg obu chorób.

Leczenie szkarlatyny

Podstawą leczenia są antybiotyki, które skutecznie eliminują paciorkowce z grupy A, a także zapobiegają powikłaniom związanym z infekcją Zwykle jest to penicylina fenoksymetylowa lub amoksycylina, podawana przez 10 dni. Antybiotyki te skutecznie eliminują paciorkowce i zapobiegają rozwojowi groźnych powikłań, takich jak gorączka reumatyczna, zapalenie mózgu czy zapalenie nerek.

• Aby złagodzić objawy gorączki i bólu, stosuje się leki przeciwgorączkowe, takie jak paracetamol czy ibuprofen.
• Dodatkowo zalecane są probiotyki, aby wspomóc regenerację mikroflory jelitowej, która może zostać zaburzona w trakcie terapii antybiotykowej.
• Chory ze zdiagnozowaną szkarlatyną powinien zostać poddany izolacji przez co najmniej 24 godziny od rozpoczęcia leczenia antybiotykami, aby zminimalizować ryzyko zakażenia innych osób.

Leczenie bostonki

Bostonka nie wymaga stosowania antybiotyków, ponieważ te leki są skuteczne tylko w leczeniu infekcji bakteryjnych. Niezbędne jest tu leczenie objawowe, które koncentruje się na łagodzeniu dolegliwości.

• Paracetamol lub ibuprofen stosuje się w celu obniżenia gorączki i złagodzenia bólu, zwłaszcza w przypadku bólu gardła oraz bólu w obrębie jamy ustnej.
• Kluczowe jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu i stosowanie odpowiedniej diety, która nie będzie podrażniać zmienionych zapalnie tkanek w jamie ustnej. Należy unikać ostrych czy kwaśnych pokarmów, które mogą pogorszyć stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej.
• W celu złagodzenia bolesnych owrzodzeń w jamie ustnej zaleca się stosowanie preparatów łagodzących, które ułatwią jedzenie i picie.
• Wsparciem w terapii jest odpowiednia pielęgnacja skóry, zwłaszcza pęcherzyków pojawiających się na dłoniach, stopach oraz w obrębie jamy ustnej. Stosowanie łagodzących emulsji nawilżających lub preparatów przeciwhistaminowych może pomóc w redukcji świądu i zapobiec nadmiernemu podrażnieniu skóry. Warto również pamiętać o stosowaniu lekkich emulsji nawilżających, aby uniknąć wysuszenia i pękania skóry, szczególnie w miejscach, gdzie pojawiają się wykwity.

Powikłania i czas rekonwalescencji

Ze względu na zróżnicowaną etiologię i przebieg obu chorób mogą one nieść za sobą inne powikłania i mieć różny czas rekonwalescencji.

Powikłania szkarlatyny

Szkarlatyna to choroba bakteryjna, która w przypadku braku leczenia lub niewłaściwego leczenia może prowadzić do poważnych powikłań. Choć większość dzieci dochodzi do siebie po odpowiedniej terapii antybiotykowej, istnieje ryzyko rozwoju komplikacji, zwłaszcza jeśli choroba nie została odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i leczona. Do najczęstszych powikłań szkarlatyny zaliczają się:

• gorączka reumatyczna – jedno z najcięższych powikłań szkarlatyny. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje własne tkanki, szczególnie serce, stawy i skórę. Może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia stawów oraz uszkodzenia zastawek serca, co wymaga długotrwałego leczenia i obserwacji;
• zapalenie nerek – szczególnie kłębuszkowe zapalenie nerek, które może wystąpić w wyniku reakcji organizmu na bakterie paciorkowca. Objawia się obrzękami, zmniejszeniem ilości moczu, a w moczu mogą pojawić się ślady krwi;
• zapalenie ucha środkowego – może wystąpić, gdy infekcja bakteryjna rozprzestrzenia się na okolice ucha. Objawy to ból ucha, gorączka oraz pogorszenie słuchu. Leczenie zwykle polega na antybiotykoterapii;
• sepsa – w rzadkich przypadkach nieleczona szkarlatyna może prowadzić do sepsy, czyli rozprzestrzenienia się bakterii w całym organizmie. Jest to stan wymagający natychmiastowej interwencji medycznej;
• zakażenie górnych dróg oddechowych – jeśli infekcja rozprzestrzeni się na drogi oddechowe, może dojść do zapalenia gardła lub migdałków, które utrudniają oddychanie i połykanie.

Czas rekonwalescencji w szkarlatynie

Czas rekonwalescencji w przypadku szkarlatyny zależy od wieku dziecka, ogólnego stanu zdrowia oraz szybkości wdrożenia leczenia. Właściwe leczenie antybiotykami pozwala na znaczne skrócenie okresu choroby i zmniejszenie ryzyka powikłań.

• Okres inkubacji wynosi zazwyczaj od 2 do 4 dni.
• Czas trwania choroby w przypadku szkarlatyny to zwykle około 10–14 dni. Objawy, takie jak gorączka i wysypka, zaczynają ustępować po kilku dniach od rozpoczęcia leczenia, jednak pełne wyzdrowienie i powrót do pełnej aktywności może zająć od 2 do 4 tygodni, szczególnie u dzieci z osłabionym układem odpornościowym.
• Dzieci ze szkarlatyną powinny być izolowane przez co najmniej 24 godziny od rozpoczęcia leczenia antybiotykami, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji.

Powikłania bostonki

W przypadku bostonki powikłania są rzadkie, jednakże niektóre dzieci mogą doświadczać trudności w związku z rozwojem choroby. Najczęstsze powikłania to:

• wtórne zakażenia bakteryjne skóry – w wyniku drapania pęcherzyków bostonki może dojść do wniknięcia bakterii do skóry, co prowadzi do jej infekcji. Nadkażenie bakteryjne objawia się ropnymi wykwitami, a czasem konieczne jest leczenie antybiotykami;
• odwodnienie – bardzo częstym problemem u dzieci z bostonką jest odwodnienie, wynikające z trudności w piciu płynów, spowodowanych bolesnymi owrzodzeniami w jamie ustnej. Należy pamiętać o regularnym podawaniu płynów w małych ilościach, aby zapobiec odwodnieniu.

Czas rekonwalescencji w bostonce

Rekonwalescencja po bostonce trwa zwykle od 7 do 10 dni, choć czas ten może się wydłużyć w przypadku wystąpienia powikłań.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące różnic między szkarlatyną a bostonką.