Zakrzepica w ciąży – czynniki ryzyka, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Zakrzepica w ciąży wynika z naturalnych zmian zwiększających krzepliwość krwi, które mają chronić przed krwotokiem podczas porodu.
• Największe ryzyko zakrzepicy mają kobiety z historią choroby, trombofilią, otyłością, w wieku 35 lat oraz po cesarskim cięciu.
• Objawy zakrzepicy ciążowej to obrzęk i ból jednej kończyny, zaczerwienienie skóry oraz miejscowe ocieplenie, a w cięższych przypadkach duszność i ból w klatce piersiowej.
• Leczenie farmakologiczne opiera się na heparynie drobnocząsteczkowej, która jest bezpieczna dla płodu i stosowana do końca ciąży oraz w połogu.
• Profilaktyka przeciwzakrzepowa obejmuje stosowanie heparyny u kobiet ciężarnych z grupy ryzyka, umiarkowaną aktywność fizyczną, unikanie długiego leżenia oraz noszenie rajstop uciskowych.

Ciąża to czas wielkich zmian w organizmie kobiety – również tych, które wpływają na układ krwionośny. Jednym z poważnych zagrożeń jest zakrzepica ciążowa, czyli powstawanie zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Ciąża sprzyja zakrzepicy m.in. z powodu zmian hormonalnych, spowolnienia przepływu krwi i ucisku powiększającej się macicy na żyły, a jej objawy to najczęściej obrzęk, ból i uczucie ciężkości w jednej kończynie, zwłaszcza łydce. W artykule wyjaśniamy, jakie są przyczyny i objawy zakrzepicy w ciąży, jakie badania wykonuje się w celu jej diagnozy, jak wygląda leczenie oraz co można zrobić, aby jej zapobiec.

Jakie są przyczyny zakrzepicy w ciąży?

Zakrzepica w ciąży rozwija się na skutek zmian fizjologicznych, które naturalnie występują w tym okresie. Organizm ciężarnej przygotowuje się na poród i ewentualną utratę krwi – stąd wzrost krzepliwości krwi (czyli tzw. stan nadkrzepliwości). To mechanizm ochronny, który jednocześnie zwiększa ryzyko tworzenia się zakrzepów. 

U kobiet w ciąży obserwowane są: 

• wzrost stężenia czynników krzepnięcia (np. fibrynogenu, czynnika VIII),
• zmniejszenie aktywności naturalnych antykoagulantów (takich jak białko C, białko S czy antytrombina III),
• spowolnienie przepływu żylnego, zwłaszcza w kończynach dolnych, przez ucisk powiększającej się macicy na żyłę główną dolną i żyły biodrowe.

Efektem tych zmian jest nadkrzepliwość krwi, a to główny mechanizm prowadzący do zakrzepicy ciążowej. W miarę postępu ciąży wzrasta masa ciała i ograniczona zostaje aktywność fizyczna, co dodatkowo sprzyja zastojowi krwi i powstawaniu skrzeplin. 

Czynniki ryzyka rozwoju zakrzepicy w ciąży

Nie każda kobieta w czasie ciąży jest jednakowo narażona na zakrzepicę. Ryzyko zakrzepicy wzrasta u tych osób, u których występują dodatkowe czynniki obciążające. 

Połączenie fizjologicznej nadkrzepliwości z innymi predyspozycjami może znacząco zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepicy. 

Wśród najważniejszych czynników ryzyka rozwoju zakrzepicy w ciąży znajdują się:

• Historia zakrzepicy w przeszłości lub w rodzinie (szczególnie u bliskich krewnych) – to jeden z najsilniejszych czynników predysponujących do nawrotu choroby.
• Trombofilia wrodzona lub nabyta (np. zespół antyfosfolipidowy, mutacja czynnika V Leiden) – powoduje nieprawidłową regulację układu krzepnięcia.
• Otyłość i siedzący tryb życia – sprzyjają zastojowi żylnemu i utrudniają przepływ krwi w kończynach dolnych.
• Wiek powyżej 35 lat – z wiekiem wzrasta ryzyko zaburzeń naczyniowych i zmian w układzie krzepnięcia.
• Ciąża mnoga – większy rozrost macicy to większy ucisk na naczynia krwionośne.
• Długotrwałe unieruchomienie (np. z powodu zagrożonej ciąży lub hospitalizacji) – prowadzi do spowolnienia przepływu krwi.
• Cesarskie cięcie – zwłaszcza wykonywane planowo lub w obecności innych czynników ryzyka – zwiększa prawdopodobieństwo powikłań zakrzepowo-zatorowych.
• Choroby autoimmunologiczne – takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów, często wiążą się z przewlekłym stanem zapalnym i zaburzeniami krzepnięcia, co zwiększa ryzyko zakrzepicy.
• Cukrzyca – zarówno typu 1, jak i typu 2, sprzyja uszkodzeniu naczyń krwionośnych i może prowadzić do zaburzeń hemostazy, co w połączeniu z ciążową nadkrzepliwością podnosi ryzyko zakrzepów.
• Nadciśnienie tętnicze – powoduje uszkodzenia śródbłonka naczyń i zwiększa obciążenie układu krążenia, co może sprzyjać powstawaniu zakrzepów, zwłaszcza przy współistniejących innych czynnikach ryzyka.

Obecność kilku czynników jednocześnie oznacza zwiększone ryzyko zakrzepicy ciążowej, dlatego tak ważna jest wczesna identyfikacja i odpowiednia profilaktyka. Częstość występowania choroby zakrzepowej uzależniona jest od liczby przebytych ciąż i porodów.

Zakrzepica w ciąży – objawy

Rozpoznanie zakrzepicy w ciąży bywa trudne, ponieważ część objawów może być mylnie uznanych za typowe dolegliwości ciążowe, takie jak obrzęki nóg czy uczucie ciężkości. 

Kluczowe znaczenie ma jednak szybka reakcja i umiejętność odróżnienia fizjologicznych zmian od niepokojących sygnałów mogących świadczyć o zakrzepicy ciążowej. 

Należy zwrócić szczególną uwagę na:

• Obrzęk jednej kończyny dolnej, zwłaszcza gdy pojawia się nagle i nie ustępuje po odpoczynku.
• Ból, tkliwość, uczucie napięcia w łydce, nasilające się przy chodzeniu, staniu lub ucisku.
• Zaczerwienienie, zasinienie lub zwiększone ucieplenie skóry w obrębie chorej kończyny.
• Uczucie niedowładu – również stwierdzane w przebiegu zakrzepicy żylnej.
• Widoczne poszerzenie żył powierzchownych – mogą wyglądać jak uwypuklone, twarde żyły.
• W poważnych przypadkach – ból w klatce piersiowej, duszność, przyspieszony oddech, co może sugerować zatorowość płucną, będącą groźnym powikłaniem zakrzepicy ciążowej.

Wystąpienie któregokolwiek z tych objawów wymaga pilnej konsultacji lekarskiej. Nieleczona zakrzepica w ciąży może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i dziecka.

Zakrzepica w ciąży – jakie badania?

Diagnostyka zakrzepicy w ciąży musi być jednocześnie skuteczna oraz bezpieczna dla matki i rozwijającego się płodu. Wybór badań zależy od lokalizacji podejrzewanego zakrzepu oraz nasilenia objawów klinicznych.

W praktyce lekarskiej stosuje się następujące metody:

• USG Doppler żył kończyn dolnych – to podstawowe i najważniejsze badanie obrazowe w ciąży. Jest całkowicie bezpieczne, nieinwazyjne i pozwala ocenić obecność skrzepliny oraz przepływ krwi w naczyniach.
• D-dimery – ich poziom naturalnie wzrasta w czasie ciąży, co ogranicza ich przydatność diagnostyczną, jednak przy niskim poziomie mogą pomóc wykluczyć zakrzepicę.
• Badania krzepliwości krwi, takie jak APTT, INR, czas protrombinowy – pomagają ocenić ogólny stan układu krzepnięcia i dobrać odpowiednie leczenie.
• Testy w kierunku trombofilii wrodzonych lub nabytych – wykonywane u kobiet z zakrzepicą ciążową w wywiadzie lub przy podejrzeniu zaburzeń krzepnięcia.
• Przy objawach zatorowości płucnej: angiografia płucna CT lub scyntygrafia płuc – to bardziej zaawansowane badania obrazowe, stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach, z zachowaniem ostrożności i minimalizacją narażenia na promieniowanie. 

Wczesna diagnostyka i trafna interpretacja wyników są podstawą dla skutecznego leczenia i zmniejszenia ryzyka powikłań zakrzepicy ciążowej.

Zakrzepica w ciąży – jak leczyć?

Leczenie zakrzepicy w ciąży musi być prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarzy specjalistów, takich jak hematolog i ginekolog-położnik, aby zapewnić bezpieczeństwo matki i dziecka. Terapia wymaga precyzyjnego doboru leków oraz stałego monitorowania stanu zdrowia ciężarnej.

• Podstawą jest stosowanie leków przeciwzakrzepowych – zalecane są heparyny drobnocząsteczkowe (np. enoksaparyna, dalteparyna). Są one preferowane, ponieważ nie przenikają przez łożysko, co oznacza, że są bezpieczne dla płodu i nie wywołują jego uszkodzeń.
• Leczenie trwa zazwyczaj przez cały okres ciąży oraz co najmniej 6 tygodni po porodzie, ponieważ ryzyko zakrzepicy żylnej utrzymuje się także w okresie połogu.
• Oprócz farmakoterapii zaleca się unikanie długotrwałego unieruchomienia, które może sprzyjać zastojowi krwi.
• Stosowanie rajstop uciskowych pomaga poprawić krążenie krwi i zmniejsza obrzęki kończyn.

Każda terapia powinna być dopasowana do stanu zdrowia pacjentki, wieku ciąży oraz obecności innych chorób czy czynników ryzyka. Właściwie prowadzona znacząco zmniejsza ryzyko powikłań. W trakcie leczenia konieczne jest regularne monitorowanie czynników krzepliwości oraz dostosowywanie dawki leków.

Jak zapobiegać zakrzepicy ciążowej? Profilaktyka

Profilaktyka zakrzepicy w ciąży ma ogromne znaczenie, zwłaszcza u kobiet z podwyższonym ryzykiem jej rozwoju. Skuteczne zapobieganie to zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, które wspólnie minimalizują ryzyko powstania zakrzepów.

• Profilaktyczne stosowanie heparyny drobnocząsteczkowej, zalecane u kobiet ciężarnych z obciążonym wywiadem zakrzepicy lub trombofilią – pozwala skutecznie zmniejszyć ryzyko zakrzepicy ciążowej.
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna – dostosowana do możliwości i przebiegu ciąży, pomaga utrzymać prawidłowy przepływ krwi i zapobiega zastojom żylnym.
• Unikanie długotrwałego siedzenia lub leżenia, szczególnie w ostatnim trymestrze, kiedy rosnąca macica zwiększa ucisk na żyły.
• Podnoszenie nóg podczas odpoczynku ułatwia odpływ krwi z kończyn dolnych i zmniejsza ryzyko obrzęków oraz powstawania zakrzepów.
• Noszenie odzieży uciskowej – zalecane są rajstopy lub pończochy uciskowe (przeciwżylakowe) – wspomagające prawidłowy przepływ krwi oraz zmniejszające ryzyko zakrzepicy ciążowej i powikłań żylakowych.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące zakrzepicy w ciąży