Płytki krwi – podwyższone, za niskie, norma – co oznaczają?

Najważniejsze informacje:

• Płytki krwi odgrywają kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi. Za prawidłowy poziom płytek krwi uznaje się 150 000-450 000/µL.
• Zbyt wysoki poziom płytek krwi (nadpłytkowość) zwiększa ryzyko zakrzepicy. Może mieć charakter wtórny (reaktywny) lub pierwotny (nowotworowy).
• Przy spadku liczby płytek krwi stwierdza się małopłytkowość. Przyczyną małopłytkowości są najczęściej zakażenia, choroby autoimmunologiczne, leki lub niewydolność szpiku.
• Objawy kliniczne zależą od liczby i funkcji płytek – typowe są wybroczyny, krwawienia śluzówkowe, bóle głowy, zakrzepy czy zaburzenia widzenia.
• Leczenie nadpłytkowości i małopłytkowości zależy od etiologii – w małopłytkowości stosuje się m.in. przetoczenia płytek krwi, kortykosteroidy i immunoglobuliny, a w nadpłytkowości leki cytoredukcyjne, przeciwpłytkowe i aferezę.

Płytki krwi, choć niewielkie, pełnią bardzo ważną rolę w organizmie – to one chronią nas przed niebezpiecznymi krwotokami i wspierają proces gojenia. Ich liczba w morfologii krwi może jednak wykraczać poza normę – zarówno nadmiar, jak i niedobór niesie za sobą konkretne zagrożenia. Sprawdź, co oznaczają odchylenia w poziomie trombocytów i kiedy warto zgłosić się do lekarza.

Co to są płytki krwi (trombocyty)?

Płytki krwi (trombocyty) to drobne elementy morfotyczne krwi powstające w szpiku kostnym. Wywodzą się z dużych komórek zwanych megakariocytami i należą do tej samej linii szpikowej co czerwone krwinki. W przeciwieństwie jednak do białych i czerwonych krwinek, nie są komórkami, lecz fragmentami cytoplazmy. Mają średnicę od 2 do 4 mikrometrów, czyli są 2-3 razy mniejsze od erytrocyta. Krążą we krwi zazwyczaj od 7 do 10 dni, po czym są usuwane głównie przez śledzionę.

Jaką rolę pełnią płytki krwi w organizmie?

Trombocyty odgrywają kluczową rolę w procesie hemostazy. Hemostaza to fizjologiczny proces zabezpieczający organizm przed nadmierną utratą krwi. Płytki krwi stanowią jedną z trzech składowych procesu krzepnięcia krwi, obok skurczu naczyń krwionośnych i działania osoczowych czynników krzepnięcia. Mechanizm hemostazy płytkowej jest kilkuetapowy:

• Płytki krwi zbierają się w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego. Proces ten odbywa się dzięki obecności czynników adhezyjnych (tj. czynnik von Willebranda) oraz receptorów glikoproteinowych na powierzchni płytek (np. GPIb, GPVI).
• Następnie dochodzi do aktywacji płytek, podczas której zmieniają one swój kształt, stają się bardziej lepkie i zaczynają agregować, tworząc tzw. pierwotny czop płytkowy.
• Równocześnie płytki krwi uwalniają substancje chemiczne, które aktywują kaskadę krzepnięcia i sprzyjają gojeniu tkanek. Należą do nich m.in. ADP, serotonina, tromboksan A2 i czynniki wzrostu, które nasilają lokalną reakcję krzepnięcia.
• Równolegle inicjowana jest osoczowa kaskada krzepnięcia, prowadząca do przekształcenia fibrynogenu w fibrynę, która stabilizuje utworzony skrzep i przekształca czop pierwotny we wtórny.

Poza funkcją hemostatyczną, płytki krwi uczestniczą w reakcjach zapalnych i wspierają procesy regeneracyjne organizmu. Dzięki uwalnianiu czynników wzrostu i cytokin przyczyniają się do regeneracji naczyń oraz pobudzają komórki do namnażania i odbudowy uszkodzonych struktur. 

Płytki krwi – norma

Normy płytek krwi są nieco inne u dorosłych i dzieci. Wartości referencyjne powinny być zawsze interpretowane w odniesieniu do norm przyjętych przez dane laboratorium.

Prawidłowy poziom płytek krwi u dorosłych

U osób dorosłych prawidłowa liczba płytek krwi wynosi zazwyczaj 150 000–450 000/µL (150–450 × 10⁹/L). Według niektórych źródeł górna granica normy wynosi 400 000/µL.

Norma trombocytów u dzieci

Zakres referencyjny liczby płytek krwi u dzieci jest szerszy i dynamicznie zmienia się wraz z wiekiem.

• U noworodków za normę uznaje się przedział 150 000–450 000/µL, choć przejściowo mogą występować wartości do 550 000/µL.
• U niemowląt prawidłowy poziom płytek krwi to 220 000-520 000/µL, choć niektóre źródła podają górny zakres normy 600 000/µL.
• U dzieci w wieku 3–11 lat za normę uznaje się przedział 150 000–450 000/μl, a u dzieci starszych 150 000–400 000/μl.

Płytki krwi – badania

W diagnostyce poziomu i funkcji płytek krwi wykorzystuje się szereg metod laboratoryjnych, przy czym najczęściej wykonuje się morfologię krwi obwodowej. Bardziej zaawansowane badania, takie jak testy okluzji, testy genetyczne czy biopsja szpiku kostnego są zarezerwowane głównie dla diagnostyki i monitorowania chorób układu krwiotwórczego.

Podstawowym badaniem oceniającym płytki krwi jest morfologia, która dostarcza następujących informacji:

• PLT (platelet count) – liczbę płytek krwi w 1 mikrolitrze (µL) krwi,
• MPV (mean platelet volume) – średnią objętość płytek krwi,
• PDW (platelet distribution width) – wskaźnik rozkładu objętości płytek, informujący o ich niejednorodności. Rozmaz krwi obwodowej (ocena mikroskopowa)

Więcej danych dostarcza rozmaz krwi obwodowej. Pozwala on ocenić:

• morfologię płytek (np. obecność olbrzymich płytek),
• agregację płytek (np. obecność pakietów, co może zaniżać wynik automatyczny),
• ewentualne zaburzenia w innych liniach komórkowych (co sugerować choroby szpiku).

W specjalistycznej diagnostyce skaz krwotocznych i chorób zakrzepowych stosuje się następujące metody:

• agregometria płytek krwi – ocena zdolności płytek do agregacji po stymulacji określonymi substancjami (np. ADP, kolagen, adrenalina),
• test funkcji płytek (PFA-100) – szybki test in vitro wykrywające zaburzenia czynności płytek (np. w chorobie von Willebranda),
• testy genetyczne i immunologiczne – w diagnostyce trombopatii wrodzonych lub małopłytkowości immunologicznej (np. ITP, HIT).

W przypadkach głębokiej i niewyjaśnionej trombocytopenii lub nadpłytkowości, wykonuje się biopsję szpiku. Pozwala ona ocenić całą linię komórkową, a także wykluczyć nowotwory mieloproliferacyjne (np. białaczkę, szpiczaka) lub niedobory hematopoezy.

Podwyższony poziom płytek krwi (nadpłytkowość)

Nadpłytkowość (trombocytoza) to stan, w którym liczba płytek krwi przekracza górną granicę normy, czyli wynosi powyżej 450 000/µL. Wyróżnia się różne stopnie nadpłytkowości:

• łagodna – liczba płytek krwi w zakresie 450 000-700 000/µl,
• umiarkowana – liczba płytek krwi w zakresie 700 000–900 000/µl,
• ciężka – liczba trombocytów ponad 900 000/µl,
• ekstremalna – liczba trombocytów powyżej 1 000 000/µl.

Podwyższone płytki krwi – przyczyny

Nadpłytkowość może mieć charakter pierwotny (klonalny) lub wtórny (reaktywny). Różnicowanie tych dwóch kategorii jest kluczowe dla prawidłowej diagnostyki i leczenia.

Nadpłytkowość pierwotna ma charakter nowotworowy. Jest związana z nieprawidłową proliferacją megakariocytów w szpiku kostnym, niezależną od potrzeb organizmu. Może wystąpić w przebiegu następujących chorób:

• samoistna nadpłytkowość – przewlekła choroba mieloproliferacyjna, najczęstsza przyczyna pierwotnej nadpłytkowości,
• czerwienica prawdziwa – charakteryzuje się nadprodukcją krwinek czerwonych, często towarzyszy jej rozrost linii megakariocytarnej i nadpłytkowość,
• pierwotne włóknienie szpiku – we wczesnej fazie tej choroby układu krwiotwórczego często dochodzi do niekontrolowanej produkcji płytek krwi,
• przewlekła białaczka szpikowa – zasadniczym obrazem morfologicznym jest leukocytoza z obecnością blastów, jednak u ok. 30% pacjentów obserwuje się towarzyszącą nadpłytkowość.

Cechą wspólną tych chorób jest obecność mutacji genetycznych (np. JAK2 V617F, CALR, MPL), które potwierdzają klonalne pochodzenie choroby.

Nadpłytkowość wtórna stanowi fizjologiczną reakcję organizmu na niektóre choroby i stany (np. utratę krwi). Często ustępuje wraz z wyleczeniem pierwotnej przyczyny. Obserwuje się ją w następujących przypadkach:

• infekcje wirusowe i bakteryjne (głównie dróg oddechowych) – najczęstsza przyczyna nadpłytkowości wtórnej,
• choroby autoimmunologiczne, np. toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów,
• niedobór żelaza,
• stan po usunięciu śledziony,
• urazy,
• oparzenia,
• zabiegi chirurgiczne,
• krwotoki,
• nowotwory złośliwe, np. hepatoblastoma – wątrobiak zarodkowy,

• przewlekłe choroby nerek i wątroby,
• stosowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów,
• po wysiłku.

Objawy nadpłytkowości

Objawy nadpłytkowości zależą od przyczyny oraz od poziomu płytek krwi. Łagodna nadpłytkowość (zwłaszcza wtórna) może przebiegać całkowicie bezobjawowo i być wykryta przez przypadek.

Charakter objawów w przebiegu nadpłytkowości wynika z jednej strony ze zwiększonej skłonności do zakrzepów, a z drugiej – z zaburzonej funkcji płytek krwi. Z tego powodu obserwuje się zarówno objawy zakrzepowe, jak i krwotoczne. Należą do nich:

• zakrzepica żylna i tętnicza – zatorowość płucna, udar mózgu, zawał serca, zakrzepica żył głębokich, zakrzepy w naczyniach siatkówki lub wrotnej,
• zaczerwienienie lub pieczenie kończyn (erytromelalgia) – często w dłoniach i stopach, objawy nasilają się pod wpływem ciepła,
• zaburzenia widzenia – mroczki, przemijające ubytki pola widzenia,
• bóle głowy – napadowe, pulsujące, z towarzyszącymi zawrotami,
• drętwienie i mrowienie kończyn – objawy neurologiczne spowodowane mikrozakrzepami,
• paradoksalne krwawienia,
• objawy ogólne (w zaawansowanych przypadkach) – przewlekłe zmęczenie, utrata masy ciała, stan podgorączkowy.

Możliwe skutki i zagrożenia podwyższonych płytek krwi

Nadpłytkowość, zwłaszcza o charakterze pierwotnym, może prowadzić do poważnych powikłań. Nadmiar płytek krwi może zaburzać równowagę między krzepnięciem a krwawieniem, co prowadzi zarówno do nadmiernej zakrzepicy, jak i – paradoksalnie – do krwotoków.

Najpoważniejszym zagrożeniem wynikającym z nadmiaru płytek krwi jest zakrzepica. Może się ona rozwijać w różnych naczyniach krwionośnych i ograniczać bądź uniemożliwiać dopływ krwi do niektórych narządów, często prowadząc do zagrożenia życia.

• Zakrzepy w tętnicach mogą powodować m.in. zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, niedokrwienie kończyn i utratę wzroku.
• Zakrzepica żylna przebiega najczęściej jako zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych lub zatorowość płucna.
• Zakrzepy w małych naczyniach (mikrozakrzepy) mogą prowadzić do objawów neurologicznych, bólu kończyn czy zaburzeń widzenia.
• Zakrzepy w nietypowych lokalizacjach (tj. żyła wrotna, krezkowa, śledzionowa) są charakterystyczne dla zespołów mieloproliferacyjnych.

Przy bardzo wysokim poziomie płytek (>1,5–2 miliony/µL), funkcja płytek może ulec upośledzeniu, co paradoksalnie prowadzi do krwotoków, przede wszystkim z nosa, przewodu pokarmowego i dróg moczowych.

Jak obniżyć płytki krwi poniżej normy?

Leczenie nadpłytkowości nie sprowadza się wyłącznie do obniżenia liczby płytek, lecz przede wszystkim do identyfikacji przyczyny ich nadmiaru i dostosowania terapii do rodzaju zaburzenia.

Leczenie nadpłytkowości

Leczenie nadpłytkowości zależy od przyczyny, poziomu płytek, objawów klinicznych oraz obecności czynników ryzyka zakrzepicy. Kluczowe jest rozróżnienie między nadpłytkowością wtórną, która zazwyczaj nie wymaga leczenia celowanego, a pierwotną wymagającą specjalistycznego leczenia hematologicznego.

W przypadku nadpłytkowości wtórnej stosuje się leczenie choroby podstawowej, np. infekcji, stanu zapalnego, niedoboru żelaza. Zazwyczaj nie ma konieczności stosowania terapii obniżającej liczbę płytek krwi, natomiast może być konieczne wdrożenie profilaktyki zakrzepicy od momentu wyrównania morfologii.

Leczenie nadpłytkowości pierwotnej prowadzi się zgodnie ze schematami przeznaczonymi dla poszczególnych chorób mieloproliferacyjnych, tj. samoistna nadpłytkowość czy czerwienica prawdziwa. Zastosowanie znajdują leki cytoredukcyjne i przeciwpłytkowe. Przy bardzo wysokiej liczbie płytek stosuje się także aferezę, która polega na mechanicznym usuwaniu nadmiaru płytek z krwi.

W przypadku każdej nadpłytkowości ważna jest kontrola czynników ryzyka sercowo-naczyniowego oraz regularna ocena morfologii krwi.

Leki na nadpłytkowość

Farmakoterapia nadpłytkowości obejmuje przede wszystkim stosowanie leków cytoredukcyjnych oraz leków przeciwpłytkowych. Ma na celu obniżenie liczby płytek oraz zmniejszenie ryzyka zakrzepicy i ewentualnych krwawień. Stosuje się również profilaktyczne leczenie przeciwzakrzepowe.

Leki cytoredukcyjne mają za zadanie zmniejszyć liczbę komórek produkowanych przez szpik kostny, w tym megakariocytów – prekursorów płytek krwi. Ich działanie prowadzi do ograniczenia nadmiernej produkcji płytek i tym samym zmniejsza ryzyko powikłań zakrzepowo-krwotocznych. Do tej grupy należą między innymi:

• hydroksymocznik,
• anagrelid,
• pegylowany interferon alfa.

Lekiem przeciwpłytkowym stosowanym w nadpłytkowości jest kwas acetylosalicylowy. Jest podawany w małych dawkach (75–100 mg/dobę). Zmniejsza aktywność płytek poprzez nieodwracalne hamowanie cyklooksygenazy-1 (COX-1). Jest stosowany u pacjentów z objawami mikrozatorowymi (np. erytromelalgia) lub zwiększonym ryzykiem zakrzepicy.

Obniżony poziom płytek krwi (małopłytkowość)

Małopłytkowość to stan, w którym liczba płytek krwi spada poniżej 150 000/µL. W zależności od poziomu płytek wyróżniamy cztery stopnie małopłytkowości:

• łagodna: 100 000–150 000/µL (często bezobjawowa)
• umiarkowana: 50 000–100 000/µL (mogą pojawiać się drobne wybroczyny)
• ciężka: < 50 000/µL (wzrasta ryzyko krwawień podczas urazów lub zabiegów)
• krytyczna: < 20 000/µL (wysokie ryzyko spontanicznych krwotoków, zwłaszcza wewnątrzczaszkowych)

Za niski poziom płytek krwi – przyczyny

Zbyt mała liczba płytek krwi może mieć następujące przyczyny:

• choroby szpiku (aplazja, białaczki, zespół mielodysplastyczny),
• niedobory witamin (B12, kwas foliowy) i żelaza,
• toksyczny wpływ leków (cytostatyków, alkoholu, NLPZ),
• zakażenia wirusowe (różyczka, świnka, ospa wietrzna, parwowirus B19, HCV, EBV, HIV),
• uszkodzenie szpiku kostnego przez czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące),
• choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, zespół antyfosfolipidowy),
• małopłytkowość immunologiczna (ITP) – płytki krwi są opłaszczane przez autoprzeciwciała, co inicjuje ich usuwanie przez śledzionę,
• małopłytkowość wywołana przez heparynę (HIT) – reakcja immunologiczna po podaniu heparyny,
• zespół hemolityczno-mocznicowy,
• nocna napadowa hemoglobinuria,
• zakrzepowa plamica małopłytkowa (TTP),
• mikroangiopatie,
• sekwestracja w śledzionie – może do niej dochodzić wówczas, gdy aktywność śledziony jest nieprawidłowo zwiększona (hipersplenizm).

Zbyt niski poziom płytek krwi może być wynikiem zlepiania się płytek w próbce krwi, co określa się mianem pseudomałopłytkowości (małopłytkowości rzekomej). W rzeczywistości poziom płytek krwi może być prawidłowy. W takiej sytuacji wykonuje się powtórną morfologię.

Małopłytkowość – objawy

Objawy małopłytkowości zależą od jej stopnia i ogólnego stanu pacjenta. Mogą występować:

• łatwe siniaczenie się,
• wybroczyny,
• krwawienia z nosa i dziąseł,
• obfite miesiączki,
• krwiomocz,
• krwawienia z przewodu pokarmowego,
• krwotoki wewnątrzczaszkowe, krwawienia do pęcherzyków płucnych lub do jamy brzusznej (przy poziomie płytek krwi <30 000 µL).

Dodatkowo mogą występować objawy ogólne: osłabienie, przewlekłe zmęczenie czy zawroty głowy.

Co mogą powodować płytki krwi poniżej normy?

Najczęstszym skutkiem małopłytkowości jest skaza krwotoczna – zespół objawów wynikających z osłabienia mechanizmów zatrzymujących krwawienie.

Objawy skazy krwotocznej obejmują:

• wybroczyny i drobne punkcikowate krwawienia podskórne (petocje, petechiae),
• siniaki powstające nawet przy niewielkim urazie,
• krwawienia z nosa i dziąseł,
• obfite i przedłużające się miesiączki,
• krew w moczu (krwiomocz), krwawienia z przewodu pokarmowego (np. smoliste stolce),
• krwawienia po ekstrakcjach zęba lub zabiegach chirurgicznych,
• samoistne krwawienia: krwotoki wewnątrzczaszkowe, krwawienia do siatkówki oka, do jamy otrzewnej, opłucnej lub osierdzia, krwioplucie (przy bardzo niskim poziomie płytek krwi).

Istotnym problemem jest zbyt niski poziom płytek krwi w czasie ciąży. Małopłytkowość ciężarnych może prowadzić do:

• przedłużających się krwawień porodowych,
• konieczności przetoczeń,
• braku możliwości wykonania znieczulenia miejscowego.

Małopłytkowość znacznie zwiększa ryzyko powikłań w trakcie i po zabiegach chirurgicznych, biopsjach, porodzie lub nawet podczas zwykłych urazów. Liczbę płytek krwi poniżej 50 000/µL zwykle uznaje się za przeciwwskazanie do planowych zabiegów.

Leczenie małopłytkowości

Leczenie małopłytkowości zależy przede wszystkim od przyczyny, ciężkości, obecności i charakteru objawów oraz ryzyka krwawienia. Celem terapii jest przywrócenie bezpiecznego poziomu płytek krwi, zapobieganie powikłaniom krwotocznym oraz leczenie choroby podstawowej.

W zależności od przyczyny, w leczeniu małopłytkowości można stosować następujące metody:

• suplementacja witaminy B12, kwasu foliowego lub żelaza,
• modyfikacja diety,
• leczenie zakażeń,
• odstawienie leku uszkadzającego płytki krwi,
• splenektomia (operacja wycięcia śledziony),
• leczenie immunosupresyjne,
• stymulowanie produkcji płytek krwi w szpiku kostnym,
• transfuzje preparatów płytek krwi.

Małopłytkowość – leki

Leczenie farmakologiczne małopłytkowości zależy od przyczyny choroby i jest stosowane tylko w niektórych przypadkach, np. w małopłytkowości o charakterze immunologicznym. Wykorzystuje się następujące leki:

• kortykosteroidy (prednizon, deksametazon),
• immunoglobuliny dożylne (IVIG),
• agoniści receptora trombopoetyny,
• rituksymab,
• kwas traneksamowy,
• preparaty witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego.

Niski poziom płytek krwi – jak podnieść, co jeść?

Aby wspierać produkcję płytek krwi, warto zadbać o odpowiednią podaż niektórych składników odżywczych:

• Witamina B12 – jest niezbędna do prawidłowego dojrzewania komórek krwi. Jej niedobór może prowadzić do cytopenii, w tym trombocytopenii. Znajdziemy ją m.in. w mięsie, wątróbce, jajach, nabiale oraz rybach takich jak łosoś czy tuńczyk.
• Kwas foliowy (witamina B9) – wspomaga podziały komórek szpiku kostnego i tym samym wspiera produkcję płytek. Jego źródła to: szpinak, sałata, brokuły, szparagi, fasola, soczewica czy awokado.
• Żelazo – chociaż wpływa głównie na produkcję czerwonych krwinek, jego niedobór często współistnieje z małopłytkowością. Bogate w żelazo są: czerwone mięso, wątróbka, szpinak, buraki, pestki dyni i rośliny strączkowe. Należy zadbać również o odpowiedni poziom witaminy C, która wspiera wchłanianie żelaza i wykazuje działanie przeciwzapalne.

W diecie należy ograniczyć lub wykluczyć alkohol, który uszkadza szpik, a także zwiększa ryzyko krwawień. Bez konsultacji z lekarzem nie należy stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen czy naproksen, które zaburzają czynność płytek i mogą nasilać krwawienia. Należy uważać na zioła i przyprawy o działaniu przeciwkrzepliwym, takie jak miłorząb czy czosnek w dużych ilościach.

FAQ