Żylaki na nogach – objawy, przyczyny, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Żylaki na nogach to trwałe, widoczne poszerzenia żył powierzchownych, najczęściej zlokalizowane na łydkach, udach i w okolicy podkolanowej – mają charakterystyczny, poskręcany wygląd i niebiesko-fioletowe zabarwienie.
• Główną przyczyną żylaków kończyn dolnych jest niewydolność zastawek żylnych, która prowadzi do cofania się krwi i nadmiernego rozciągania ścian naczyń. 
• Czynnikami ryzyka są m.in.: płeć żeńska, ciąża, praca siedząca lub stojąca, brak aktywności fizycznej, noszenie obcisłych ubrań, palenie tytoniu, otyłość i wiek.
• Typowe objawy żylaków to: uczucie ciężkości nóg, obrzęki wokół kostek, pieczenie, swędzenie, mrowienie, widoczne zgrubienia żył oraz nocne skurcze łydek. Objawy nasilają się wieczorem lub po dłuższym przebywaniu w jednej pozycji.
• W leczeniu żylaków stosuje się metody zachowawcze (np. kompresjoterapia, farmakoterapia) lub zabiegowe (np. skleroterapia, laserowe usuwanie żylaków).
• Ważna jest również profilaktyka żylaków – regularny ruch, unikanie długiego stania/siedzenia i noszenie pończoch uciskowych.

Choć na pierwszy rzut oka żylaki mogą wydawać się jedynie defektem estetycznym, ich obecność często sygnalizuje niewydolność układu żylnego i może prowadzić do poważnych powikłań. Wyjaśniamy, czym dokładnie są żylaki, kto jest na nie najbardziej narażony, jakie są przyczyny powstawania żylaków i ich objawy oraz jak skutecznie je leczyć i zapobiegać ich powstawaniu. Radzimy również, kiedy warto zgłosić się do specjalisty i jak dbać o zdrowie nóg na co dzień.

Czym są żylaki?

Żylaki to trwałe, patologiczne poszerzenia żył powierzchownych, które najczęściej pojawiają się na kończynach dolnych – szczególnie na łydkach, udach i w okolicy podkolanowej. 

W wyglądzie przypominają poskręcane, wypukłe sznury, zwykle mające niebiesko-fioletowy kolor. Skóra nad żylakami może być napięta lub lekko przebarwiona, a same zmiany bywają wyczuwalne pod palcami jako zgrubienia o nieregularnym przebiegu. Ich widoczność nasila się, gdy nogi są zmęczone lub długo pozostają w jednej pozycji, zwłaszcza stojącej.

Mechanizm powstawania żylaków na nogach związany jest z przewlekłą niewydolnością żylną, a dokładnie z dysfunkcją zastawek żylnych. Zastawki te, w prawidłowych warunkach, zapobiegają cofaniu się krwi i umożliwiają jej jednokierunkowy przepływ – z kończyn dolnych w stronę serca. Gdy przestają działać prawidłowo, krew zaczyna się cofać, czyli dochodzi do tzw. refluksu żylnego. 

To zjawisko prowadzi do nadmiernego gromadzenia się krwi w naczyniach, wzrostu ciśnienia i stopniowego rozciągania ścian żył, które tracą elastyczność i ulegają deformacji. W efekcie powstają charakterystyczne żylaki podskórne na nogach, będące nie tylko defektem estetycznym, ale i sygnałem zaburzonego krążenia.

Kto jest najbardziej narażony na żylaki na nogach?

Choć żylaki mogą wystąpić u każdego, istnieją grupy osób szczególnie narażone na ich rozwój. Do głównych czynników ryzyka należą:

• Płeć żeńska – kobiety częściej chorują na żylaki ze względu na wpływ hormonów (np. estrogenów), które osłabiają ściany naczyń krwionośnych i sprzyjają zatrzymywaniu płynów w organizmie. Szczególnie narażone są kobiety w okresie okołomenopauzalnym oraz stosujące antykoncepcję hormonalną.
• Ciąża – w czasie ciąży zwiększa się objętość krwi w organizmie, a rosnąca macica uciska żyły miednicy, co utrudnia swobodny odpływ krwi z kończyn dolnych. 
• Dziedziczność – jeśli rodzice lub dziadkowie mieli żylaki, ryzyko ich rozwoju w kolejnych pokoleniach jest wyższe.
• Praca stojąca lub siedząca – osoby wykonujące zawody wymagające długotrwałego stania (np. fryzjerzy, nauczyciele, kasjerzy) lub siedzenia (np. kierowcy, pracownicy biurowi) są bardziej narażone na zaburzenia odpływu żylnego i rozwój żylaków.
• Nadwaga i otyłość – nadmierna masa ciała powoduje zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej i utrudnia prawidłowe krążenie, obciążając żyły i prowadząc do ich rozszerzania.
• Brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia i brak regularnego ruchu osłabiają tzw. pompę mięśniową, która wspiera przepływ krwi z nóg do serca. Niska aktywność sprzyja zastojom i przewlekłej niewydolności żylnej.
• Noszenie obcisłych ubrań i butów na wysokim obcasie – zbyt ciasne spodnie, rajstopy czy bielizna uciskają okolice pachwin, utrudniając przepływ krwi. Obcasy ograniczają pracę mięśni łydek, co negatywnie wpływa na krążenie.
• Wiek – ryzyko wystąpienia żylaków na nogach wzrasta wraz z wiekiem. Z czasem ściany żył tracą elastyczność, a zastawki żylne stają się mniej wydolne.
• Palenie papierosów i niewłaściwa dieta – nikotyna i toksyny zawarte w dymie papierosowym negatywnie wpływają na stan naczyń krwionośnych. Dodatkowo dieta uboga w błonnik i przeciwutleniacze może sprzyjać rozwojowi choroby.
• Choroby współistniejące – takie jak nadciśnienie żylne, przebyta zakrzepica żył głębokich, zaburzenia krzepliwości, a także przewlekła niewydolność serca.

Żylaki na nogach – przyczyny

Żylaki kończyn dolnych powstają w wyniku przewlekłego przeciążenia układu żylnego, szczególnie żył powierzchownych. Proces ten może być stopniowy. 

Od czego powstają żylaki na nogach? Głównymi przyczynami są:

• Niewydolność zastawek żylnych – zastawki w żyłach mają za zadanie zapobiegać cofaniu się krwi. Gdy stają się niewydolne, dochodzi do refluksu, czyli cofania się krwi, co prowadzi do zwiększenia ciśnienia w żyłach i ich poszerzenia.
• Osłabienie i utrata elastyczności ścian naczyń krwionośnych – żyły stają się mniej sprężyste, bardziej podatne na rozciąganie, co ułatwia ich deformację pod wpływem ciśnienia krwi.
• Wielogodzinne przebywanie w jednej pozycji – zarówno długotrwałe stanie, jak i siedzenie bez ruchu utrudniają odpływ krwi z kończyn dolnych. To sprzyja zastojom żylnym, które z czasem mogą prowadzić do powstawania żylaków.
• Ciąża i wahania hormonalne – w okresie ciąży dochodzi do zwiększenia objętości krwi i ucisku powiększającej się macicy na żyły miednicy. Dodatkowo zmiany hormonalne osłabiają napięcie ścian naczyń i funkcję zastawek żylnych.
• Urazy kończyn dolnych i zaburzenia krzepnięcia krwi – uszkodzenia mechaniczne mogą upośledzać drożność żył, a problemy z krzepliwością mogą prowadzić do tworzenia się skrzeplin, które zaburzają przepływ krwi.
• Starzenie się organizmu – z wiekiem zmniejsza się elastyczność i siła mięśni wspomagających przepływ krwi w żyłach, a także dochodzi do naturalnego osłabienia zastawek. 
• Nadmierne obciążenie kończyn dolnych – częste dźwiganie ciężarów, intensywna praca fizyczna oraz nadwaga i otyłość zwiększają ciśnienie w żyłach nóg, co może przyspieszać proces powstawania żylaków.
• Niekorzystne czynniki środowiskowe i styl życia – brak ruchu, nieprawidłowa dieta, palenie tytoniu oraz noszenie zbyt ciasnych ubrań mogą zaburzać prawidłowe krążenie i przyczyniać się do rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej.

Żylaki na nogach – objawy

Początki żylaków na nogach mogą być łatwe do przeoczenia – nie zawsze od razu towarzyszy im ból czy wyraźna deformacja żył. Z czasem jednak symptomy się nasilają. 

Do najczęstszych objawów żylaków na nogach należą:

• uczucie ciężkości nóg, szczególnie wieczorem lub po długim staniu/siedzeniu – często to pierwszy sygnał, że coś niepokojącego dzieje się z krążeniem;
• obrzęki w okolicach kostek, które ustępują po nocnym odpoczynku – mogą być sygnałem przewlekłej niewydolności żylnej;
• swędzące żylaki na nogach, pieczenie, uczucie mrowienia – to objawy drażnienia i poszerzenia żył, często towarzyszą im suchość skóry lub podrażnienie;
• nocne skurcze łydek – bolesne i uciążliwe, związane z zaburzeniem przepływu krwi w kończynach dolnych;
• pajączki naczyniowe (teleangiektazje) – drobne, czerwono-fioletowe naczynka widoczne pod skórą, które mogą z czasem przejść w poskręcane, duże żylaki na nogach.

W miarę postępu choroby mogą pojawić się również:

• widoczne, wypukłe żylaki, często wzdłuż łydek i ud,
• przebarwienia skóry, stwardnienia tkanki podskórnej, a w zaawansowanych przypadkach – owrzodzenia żylne.

Wskazaniami do pilnej konsultacji są:

• narastające obrzęki,
• ból i zaczerwienienie żyły (możliwa zakrzepica powierzchowna),
• przebarwienia skóry i owrzodzenia,
• nagłe powiększenie żylaków lub ich krwawienie.

Obserwując u siebie niepokojące zmiany, warto skonsultować się z lekarzem. W pierwszej kolejności pomocny będzie lekarz rodzinny, który może skierować do specjalisty – flebologa lub chirurga naczyniowego. 

Diagnostyka zazwyczaj opiera się na badaniu fizykalnym oraz badaniu USG Doppler żył, które pozwala ocenić przepływ krwi i funkcję zastawek żylnych.

Żylaki na nogach – leczenie

Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku pacjenta oraz obecności ewentualnych powikłań. Leczenie żylaków można podzielić na zachowawcze i zabiegowe. W wielu przypadkach łączy się obie formy terapii, aby osiągnąć jak najlepsze efekty i zapobiec nawrotom.

Leczenie zachowawcze

Stosowane przede wszystkim we wczesnych stadiach choroby, przy niewielkich i średnich żylakach lub w celu złagodzenia objawów:

• kompresjoterapia – noszenie specjalistycznych wyrobów uciskowych (pończochy, podkolanówki, rajstopy) poprawia krążenie krwi i zmniejsza objawy żylaków, takie jak obrzęki, uczucie ciężkości i ból nóg – kompresja działa mechanicznie, zapobiegając cofaniu się krwi;
• farmakoterapia – stosowanie preparatów flebotropowych, które wzmacniają ściany naczyń krwionośnych i poprawiają ich elastyczność – popularne są m.in. diosmina, hesperydyna, escyna czy wyciąg z kasztanowca. Leki flebotropowe mają głównie działanie wspomagające – łagodzą objawy, ale nie likwidują przyczyny choroby żylnej. Nie są alternatywą dla leczenia zabiegowego w zaawansowanych przypadkach.

Zabiegowe usuwanie żylaków

Zalecane przy dużych lub bolesnych żylakach, kiedy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów:

• skleroterapia – małoinwazyjny zabieg polegający na wstrzyknięciu do światła żyły specjalnego środka, który wywołuje stan zapalny i zarośnięcie naczynia krwionośne (tzw. klejenie żylaków); 
• laserowe leczenie żylaków (laseroterapia endowaskularna, zamykanie żył) – zabieg usuwania żylaków wykorzystujący energię lasera do zamknięcia niewydolnej żyły od środka; procedura odbywa się w znieczuleniu miejscowym, bez konieczności hospitalizacji;
• miniflebektomia – usuwanie poszerzonych żył przez mikroskopijne nacięcia w skórze – leczenie chirurgiczne wykonywane w znieczuleniu miejscowym, często łączone z innymi technikami;
• chirurgiczne leczenie dużych żylaków (np. stripping) – klasyczna metoda operacji żylaków stosowana w przypadku dużych i licznych zmian, polegająca na całkowitym usunięciu zmienionej chorobowo żyły.

Nawet po skutecznym zabiegu konieczna jest profilaktyka, aby uniknąć nawrotów żylaków na nogach.

Domowe sposoby na żylaki na nogach

Nie każdy przypadek wymaga zabiegu. W łagodniejszych stadiach pomocne są domowe i naturalne sposoby na żylaki na nogach:

• regularne unoszenie nóg ponad poziom serca, krążenia stóp i stawów skokowych, wspięcia na palce, rowerek w leżeniu,
• regularna aktywność fizyczna – spacery, joga, pływanie,
• zimne prysznice, 
• masaże chłodzące,
• maści na żylaki na nogach z kasztanowca, ruszczyka, arniki,
• zioła na żylaki na nogach – np. pokrzywa, miłorząb, oczar wirginijski,
• tzw. babcine sposoby na żylaki nóg – okłady z kapusty (działanie przeciwzapalne), wcierki z octu jabłkowego (poprawiające krążenie).

Choć domowe metody mogą przynosić ulgę, żylaki to problem naczyniowy, który może prowadzić do powikłań (np. zakrzepicy). Jeśli objawy się nasilają, pojawiają się bóle, pajączki pękają lub występują stany zapalne – należy skonsultować się z flebologiem lub chirurgiem naczyniowym.

Żylaki na nogach w ciąży – czy są groźne?

Żylaki na nogach w ciąży pojawiają się nawet u połowy ciężarnych kobiet i są częstym problemem wynikającym ze zmian zachodzących w organizmie. Główne przyczyny to działanie hormonów (zwłaszcza progesteronu), które rozluźniają ściany naczyń krwionośnych, a także rosnąca macica, która uciska żyły biodrowe i utrudnia odpływ krwi z kończyn dolnych. Zazwyczaj mają charakter przejściowy i ustępują samoistnie kilka tygodni po porodzie. 

Mimo to warto wdrożyć profilaktykę już od pierwszych miesięcy ciąży – noszenie pończoch uciskowych, umiarkowana aktywność fizyczna (np. spacery, pływanie), unoszenie nóg w trakcie odpoczynku oraz unikanie długotrwałego stania lub siedzenia mogą znacznie złagodzić objawy. 

W większości przypadków żylaki w obrębie kończyn dolnych nie stanowią zagrożenia. Nieleczone żylaki mogą jednak prowadzić do powikłań, takich jak zakrzepica żylna, dlatego nie należy ich lekceważyć. W razie niepokojących zmian warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę lub flebologiem.

Jak zapobiegać pojawianiu się żylaków i pajączków na nogach?

Żylaki kończyn dolnych to problem, który rozwija się stopniowo, dlatego warto działać zawczasu – zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały przypadki niewydolności żylnej. 

Profilaktyka żylaków to przede wszystkim:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aby nie obciążać żył kończyn dolnych,
• unikanie długiego stania i siedzenia bez ruchu, szczególnie z nogami skrzyżowanymi,
• regularne ćwiczenia – szczególnie polecane są spacery, jazda na rowerze i pływanie,
• stosowanie maści i suplementów wspomagających żyły, np. zawierających diosminę, rutynę lub wyciąg z kasztanowca,
• unikanie obcisłych ubrań i wysokich obcasów, które ograniczają prawidłowy przepływ krwi.

Wdrożenie codziennych nawyków wspierających układ krążenia może znacząco opóźnić lub nawet zapobiec powstawaniu żylaków oraz drobnych pajączków na nogach.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące żylaków na nogach.