Zakrzep brzeżny odbytu (zakrzepica odbytu) – co to, objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• Zakrzep brzeżny odbytu tworzy się na skutek uszkodzenia drobnych naczyń żylnych w okolicach odbytu – zazwyczaj jako efekt nadmiernego napięcia tkanek w tym rejonie.
• Skutkiem tego pojawia się bolesny guzek zlokalizowany tuż przy ujściu odbytu.
• Najczęściej dotyczy zewnętrznych hemoroidów, dlatego nazywany jest też zakrzepicą hemoroidów lub zakrzepicą żylaków odbytu.
• Typowe objawy zakrzepicy odbytu to silny ból, zaczerwienienie i obrzęk.
• Leczenie zakrzepu brzeżnego odbytu polega na nacięciu zmiany i usunięciu skrzepu w znieczuleniu miejscowym, co przynosi szybką ulgę.
• W łagodniejszych przypadkach stosuje się leczenie zachowawcze obejmujące leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i preparaty zmniejszające obrzęk.
• Nieleczona zakrzepica odbytu może prowadzić do powikłań, takich jak przewlekły ból, wtórne stany zapalne oraz owrzodzenia.

Zakrzep brzeżny odbytu to bardzo dokuczliwa dla pacjenta przypadłość nosząca wiele nazw, takich jak zakrzepica odbytu, zakrzepica splotu żylnego okołoodbytowego, zakrzep hemoroidów zewnętrznych oraz krwiak okołoodbytowy. Może pojawić się nagle i znacznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna, aby szybko usunąć zakrzep i złagodzić dolegliwości. W artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest zakrzepica hemoroidów, jak ją rozpoznać, leczyć i – co najważniejsze – jak jej zapobiegać, aby uniknąć nawrotów i powikłań.

Co to jest zakrzepica żylaków odbytu?

Zakrzepica żylaków odbytu (określana również jako zakrzep brzeżny odbytu, zakrzepica splotu żylnego okołoodbytowego, zakrzepica odbytu, zakrzepica hemoroidów zewnętrznych czy też krwiak okołoodbytowy) to stan, w którym w obrębie naczyń żylnych odbytu dochodzi do powstania skrzepliny (zakrzepu). 

Zakrzep ten tworzy się na skutek nagromadzenia i zastojów krwi, co powoduje jej stężenie i utrudnienie przepływu w żyłach odbytu. Skrzep blokuje normalny odpływ krwi, co prowadzi do rozciągnięcia ścian naczyń oraz miejscowego stanu zapalnego. 

W efekcie w obrębie odbytu pojawia się widoczne, twarde, sinoczerwone zgrubienie, często przypominające guzek, które jest dobrze wyczuwalne pod skórą, szczególnie w przypadku zewnętrznych hemoroidów. Ten charakterystyczny wygląd i umiejscowienie odróżnia zakrzepicę żylaków odbytu od głębiej położonych hemoroidów wewnętrznych.

Jakie są przyczyny zakrzepicy hemoroidów?

Wyjątkowo dokuczliwa zakrzepica odbytu powstaje na skutek zaburzeń przepływu krwi i uszkodzenia naczyń żylnych. Do czynników ryzyka zakrzepu brzeżnego należą:

• przewlekłe zaparcia i nadmierne parcie podczas wypróżnień,
• ostra biegunka,
• siedzący tryb życia lub stojąca praca, 
• urazy mechaniczne, np. intensywne pocieranie lub mikrourazy podczas defekacji,
• ciąża i poród, które zwiększają ciśnienie w naczyniach miednicy,
• choroby zakrzepowo-zatorowe i skłonność do nadkrzepliwości krwi,
• niewłaściwa dieta (sprzyjająca zaparciom),
• intensywny wysiłek fizyczny.

Ryzyko wystąpienia zakrzepu jest większe u osób, które nie podejmują leczenia hemoroidów.

Dodatkowo czynniki takie jak otyłość, przewlekły kaszel czy podnoszenie ciężkich przedmiotów mogą nasilać ryzyko powstania zakrzepicy odbytu poprzez zwiększenie ciśnienia w obrębie naczyń żylnych. 

Warto też zwrócić uwagę na wpływ stresu i niektórych leków, które mogą przyczyniać się do zaburzeń krążenia oraz nadkrzepliwości krwi.

Zakrzepica odbytu – objawy

Dolegliwości związane z pojawieniem się zakrzepu brzeżnego odbytu są zazwyczaj dość charakterystyczne. Głównymi objawami są:

• występowanie dolegliwości bólowych – rwący ból odbytu, nasilający się przy siedzeniu i ruchu,
• widoczne lub wyczuwalne pod skórą zgrubienie – na brzegu odbytu obserwowana jest obecność bolesnego guzka,
• obrzęk, zaczerwienienie i miejscowe podrażnienie skóry wokół odbytu,
• krwawienie przy defekacji, choć nie występuje u każdego,
• świąd i uczucie dyskomfortu w obrębie odbytu.

Ból może mieć charakter pulsujący lub promieniujący, a jego nasilenie często zmusza do unikania siedzenia czy nawet chodzenia. 

W niektórych przypadkach może pojawić się również uczucie napięcia i ciężkości w okolicy odbytu, które wynika z obecności zakrzepu i miejscowego stanu zapalnego. 

Nigdy nie należy próbować wciskać bolesnego guzka z powrotem do kanału odbytu – takie działanie może prowadzić do powiększenia zmiany i nasilenia bólu.

Objawy te zwykle pojawiają się nagle i utrzymują się przez kilka dni, co odróżnia zakrzepicę odbytu od innych schorzeń odbytu (takich jak hemoroidy wewnętrzne, szczelina odbytu, ropień okołoodbytniczy czy zapalenie odbytnicy).

Nie wolno zwlekać z konsultacją proktologiczną, licząc na to, że choroba sama minie. Jako stan zejściowy zakrzepicy może dojść do trwałego powiększenia fałdów okołoodbytniczych, co powoduje trudności z utrzymaniem właściwej higieny i sprzyja nawrotom stanów zapalnych.

Zakrzepica żylaków odbytu – leczenie

Leczenie zakrzepicy odbytu zależy od nasilenia objawów oraz czasu, jaki upłynął od jego powstania. Im szybciej zostanie podjęta właściwa terapia, tym większa szansa na szybkie złagodzenie dolegliwości i uniknięcie powikłań. 

Leczenie zachowawcze

Jest to najczęstsza forma terapii, stosowana zwłaszcza w przypadku łagodnych lub umiarkowanie nasilonych objawów oraz gdy zakrzep brzeżny odbytu powstał niedawno (do 48-72 godzin). Obejmuje:

• odpoczynek i ograniczenie siedzenia, w celu zmniejszenia ucisku i poprawy krążenia w okolicy odbytu;
• stosowanie zimnych okładów, które redukują obrzęk i łagodzą ból;
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne dostępne bez recepty, takie jak paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ);
• odpowiednią dietę bogatą w błonnik i nawodnienie – aby zapobiegać zaparciom i zmniejszyć parcie podczas wypróżnień, a tym samym minimalizować ryzyko nasilenia zakrzepu;
• dbanie o higienę okolicy odbytu – delikatne podmywanie letnią wodą (bez drażniących mydeł i środków zapachowych) po każdej wizycie w toalecie oraz unikanie nadmiernego pocierania papierem toaletowym; można także stosować nawilżane chusteczki przeznaczone do skóry wrażliwej lub przemywać okolice nasiadówkami z naparów z rumianku czy kory dębu.

Usunięcie zakrzepu brzeżnego odbytu (nacięcie guzka)

Zabieg usunięcia zakrzepu brzeżnego odbytu wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, w ramach chirurgii jednego dnia. Podczas procedury lekarz nacina zmianę i usuwa nagromadzony skrzep, jednocześnie przerywając zewnętrzne sploty żylne, co zmniejsza ryzyko ponownego utworzenia się zakrzepu.

Po wygojeniu rany, po usunięciu typowego dla zakrzepicy okołoodbytniczej bolesnego guzka, pacjenci odczuwają natychmiastową ulgę i nie doświadczają bólu podczas wypróżniania. Po zabiegu należy kontynuować leczenie zachowawcze, aby zapobiec nawrotom.

Po nacięciu zakrzepu może pozostać poszerzony fałd okołoodbytniczy. Jeśli pacjent odczuwa taką potrzebę, możliwe jest jego usunięcie – w ramach zabiegu z zakresu medycyny estetycznej.

Leki na zakrzep odbytu

W leczeniu zakrzepicy odbytu stosuje się różne preparaty, których celem jest zmniejszenie bólu, obrzęku i stanu zapalnego, a także poprawa krążenia w obrębie odbytu. Do najczęściej wykorzystywanych środków należą:

• Maści na zakrzep odbytu – zawierające substancje przeciwzapalne, znieczulające lub przeciwzakrzepowe, takie jak hydrokortyzon, lidokaina, tribenozyd czy heparyna. Działają miejscowo, zmniejszając ból i obrzęk oraz wspomagając wchłanianie zakrzepu.
• Czopki doodbytnicze – również działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Często zawierają lidokainę, kwas hialuronowy, eskulinę, wyciągi roślinne (np. z kasztanowca) lub składniki regenerujące śluzówkę.
• Leki przeciwbólowe – dostępne bez recepty, takie jak paracetamol, ibuprofen czy ketoprofen, pomagają łagodzić ból i poprawiają komfort codziennego funkcjonowania. Warto jednak unikać środków wpływających na krzepliwość krwi, takich jak aspiryna, bez konsultacji z lekarzem.
• Leki poprawiające krążenie żylne – takie jak diosmina, hesperydyna czy rutozyd, wspierają wzmocnienie ścian naczyń, redukują stan zapalny i ograniczają ryzyko nawrotów.

W przypadku nawracających lub bardzo nasilonych objawów lekarz może zalecić krótkotrwałe stosowanie leków przeciwzakrzepowych lub bardziej zaawansowane preparaty przepisywane na receptę.

Warto pamiętać, że wybór odpowiedniego leku powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem, zwłaszcza w sytuacji silnych dolegliwości, wątpliwości co do diagnozy lub braku poprawy po kilku dniach stosowania środków dostępnych bez recepty.

Zakrzepica odbytu – domowe sposoby

Choć zakrzepica odbytu może wymagać leczenia zachowawczego lub zabiegowego, w wielu przypadkach pomocne okazują się również domowe metody, które wspierają gojenie i łagodzą uciążliwe objawy. Takie działania warto wdrożyć już przy pierwszych dolegliwościach, szczególnie gdy objawy są umiarkowane lub dopiero się rozwijają.

Domowe sposoby mogące wspomóc leczenie i złagodzić objawy:

• Kąpiele nasiadowe w ciepłej wodzie z dodatkiem rumianku lub kory dębu działają przeciwzapalnie i kojąco, zmniejszając ból i napięcie mięśni zwieracza.
• Unikanie długotrwałego siedzenia oraz stosowanie miękkich poduszek ortopedycznych (np. z otworem pośrodku) odciąża okolice odbytu i zmniejsza ból.
• Zwiększenie spożycia błonnika i płynów ułatwia wypróżnianie, zmniejsza parcie i chroni przed nawrotami.
• Stosowanie zimnych okładów (np. z lodu owiniętego w gazę) na okolice odbytu zmniejsza obrzęk i przynosi czasowe znieczulenie bólu.
• Delikatna higiena okolicy odbytu – najlepiej letnią wodą lub chusteczkami dla niemowląt bez alkoholu i substancji drażniących – pozwala uniknąć dodatkowego podrażnienia.

Jak zapobiegać zakrzepom hemoroidalnym?

Profilaktyka odgrywa zasadniczą rolę w zapobieganiu zakrzepicy odbytu, zwłaszcza u osób, które już wcześniej zmagały się z tym problemem. Odpowiedni styl życia i nawyki to najlepszy sposób, aby zmniejszyć ryzyko nawrotów.

Zalecane są przede wszystkim:

• Regularna aktywność fizyczna – zwłaszcza spacery, pływanie czy jazda na rowerze, poprawia krążenie żylne i zmniejsza ryzyko zastojów krwi w okolicy odbytu.
• Dieta bogata w błonnik, warzywa i owoce – zapobiega zaparciom, a dzięki temu ogranicza parcie i przeciążenie naczyń hemoroidalnych.
• Unikanie długiego siedzenia – warto robić przerwy co 30-60 minut, wstać, rozciągnąć się lub przejść kilka kroków.
• Prawidłowa higiena i delikatne nawilżanie skóry odbytu – np. z użyciem łagodnych preparatów ochronnych, pomaga utrzymać elastyczność skóry i zapobiega mikrourazom.
• W przypadku skłonności do hemoroidów – warto stosować profilaktycznie maści lub czopki oraz unikać forsownych wypróżnień.

Nieleczona zakrzepica odbytu – powikłania

Bagatelizowanie objawów zakrzepicy odbytu może skutkować nie tylko nasileniem dolegliwości, ale również rozwojem komplikacji.

Brak leczenia może powodować:

• Przewlekły ból i dyskomfort, które mogą znacząco ograniczyć aktywność fizyczną i utrudniać codzienne funkcjonowanie.
• Rozwój infekcji i stanów zapalnych w obrębie zakrzepu, które w niektórych przypadkach mogą rozszerzać się na okoliczne tkanki, a nawet prowadzić do ropni czy zapalenia tkanki podskórnej.
• Powstanie owrzodzeń i nadżerek, a w skrajnych przypadkach – martwicy tkanek (zgorzeli), wymagającej pilnego leczenia operacyjnego.
• Zwiększone ryzyko nawrotów – a także powstawania kolejnych zakrzepów oraz przewlekłych, nawracających hemoroidów.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące zakrzepu brzeżnego odbytu (zakrzepicy odbytu)