Leczenie zawrotów głowy, badania

Najważniejsze informacje:

• Zawroty głowy mogą być wynikiem przejściowych sytuacji czy stanów (nagła zmiana pozycji ciała, zmęczenie, odwodnienie), ale także wskazywać na problemy z układem przedsionkowym lub sercowo-naczyniowym, zaburzenia neurologiczne lub infekcje. 
• Jeśli dolegliwości są silne, nawracają lub nie ustępują, a ponadto towarzyszą im objawy, takie jak: ból głowy, uczucie niestabilności, zaburzenia rytmu serca, nudności lub wymioty, konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem.
• Diagnostyka zawrotów głowy obejmuje ocenę kliniczną pacjenta oraz szereg badań laboratoryjnych, obrazowych, okulistycznych, a także testy sprawdzające funkcjonowanie narządu równowagi. 
• Decyzja o sposobie leczenia (farmakoterapia, rehabilitacja przedsionkowa lub zmiana stylu życia) zależy od przyczyny dolegliwości. 

Zawroty głowy są zazwyczaj wynikiem zmęczenia, odwodnienia czy nagłej zmiany pozycji ciała, czasami jednak stanowią sygnał poważniejszych problemów zdrowotnych – chorób neurologicznych, zaburzeń krążenia czy problemów z błędnikiem. Jeśli zawroty głowy występują często, utrzymują się przez dłuższy czas lub towarzyszą im inne niepokojące objawy, np.: zaburzenia równowagi, omdlenia, podwójne widzenie, bełkotliwa mowa, osłabienie kończyn, należy skonsultować się z lekarzem. W diagnostyce wykorzystuje się m.in.: badania laboratoryjne (morfologia krwi, poziom glukozy, elektrolity), obrazowe (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa), elektrokardiografię (EKG) czy testy błędnika. Leczenie zawrotów głowy zależy z kolei od przyczyny i może obejmować farmakoterapię, fizjoterapię, a także zmianę stylu życia (odpowiednie nawodnienie, zbilansowana dieta, wystarczająca ilość snu). 

Zawroty głowy – co robić? Kiedy udać się do lekarza?

Zawroty głowy (uczucie niestabilności lub wirującego otoczenia) mogą być objawem stanów przejściowych, np.: nagłej zmiany pozycji ciała, zmęczenia, głodu czy odwodnienia. W takich przypadkach zwykle mijają po odpoczynku, nawodnieniu czy przyjęciu posiłku. Czasami jednak są związane z poważniejszymi schorzeniami. 

W jakich sytuacjach konsultacja ze specjalistą jest konieczna, aby wykluczyć choroby neurologiczne, kardiologiczne lub laryngologiczne? 

• Zawrotom towarzyszą objawy neurologiczne, takie jak: zaburzenia równowagi, omdlenia, podwójne widzenie, problemy z mówieniem (bełkotliwa mowa), osłabienie kończyn, bóle głowy. 
• Oprócz zawrotów występują także: nudności, wymioty, szumy uszne, problemy ze słuchem lub wrażenie dzwonienia w uszach. 
• Zawroty nawracają, utrzymują się przez dłuższy czas lub nasilają, występują po urazie bądź są związane ze zmianą pozycji ciała. 

Lekarz rodzinny rozpoczyna diagnostykę zawrotów głowy od badania podmiotowego, czyli przeprowadzenia szczegółowego wywiadu, podczas którego pyta pacjenta o charakter zawrotów, tj.: ich częstotliwość, długość epizodów, objawy towarzyszące oraz ewentualne czynniki wywołujące. Pod uwagę brane są również ewentualne choroby przewlekłe pacjenta (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, problemy z układem sercowo-naczyniowym).

W ramach badania fizykalnego lekarz wykonuje pomiar ciśnienia tętniczego, ocenia odruchy, koordynację, chód i siłę mięśniową, a także przeprowadza testy równowagi (np. próbę Romberga, test Unterbergera czy manewr Dix-Hallpike’a). 

Na podstawie uzyskanych informacji lekarz rodzinny może podjąć decyzję o skierowaniu pacjenta do odpowiedniego specjalisty w celu dalszej diagnostyki: 

• laryngologa (problemy z błędnikiem), 
• kardiologa (przyczyny sercowo-naczyniowe),
• neurologa (objawy sugerujące migrenę przedsionkową, udar lub stwardnienie rozsiane). 

Jakie badania na zawroty głowy?

W zależności od podejrzeń klinicznych oraz wyników wcześniejszych badań specjalista (laryngolog, kardiolog lub neurolog) może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne, takie jak: rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (TK), USG tętnic szyjnych czy audiometria.

• Podstawowe badania diagnostyczne
  • Badanie laryngologiczne – pozwala ocenić funkcje błędnika i układu równowagi.
  • Badanie neurologiczne – sprawdza odruchy, koordynację ruchową oraz siłę mięśniową.
  • Pomiar ciśnienia krwi – wykonywany zarówno w pozycji leżącej, jak i stojącej (test ortostatyczny) w celu wykrycia zaburzeń regulacji ciśnienia.
• Badania laboratoryjne
  • Niedokrwistość – oceniana na podstawie morfologii krwi, poziomu żelaza i ferrytyny.
  • Zaburzenia gospodarki węglowodanowej – diagnozowane za pomocą pomiaru glukozy, insuliny oraz testu obciążenia glukozą.
  • Zaburzenia elektrolitowe – wykrywane poprzez oznaczenie poziomu sodu, potasu, magnezu i wapnia.
  • Dysfunkcje tarczycy – oceniane na podstawie poziomu TSH, FT3 i FT4.
• Badania obrazowe
  • Rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (CT) – pozwalają wykryć zmiany neurologiczne, takie jak: udar, guz czy stwardnienie rozsiane.
  • Ultrasonografia tętnic szyjnych (USG tętnic szyjnych) – badanie obrazowe, które pozwala ocenić strukturę naczyń, ich ściany oraz ewentualne zmiany, takie jak blaszki miażdżycowe czy zwężenia.
  • Elektrokardiografia (EKG) – sprawdza rytm serca i pozwala wykryć arytmie, które mogą powodować zawroty głowy.
• Specjalistyczne badania układu równowagi
  • Posturografia – analizuje postawę ciała i reakcje równoważne.
  • Elektronystagmografia (ENG) i wideonystagmografia (VNG) – rejestrują ruchy gałek ocznych w odpowiedzi na bodźce, co pomaga w diagnostyce zaburzeń błędnika.
  • Próby kaloryczne – oceniają reakcje błędnika na bodźce cieplne, co pozwala na diagnozę jednostronnych uszkodzeń przedsionkowych.
• Badania diagnostyczne narządu słuchu i równowagi
  • Audiometria – badanie uzupełniające, często wykonywane w diagnostyce choroby Meniere’a czy zapalenia błędnika, które mogą powodować zawroty głowy. 
  • Audiometria impedancyjna (tympanometria) – ocenia funkcję ucha środkowego, w tym ruchomość błony bębenkowej i przewodzenie dźwięku przez kosteczki słuchowe. Może być pomocna w diagnostyce zaburzeń równowagi, jeśli przyczyną jest np. niedrożność trąbki Eustachiusza, wysiękowe zapalenie ucha środkowego czy inne schorzenia wpływające na ciśnienie w uchu.
  • BERA (ABR – słuchowe wywołane potencjały pnia mózgu) – umożliwia analizę przewodzenia bodźców słuchowych na poziomie nerwu słuchowego i pnia mózgu, co może być istotne w diagnostyce zaburzeń neurologicznych wpływających na równowagę, np. guza nerwu przedsionkowo-ślimakowego (nerwiaka nerwu VIII).
  • Otoemisja akustyczna (OAE) – pomocna przy ocenie uszkodzenia struktur ucha wewnętrznego, które są blisko powiązane z układem przedsionkowym (błędnikiem).
• Badania okulistyczne
  • Badanie ostrości wzroku – pozwala wykryć wady refrakcji, które mogą wpływać na poczucie równowagi i orientację w przestrzeni.
  • Badanie dna oka – umożliwia ocenę zmian w naczyniach siatkówki, które mogą świadczyć o nadciśnieniu lub cukrzycy, tj. chorobach wpływających na ukrwienie mózgu i powodujących zawroty głowy.
  • Testy stereoskopowe – oceniają widzenie przestrzenne, którego zaburzenia mogą wpływać na błędne postrzeganie ruchu i wywoływać zawroty głowy.
• Badania układu sercowo-naczyniowego
  • Echokardiografia (echo serca, EKG) – ocenia strukturę i funkcje mięśnia sercowego, wykrywając ewentualne wady lub niewydolność krążenia, które mogą powodować niedostateczne ukrwienie mózgu i prowadzić do zawrotów głowy.
  • Doppler tętnic szyjnych i kręgowych – analizuje przepływ krwi w naczyniach mózgowych, co jest istotne w diagnostyce niedokrwienia mózgu, które może powodować epizody zawrotów głowy.
  • Holter EKG – monitoruje pracę mięśnia sercowego przez 24 godziny, co pozwala wykryć arytmię lub epizody niedokrwienia, które mogą prowadzić do niedostatecznego ukrwienia mózgu, a w rezultacie do uczucia oszołomienia oraz zawrotów głowy.

Jak leczyć zawroty głowy?

W zależności od źródła problemu stosuje się różne metody leczenia – zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Najważniejsze jest postawienie właściwej diagnozy, ponieważ skuteczna terapia powinna koncentrować się na eliminacji przyczyny, a nie wyłącznie na łagodzeniu objawów. 

• Leczenie przyczynowe – jeśli uda się zidentyfikować konkretną przyczynę zawrotów głowy, terapia koncentruje się na jej eliminacji.
  • Infekcje ucha (np. zapalenie błędnika, zapalenie trąbki słuchowej) – leczenie antybiotykami lub sterydami.
  • Choroby układu krążenia (np. nadciśnienie, niedociśnienie, miażdżyca) – stosowanie leków regulujących ciśnienie krwi oraz poprawiających krążenie.
  • Zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy) – leczenie zgodne z chorobą podstawową.
  • Łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV) – zastosowanie manewru Epleya, który pomaga w przemieszczaniu kryształków wapnia w uchu wewnętrznym.
• Farmakoterapia – leki mogą być stosowane zarówno w celu złagodzenia objawów, jak i ustalenia źródła problemu.
  • Leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid) – redukują nudności i wymioty towarzyszące zawrotom głowy.
  • Leki przeciwhistaminowe (np. dimenhydrynat, betahistyna) – skuteczne w przypadku problemów z błędnikiem i choroby Meniere’a.
  • Benzodiazepiny (np. diazepam, lorazepam) – stosowane w leczeniu zawrotów głowy związanych z lękiem lub stresem. Działają uspokajająco i zmniejszają napięcie. Należy przyjmować je pod kontrolą lekarza ze względu na ryzyko uzależnienia, senności oraz zaburzeń koordynacji.
  • Neuroleptyki (np. prometazyna, haloperidol) – stosowane w ciężkich przypadkach zawrotów głowy z zaburzeniami równowagi.
  • Leki poprawiające ukrwienie mózgu (np. winpocetyna, nicergolina) – wspomagają leczenie zawrotów głowy wynikających z niedokrwienia mózgu.

• Fizjoterapia – wykorzystywana w leczeniu zawrotów głowy wynikających m.in. z dysfunkcji błędnika lub układu nerwowego.
  • Terapia przedsionkowa (Vestibular Rehabilitation Therapy, VRT) – specjalistyczny program ćwiczeń przeznaczony dla pacjentów z uszkodzeniem błędnika oraz innymi zaburzeniami układu przedsionkowego. Jego celem jest poprawa kompensacji centralnej, redukcja zawrotów głowy oraz zwiększenie równowagi i koordynacji ruchowej. Ćwiczenia są dostosowane indywidualnie do możliwości oraz potrzeb pacjenta.
  • Ćwiczenia propriocepcji i koordynacji – stosowane w terapii pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi oraz ortopedycznymi. Poprawiają świadomość ciała, kontrolę postawy i koordynację ruchową. Regularne wykonywanie tych ćwiczeń zmniejsza ryzyko upadków, redukuje zawroty głowy i poprawia stabilność.
• Chirurgiczne leczenie zawrotów głowy 
  • Przecięcie nerwu przedsionkowego, dekompresja worka endolimfatycznego, labiryntektomia itd. – stosowane w ciężkich przypadkach, gdy inne metody (farmakoterapia, rehabilitacja przedsionkowa) nie przynoszą efektów, a objawy znacznie utrudniają pacjentowi codzienne funkcjonowanie. 
• Psychoedukacja i terapia – pomagają w zrozumieniu mechanizmów leżących u podstaw zawrotów głowy wynikających z zaburzeń lękowych. Taka świadomość często zmniejsza intensywność objawów, ponieważ pacjent przestaje postrzegać je jako zagrożenie.
  • Terapia poznawczo-behawioralna – jedna z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń lękowych, które mogą wywoływać zawroty głowy. Pomaga zmieniać myślenie i reakcje na stres, co przekłada się na zmniejszenie objawów somatycznych. 
  • Techniki relaksacyjne (medytacja, joga, biofeedback) – obniżają napięcie mięśniowe, regulują oddech i aktywność układu nerwowego, dzięki czemu zawroty głowy związane ze stresem oraz lękiem występują rzadziej.
• Zmiana stylu życia – może znacząco poprawić samopoczucie pacjenta i ograniczyć częstotliwość występowania zawrotów głowy.
  • Zbilansowana dieta – należy unikać kofeiny, alkoholu oraz soli (zwłaszcza w przypadku choroby Meniere’a), ponieważ nasilają objawy. 
  • Regularna aktywność fizyczna – poprawia krążenie i wspiera układ nerwowy.
  • Przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia – odwodnienie może powodować spadki ciśnienia i zawroty głowy.
  • Wypoczynek nocny – niewystarczająca ilość snu może prowadzić do zmęczenia, problemów z koncentracją i występowania zawrotów głowy. 

Co zrobić, gdy kręci się w głowie?

Co pomaga na zawroty głowy? Co zrobić, kiedy wystąpią? 

• Trzeba jak najszybciej usiąść lub położyć się, aby zminimalizować ryzyko upadku. Jeśli nie jest to możliwe, warto oprzeć się o ścianę lub stabilny mebel. Jest to szczególnie ważne w przypadku seniorów, ponieważ upadki mogą prowadzić do poważnych urazów. 
• Należy unikać gwałtownych ruchów głowy i tułowia, które mogą nasilić objawy. Jeśli zawroty wystąpią w zamkniętym pomieszczeniu, warto otworzyć okno, aby zapewnić sobie dopływ świeżego powietrza. 
• Pomocne mogą okazać się techniki relaksacyjne – spokojne i głębokie oddechy oraz skupienie wzroku na nieruchomym punkcie. 
• Warto wypić szklankę wody, ponieważ odwodnienie może być jedną z przyczyn zawrotów głowy.