Co robić po ugryzieniu kleszcza – badanie kleszcza, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze informacje:

• Ukąszenie kleszcza może wiązać się z ryzykiem zakażenia chorobami odkleszczowymi. Kluczowe jest szybkie i bezpieczne usunięcie kleszcza, aby zminimalizować ryzyko infekcji. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak rumień wędrujący czy objawy grypopodobne, zalecana jest konsultacja lekarska.
• Diagnozowanie chorób wywołanych przez kleszcze bywa złożone i długotrwałe. Przy pojawieniu się objawów boreliozy, pierwszym krokiem jest wykonanie testów z krwi w celu wykrycia przeciwciał IgM lub IgG. W przypadku podejrzeń rozwoju odkleszczowego zapalenia mózgu, badania laboratoryjne krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego są niezbędne.
• Czy badać kleszcza? Istnieją argumenty zarówno za, jak i przeciw badaniu kleszcza po jego usunięciu. Badanie może dostarczyć informacji o potencjalnym ryzyku zarażenia, ale jego wynik nie gwarantuje ani nie wyklucza zakażenia. Decyzja o badaniu powinna być indywidualnie rozważona i omówiona z lekarzem.

Ukąszenie kleszcza jest niebezpieczne, niesie ze sobą ryzyko zakażenia i wzbudza uzasadniony niepokój. Może zdarzyć się zwłaszcza wiosną i jesienią, choć przy łagodnych zimach kleszcze bywają aktywne nawet cały rok. Ugryzienie kleszcza nie oznacza od razu zakażenia groźną chorobą, ale wymaga umiejętnego pozbycia się pajęczaka ze skóry. Im dłużej kleszcz przebywa w skórze, tym większe ryzyko zakażenia. Jakie badanie należy wykonać w przypadku ugryzienia przez kleszcza? Czy należy zlecić badanie kleszcza usuniętego? Kiedy zgłosić się do lekarza po ukąszeniu kleszcza? Wyjaśniamy.

Ukąszenie kleszcza – co robić?

W przypadku ukąszenia kleszcza postępowanie przez pierwsze 24 godziny od wkłucia się pajęczaka w skórę może być kluczowe dla zdrowia. Po upływie tego czasu ryzyko przeniesienia drobnoustrojów chorobotwórczych znacznie wzrasta. Zakażone kleszcze to 10–40% ogółu (w zależności od regionu występowania).

Najważniejsze jest więc niezwłoczne usunięcie mechaniczne osobnika przyczepionego do skóry, np. za pomocą pęsety lub któregoś z przeznaczonych do tego celu przyrządów (lassa, kleszczołapek). Aby skutecznie i bezpiecznie wyciągnąć kleszcza, należy to zrobić bez uciskania tułowia pajęczaka, uważając, by żadna jego część nie została w skórze. Można usunąć kleszcza samodzielnie w domu. Chęć usunięcia pajęczaka nie jest wystarczającym powodem, by zgłaszać się na izbę przyjęć, ale w razie potrzeby pomocą powinien służyć lekarz rodzinny (POZ, pierwszego kontaktu). Nie należy jednak czekać na wizytę, jeśli od ukąszenia minęło już kilka godzin.

Nie wolno niczym smarować miejsca, w którym tkwi pajęczak, ani wpadać w panikę, co zdarza się zwłaszcza, kiedy dochodzi do ukąszenia kleszcza u dziecka. Kluczowe jest skupienie się na wykonaniu precyzyjnego ruchu pęsetą umieszczoną jak najbliżej skóry. Chodzi o zdecydowane, ale nie gwałtowne wyciągnięcie pasożyta ku górze (bez ruchów rotacyjnych, czyli wykręcania). Miejsce po usunięciu kleszcza trzeba zdezynfekować, a pęsetę i ręce dokładnie umyć.

Ugryzienie kleszcza – kiedy do lekarza?

Konieczność wizyty u lekarza po ukąszeniu kleszcza pojawia się dopiero wówczas, gdy wystąpią niepokojące objawy, np. rumień wędrujący, który może powstać w dowolnym miejscu na ciele. Należy reagować na wszelkie nietypowe zmiany zabarwienia skóry. Lekarz zleca badania diagnostyczne, kiedy są ku temu wskazania, tj. pacjent zgłasza konkretne dolegliwości, które pojawiły się w następstwie ugryzienia kleszcza. Przy braku objawów istnieje możliwość wykonania badań przesiewowych.

Jak wygląda i kiedy powinien niepokoić ślad po ugryzieniu kleszcza? Miejsce ukłucia zazwyczaj pozostaje bolesne i widoczne jest niewielkie zaczerwienienie przez pewien czas. Jeśli nie towarzyszą temu inne objawy, jak bóle mięśni, ból głowy, stan podgorączkowy, bóle stawów oraz inne objawy skórne kojarzone z rumieniem wędrującym, wówczas należy obserwować organizm. Aby zyskać pewność, można po około 4-6 tygodniach od ukąszenia kleszcza wykonać badania na boreliozę (przeciwciała IgM).

Choroby odkleszczowe – diagnostyka

Diagnostyka chorób wywołanych przez kleszcze bywa długotrwała i złożona. W wielu przypadkach po wyciągnięciu kleszcza ze skóry po pewnym czasie mogą pojawić się niespecyficzne objawy grypopodobne (ból głowy, gorączka, zmęczenie, osłabienie, pogorszenie samopoczucia), co utrudnia prawidłowe rozpoznanie choroby. 

Osobom, które mają objawy boreliozy zleca się w pierwszej kolejności wykonanie testów z krwi w kierunku swoistych przeciwciał IgM lub IgG. W przypadku niejasnego lub dodatniego wyniku przeprowadza się badanie weryfikujące stosowaną w biologii molekularnej metodą Western Blot. Jeśli choroba zdążyła już wejść w fazę neuroinfekcji, konieczne jest pobranie do analizy płynu mózgowo-rdzeniowego, co odbywa się w warunkach szpitalnych.

W przypadku podejrzenia, że rozwija się odkleszczowe zapalenie mózgu, wykonuje się badania laboratoryjne krwi i/lub płynu mózgowo-rdzeniowego. Badania molekularne nie są standardowym postępowaniem, ponieważ w neurologicznej fazie choroby, kiedy najczęściej pacjent trafia do lekarza, ani w surowicy, ani w płynie mózgowo-rdzeniowym nie ma już zwykle materiału genetycznego wirusa.

W diagnozowaniu innych chorób odkleszczowych kluczowe znaczenie ma rozmaz krwi, który powinien poprzedzać rozpoczęcie antybiotykoterapii. Można spotkać kleszcze, które są nosicielami wielu patogenów. Wówczas proces diagnostyczny może ulec komplikacji, bowiem po ugryzieniu kleszcza w organizmie człowieka może rozwinąć się więcej niż jedna infekcja.

Po jakim czasie od ukąszenia kleszcza zrobić badanie na boreliozę?

Chcąc mieć pewność, że ukąszenie kleszcza nie wiązało się z przeniesieniem bakterii Borrelia burgdorferi wywołującej boreliozę, po około 4-6 tygodniach od momentu, kiedy ugryzie kleszcz, warto wykonać badania laboratoryjne w kierunku obecności przeciwciał we krwi. Warto pamiętać, że nie u wszystkich osób, u których doszło do zakażenia boreliozą, mogą wystąpić objawy np. w postaci rumienia wędrującego.

Wykonując badania na boreliozę, możemy sprawdzić dwa typy przeciwciał:

• IgM – które wskazują na świeże zakażenie (np. takie sprzed 1-2 miesięcy)
• IgG – które powstają w kolejnych etapach walki z chorobą, mogą wskazywać też na infekcję, która rozpoczęła się o wiele wcześniej. 

Podwyższone miana przeciwciał mogą utrzymywać się nawet przez wiele miesięcy od ustąpienia objawów.

Badanie kleszcza – czy wykonywać? Za i przeciw

Czy zasadne jest, aby wykonać test kleszcza na boreliozę i inne choroby odkleszczowe? Badanie kleszcza to temat, który budzi pewne kontrowersje. Nie ma medycznych zaleceń, aby po ugryzieniu badać całego lub część kleszcza, bowiem ma to niewielkie znaczenie diagnostyczne.

Argumenty za badaniem kleszcza:

• Badanie pozwala na określenie, czy kleszcz był nosicielem patogenów, takich jak bakterie Borrelia burgdorferi odpowiedzialne za boreliozę czy wirusy powodujące kleszczowe zapalenie mózgu.
• Uspokojenie niepewności w przypadku wyniku negatywnego. Wiedza o tym, że kleszcz nie był zarażony, może przynieść ulgę i uniknięcie niepotrzebnego stresu.
• Jeżeli wynik jest pozytywny, można szybciej podjąć odpowiednie działania, takie jak konsultacja z lekarzem i ewentualne wczesne leczenie.

Argumenty przeciw badaniu kleszcza usuniętego:

• Nawet jeśli kleszcz jest nosicielem bakterii czy wirusów, to nie oznacza automatycznie, że doszło do zarażenia. Również negatywny wynik badania nie gwarantuje, że nie doszło do transmisji innych patogenów nieobjętych testem.
• Badanie kleszcza może być kosztowne i nie jest dostępne wszędzie. Od czasu do czasu organizowane są akcje, podczas których badanie kleszcza za darmo jest możliwe, ale zazwyczaj diagnostyka wiąże się z istotnymi kosztami.
• Oczekiwanie na wynik badania kleszcza może opóźnić decyzję o rozpoczęciu profilaktyki bądź leczenia, co w niektórych przypadkach może nie być korzystne.

Wykonanie badania kleszcza może dostarczyć cennych informacji na temat potencjalnego ryzyka zarażenia. Jednakże decyzja o jego przeprowadzeniu powinna być indywidualnie rozważona, biorąc pod uwagę powyższe argumenty oraz konsultując się z lekarzem. W każdym przypadku ważne jest monitorowanie stanu zdrowia po ukąszeniu i kontakt z lekarzem w przypadku pojawienia się jakichkolwiek objawów.