Dławica piersiowa (dusznica bolesna) – co to jest, objawy, jak leczyć

Najważniejsze informacje

• Dławica piersiowa to zespół objawów spowodowanych przejściowym niedokrwieniem mięśnia sercowego, które wynika przeważnie ze zwężenia tętnic wieńcowych w przebiegu miażdżycy. 
• Dławica piersiowa powoduje ból lub ucisk w klatce piersiowej, który może promieniować do ramienia, barku, szyi lub żuchwy. Dolegliwości pojawiają się przeważnie podczas wysiłku fizycznego lub w sytuacjach silnego stresu emocjonalnego i ustępują zazwyczaj po odpoczynku lub zastosowaniu nitrogliceryny.
• Rozpoznanie opiera się na ocenie zapisu EKG, próbie wysiłkowej, echokardiografii oraz koronarografii. Pomocne są także badania laboratoryjne – oznaczenie poziomu cholesterolu, glukozy i markerów sercowych.
• Leczenie dławicy piersiowej polega na zmianie stylu życia, stosowaniu preparatów poprawiających ukrwienie serca i zapobiegających powikłaniom (nitraty, beta-blokery, statyny, aspiryna). W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie zabiegowe, np. angioplastyka wieńcowa ze stentem lub operacja pomostowania aortalno-wieńcowego (by-pass).

Dławica piersiowa jest jednym z najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów choroby niedokrwiennej serca. Jej rozwojowi sprzyjają czynniki ryzyka, takie jak: nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca, palenie tytoniu, otyłość, brak ruchu oraz przewlekły stres. Znaczenie mają również uwarunkowania genetyczne i nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze nasycone oraz sól. Nieleczona lub niewłaściwie kontrolowana dławica może prowadzić do groźnych powikłań – zawału serca, niewydolności krążenia czy arytmii.

Dławica piersiowa – co to jest?

Dławica piersiowa (łac. angina pectoris, dawniej: dusznica bolesna) to zespół objawów klinicznych wynikających z przemijającego niedokrwienia mięśnia sercowego, czyli sytuacji, gdy narząd nie otrzymuje przez pewien czas wystarczającej ilości tlenu w stosunku do swojego zapotrzebowania. 

Głównym objawem dławicy piersiowej jest ból lub uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej, zwykle opisywane jako ucisk, gniecenie, pieczenie, dławienie lub ciężar zlokalizowany za mostkiem. Ból może promieniować do szyi, żuchwy, barku (częściej lewego), ramienia, nadbrzusza lub pleców. Dolegliwości pojawiają się w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen – podczas wysiłku fizycznego, stresu emocjonalnego, po obfitym posiłku lub ekspozycji na zimno – i ustępują w spoczynku bądź po podaniu azotanów, takich jak nitrogliceryna. 

Przyczyny dławicy piersiowej

Najczęstszą przyczyną dławicy piersiowej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. W jej przebiegu w ścianach naczyń odkładają się lipidy, komórki zapalne, wapń i włóknik, tworząc tzw. blaszki miażdżycowe, które zwężają światło tętnic. W sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na tlen (np. wysiłek fizyczny, stres, obfity posiłek) przepływ krwi staje się niewystarczający i pojawia się ból w klatce piersiowej. W bardziej zaawansowanym stadium pęknięcie blaszki miażdżycowej może prowadzić do powstania zakrzepu oraz całkowitego zamknięcia tętnicy, co skutkuje zawałem mięśnia sercowego. 

Pozostałe czynniki, które mogą powodować niedokrwienie mięśnia sercowego, to:

• skurcz naczyń wieńcowych (dławica Prinzmetala, czyli dławica naczynioskurczowa) – spowodowany nagłym, przemijającym skurczem tętnicy wieńcowej, który zmniejsza przepływ krwi; często występuje w spoczynku, niekoniecznie przy wysiłku;
• nadciśnienie tętnicze i tachykardia – oba stany zwiększają zapotrzebowanie serca na tlen; u osób z już zwężonymi naczyniami wieńcowymi może to nasilać objawy dławicy;
• niedokrwistość (anemia) – zmniejszona liczba erytrocytów lub obniżone stężenie hemoglobiny ogranicza zdolność krwi do przenoszenia tlenu;
• hipoksemia (zmniejszona zawartość tlenu we krwi) – może być wynikiem chorób płuc (np. POChP, astmy, włóknienia płuc), przebywania na dużych wysokościach lub zatrucia tlenkiem węgla;
• dysfunkcja mikrokrążenia wieńcowego (tzw. dławica mikronaczyniowa) – występuje przy prawidłowych tętnicach wieńcowych, ale z zaburzoną funkcją najmniejszych naczyń; częściej dotyczy kobiet.

Na rozwój dławicy piersiowej oraz choroby wieńcowej wpływają także czynniki ryzyka, które sprzyjają powstawaniu i progresji zmian miażdżycowych w naczyniach – należą do nich: 

• nadciśnienie tętnicze – przewlekłe przeciążenie ścian naczyń nasila proces miażdżycowy;
• dyslipidemia – wysoki poziom cholesterolu całkowitego i LDL sprzyja odkładaniu lipidów w ścianach tętnic;
• cukrzyca – powoduje uszkodzenie śródbłonka i przyspiesza rozwój miażdżycy;
• palenie tytoniu – nikotyna, tlenek węgla i wolne rodniki zwiększają stres oksydacyjny i uszkadzają śródbłonek naczyń;
• otyłość i brak aktywności fizycznej – sprzyjają nadciśnieniu, insulinooporności i dyslipidemii;
• predyspozycje genetyczne oraz rodzinne występowanie choroby wieńcowej – zwłaszcza jeśli schorzenia sercowo-naczyniowe dotyczyły bliskich krewnych w młodym wieku; 
• przewlekła choroba nerek – powoduje zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej i sprzyja uszkodzeniu naczyń.

Dławica piersiowa – objawy

Objawy dławicy piersiowej pojawiają się najczęściej pod wpływem czynników zwiększających zapotrzebowanie serca na tlen lub pogarszających przepływ krwi przez tętnice wieńcowe. Należą do nich:

• wysiłek fizyczny – intensywny marsz, bieg, wchodzenie po schodach czy podnoszenie ciężarów zwiększa zapotrzebowanie serca na tlen, co może prowadzić do bólu w klatce piersiowej;
• stres – silne emocje (zdenerwowanie, lęk, napięcie) powodują wzrost ciśnienia tętniczego i przyspieszenie akcji serca;
• niska temperatura – zimno wywołuje skurcz naczyń, ograniczając dopływ krwi do mięśnia sercowego;
• obfite posiłki – po spożyciu dużej ilości jedzenia więcej krwi przepływa do przewodu pokarmowego, co może zmniejszyć ukrwienie serca i nasilić objawy.

Główny objaw dławicy piersiowej to ból zamostkowy (w okolicy serca) o charakterze ucisku, gniecenia lub pieczenia, który:

• jest opisywany przez pacjentów jako uczucie ciężaru lub ściskania w klatce piersiowej;
• może promieniować do lewej kończyny górnej (ramienia, przedramienia, dłoni lub palców), a także do szyi, żuchwy, pleców lub nadbrzusza;
• utrzymuje się od kilku do kilkunastu minut i nie zależy od pozycji ciała ani od fazy oddechu;
• pojawia się zwykle podczas wysiłku fizycznego, silnego stresu lub po spożyciu obfitego posiłku;
• ustępuje po odpoczynku lub przyjęciu nitrogliceryny, która rozszerza naczynia wieńcowe i poprawia przepływ krwi do mięśnia sercowego.

Ponadto u pacjenta mogą występować objawy ogólne, które wynikają z niedotlenienia serca, tj.: 

• duszność – uczucie braku powietrza lub trudności w oddychaniu;
• osłabienie i zmęczenie – spowodowane zmniejszoną wydolnością serca;
• zimne poty – wynik aktywacji układu współczulnego w odpowiedzi na ból i stres niedokrwienny;
• uczucie lęku lub niepokoju, czasem nudności lub zawroty głowy – zwłaszcza u kobiet i osób starszych.

Rodzaje dławicy piersiowej

W zależności od stopnia zaawansowania miażdżycy oraz charakteru zmian w tętnicach wieńcowych wyróżnia się dwie główne postacie dławicy piersiowej – stabilną i niestabilną. Każda z nich wymaga innego podejścia diagnostycznego oraz terapeutycznego, a także wiąże się z odmiennym stopniem ryzyka dla zdrowia pacjenta.

Dławica piersiowa stabilna (tzw. dławica wysiłkowa)

Dławica stabilna (ICD-10: I20.8) jest najczęstszą postacią choroby niedokrwiennej serca. Objawy pojawiają się w przewidywalnych sytuacjach, takich jak: wysiłek fizyczny, stres emocjonalny czy narażenie na zimno. Nasilenie dolegliwości jest zwykle stałe w czasie, a ból ustępuje po odpoczynku lub po przyjęciu azotanów (np. nitrogliceryny), które rozszerzają naczynia wieńcowe i poprawiają przepływ krwi do mięśnia sercowego.

W dławicy stabilnej zwężenie tętnic wieńcowych ma charakter stopniowy i trwały, a jego główną przyczyną jest miażdżyca prowadząca do ograniczenia dopływu tlenu do mięśnia sercowego podczas zwiększonego zapotrzebowania.

Chociaż dławica stabilna zazwyczaj nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, to jej obecność wskazuje na rozwiniętą chorobę wieńcową i zwiększone ryzyko wystąpienia zawału serca w przyszłości.

Niestabilna dławica piersiowa

Dławica niestabilna (ICD-10: I20.0) jest poważniejszą postacią choroby niedokrwiennej i stanowi element tzw. ostrego zespołu wieńcowego (ACS). Objawy pojawiają się częściej, mogą występować w spoczynku lub po minimalnym wysiłku. Ból jest silniejszy, trudniejszy do złagodzenia i utrzymuje się dłużej niż w przypadku dławicy stabilnej. 

Niestabilna dławica piersiowa spowodowana jest zwykle pęknięciem lub erozją blaszki miażdżycowej, co prowadzi do powstania zakrzepu i nagłego ograniczenia przepływu krwi w tętnicy wieńcowej. To stan nagły, który może poprzedzać zawał mięśnia sercowego – wymaga pilnej diagnostyki kardiologicznej oraz natychmiastowego wdrożenia farmakoterapii (obejmującej m.in. leki przeciwpłytkowe, przeciwzakrzepowe, azotany i beta-blokery), a często również leczenia inwazyjnego – koronarografii z możliwością przeprowadzenia angioplastyki wieńcowej (PCI) lub pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG).

Diagnostyka dławicy piersiowej – jakie badania?

Podstawowym elementem diagnostyki jest szczegółowy wywiad lekarski. Specjalista zbiera informacje dotyczące charakteru bólu w klatce piersiowej (czas, nasilenie, lokalizacja, ewentualne promieniowanie do innych części ciała). Ważne jest również określenie objawów towarzyszących, takich jak: duszność, kołatanie serca, zawroty głowy czy uczucie ogólnego zmęczenia. Ponadto istotną część wywiadu stanowi rozpoznanie czynników wywołujących ból (wysiłek fizyczny, stres, ekspozycja na niską temperaturę, spożycie obfitego posiłku). Dodatkowo lekarz ustala, czy dolegliwości ustępują po odpoczynku lub przyjęciu nitrogliceryny, co pomaga odróżnić dławicę stabilną od innych przyczyn bólu w klatce piersiowej. 

W diagnostyce dławicy piersiowej wykorzystuje się badania nieinwazyjne i inwazyjne. 

• Elektrokardiogram (EKG) – podstawowe badanie, które pozwala na ocenę rytmu serca oraz wykrycie zmian niedokrwiennych w narządzie. Zmiany niedokrwienne mogą obejmować obniżenie odcinka ST lub odwrócenie załamków T. Warto pamiętać, że w spoczynku EKG u pacjentów z dławicą wysiłkową może być prawidłowe, dlatego czasami konieczne są dodatkowe testy obciążeniowe.
• Test wysiłkowy (próba wysiłkowa) – polega na monitorowaniu EKG i objawów pacjenta podczas wysiłku fizycznego (np. na bieżni lub rowerku ergometrycznym). Badanie pozwala na ocenę funkcji serca w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na tlen i może ujawnić niedokrwienie niewidoczne w spoczynku. Test nie jest zalecany u pacjentów z nieustabilizowaną dławicą, ciężką niewydolnością serca lub ostrym zespołem wieńcowym.
• Koronarografia – inwazyjne badanie obrazowe, podczas którego do tętnic wieńcowych wprowadza się cewnik, a następnie podaje środek kontrastowy. Badanie pozwala dokładnie ocenić stopień zwężenia naczyń wieńcowych i jest złotym standardem przy planowaniu leczenia inwazyjnego, takiego jak angioplastyka wieńcowa (PCI) czy pomostowanie aortalno-wieńcowe (CABG).
• Rezonans magnetyczny serca (MRI) – wykorzystuje pole magnetyczne i fale radiowe do uzyskania dokładnych obrazów struktury i funkcji serca. Pozwala ocenić pracę komór, wykryć obszary uszkodzone przez niedokrwienie lub blizny pozawałowe, a także zbadać przepływ krwi w naczyniach wieńcowych. Rezonans magnetyczny wykonuje się często w sytuacjach, gdy wyniki innych badań są niejednoznaczne. 
• Badania laboratoryjne – pozwalają ocenić zarówno aktualny stan mięśnia sercowego, jak i ryzyko sercowo-naczyniowe:
  • troponiny (T i I) – markery uszkodzenia mięśnia sercowego, ich wzrost wskazuje głównie na zawał;
  • cholesterol i glukoza – ocena ryzyka miażdżycy oraz cukrzycy, które zwiększają ryzyko chorób wieńcowych;
  • markery zapalne (np. CRP) – mogą wskazywać na rozwój miażdżycy;
  • BNP/NT-proBNP – markery niewydolności serca, szczególnie przydatne przy ocenie ryzyka powikłań sercowych. 

Wczesne rozpoznanie dławicy piersiowej ma fundamentalne znaczenie dla zapobiegania poważnym powikłaniom, takim jak zawał mięśnia sercowego czy nagła śmierć sercowa. Szybkie ustalenie przyczyny dolegliwości bólowych w klatce piersiowej umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego oraz modyfikację stylu życia, co może zahamować postęp choroby wieńcowej.

Wczesna diagnoza pozwala również na:

• ocenę ryzyka sercowego i dobranie właściwej strategii terapeutycznej (np. rewaskularyzacja lub leczenie zachowawcze);
• zmniejszenie liczby hospitalizacji oraz poprawę jakości życia pacjenta;
• zwiększenie skuteczności profilaktyki wtórnej obejmującej kontrolę czynników ryzyka (nadciśnienia, hiperlipidemii czy cukrzycy);
• uniknięcie powikłań wynikających z opóźnionego leczenia, takich jak niewydolność serca czy zaburzenia rytmu.

Dławica piersiowa – leczenie

Leczenie dławicy piersiowej ma na celu złagodzenie objawów, poprawę jakości życia pacjenta oraz zapobieganie incydentom sercowo-naczyniowym i progresji choroby wieńcowej. Terapia obejmuje zarówno modyfikację stylu życia, jak i leczenie farmakologiczne, a w wybranych przypadkach przezskórną interwencję wieńcową (PCI) lub operację pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG). 

Leczenie zachowawcze

Podstawowym elementem postępowania terapeutycznego w dławicy piersiowej jest modyfikacja stylu życia ukierunkowana na poprawę funkcji układu sercowo-naczyniowego i kontrolę czynników ryzyka choroby wieńcowej. Obejmuje ona m.in.: 

• stosowanie diety śródziemnomorskiej bogatej w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, ryby i oliwę z oliwek; ograniczenie tłuszczów nasyconych, soli oraz cukru;
• regularne ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej intensywności dostosowane do stanu pacjenta (np. spacery, pływanie, jazda na rowerze);
• utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie dymu tytoniowego;
• spożywanie alkoholu w minimalnych ilościach lub całkowitą abstynencję;
• redukcję stresu i stosowanie technik relaksacyjnych (medytacja, joga, trening oddechowy);
• regularne monitorowanie ciśnienia tętniczego, poziomu cholesterolu i glukozy oraz leczenie chorób współistniejących (np. nadciśnienia, cukrzycy).

Leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia ma na celu złagodzenie objawów, poprawę ukrwienia serca oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak zawał. W zależności od typu dławicy stosuje się różne grupy leków. 

• Leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy, klopidogrel) – hamują agregację płytek krwi, zmniejszając ryzyko zakrzepów i zawału serca.
• Statyny (np. atorwastatyna, simwastatyna) – obniżają poziom cholesterolu LDL, stabilizują blaszki miażdżycowe i zmniejszają stan zapalny naczyń.
• Beta-blokery (np. metoprolol, atenolol, bisoprolol) – obniżają tętno i ciśnienie krwi, zmniejszając zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen. Są lekami pierwszego wyboru w leczeniu dławicy stabilnej, szczególnie u pacjentów po zawale.
• Azotany (np. nitrogliceryna) – rozszerzają naczynia krwionośne, poprawiają przepływ krwi przez serce oraz zmniejszają jego obciążenie. Stosowane zarówno doraźnie, jak i profilaktycznie.
• Inhibitory ACE (np. ramipryl, enalapryl) – obniżają ciśnienie tętnicze i chronią naczynia krwionośne. Stosowane u pacjentów z nadciśnieniem, niewydolnością serca lub po zawale.
• Antagoniści wapnia (np. amlodypina, werapamil) – rozkurczają naczynia wieńcowe, poprawiają ukrwienie serca i zmniejszają jego zapotrzebowanie na tlen. Szczególnie przydatne w dławicy wazospastycznej lub u pacjentów, którzy nie mogą stosować beta-blokerów.
• Leki obniżające ciśnienie tętnicze (diuretyki, ARB) – nie łagodzą bezpośrednio bólu dławicowego, ale poprawiają kontrolę nadciśnienia i wspierają leczenie choroby wieńcowej.

Leczenie inwazyjne

Gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych efektów lub choroba niedokrwienna serca ma ciężki przebieg, konieczne może być leczenie inwazyjne. 

• Angioplastyka wieńcowa (PCI) – polega na wprowadzeniu balonika do zwężonej tętnicy wieńcowej w celu jej rozszerzenia. Kolejnym etapem jest założenie stentu utrzymującego odpowiednią średnicę naczynia. Często stosuje się stenty uwalniające lek (DES), które zmniejszają ryzyko ponownego zwężenia. 
• Pomostowanie aortalno-wieńcowe (CABG, by-pass) – operacja polegająca na stworzeniu nowych ścieżek przepływu krwi, które omijają zwężone naczynia. Wskazana przy zwężeniach wieloogniskowych, zaawansowanej chorobie wielonaczyniowej, zajęciu tętnicy wieńcowej lewej głównej lub w sytuacjach, gdy angioplastyka jest niemożliwa lub niewystarczająca. 

Powikłania dławicy piersiowej – jak im zapobiegać?

Brak odpowiedniego leczenia dławicy piersiowej może prowadzić do poważnych powikłań:

• zawału – nagłego zamknięcia tętnicy wieńcowej, które powoduje niedokrwienie mięśnia sercowego;
• niewydolności serca – osłabienia zdolności pompowania krwi przez narząd;
• arytmii – zaburzeń rytmu serca potencjalnie zagrażających życiu;
• nagłej śmierci sercowej – następstwa zaawansowanej miażdżycy naczyń wieńcowych.

Jak zapobiegać powikłaniom?

• Leczenie farmakologiczne – regularne przyjmowanie leków zaleconych przez lekarza (np. beta-blokery, azotany, statyny, leki przeciwpłytkowe).
• Zmiana stylu życia – zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości, unikanie palenia tytoniu i ograniczenie alkoholu.
• Kontrola czynników ryzyka – monitorowanie ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu, glukozy we krwi i masy ciała.
• Leczenie inwazyjne, gdy jest wskazane – angioplastyka wieńcowa (PCI) lub pomostowanie aortalno-wieńcowe (CABG) w przypadku ciężkiej choroby lub nieskutecznego leczenia farmakologicznego.
• Regularne kontrole lekarskie – wczesne wykrywanie postępu choroby i odpowiednia modyfikacja leczenia.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące dławicy piersiowej