Zaburzenia rytmu serca – przyczyny, objawy i leczenie

Najważniejsze informacje

• Zaburzenia rytmu (arytmie) to wszelkie nieprawidłowości w częstości, regularności lub kolejności skurczów serca. 
• Arytmie mogą być spowodowane m.in.: chorobami serca (np. niewydolność, zawał, wady zastawkowe), zaburzeniami elektrolitowymi, stresem oraz używkami (alkohol, kofeina, nikotyna, narkotyki). 
• Zaburzenia rytmu wiążą się najczęściej z objawami, takimi jak: kołatanie serca, nieregularne lub przyspieszone bicie, uczucie „przeskakiwania” uderzeń, zmęczenie, zawroty głowy, duszność, a czasem ból w klatce piersiowej lub omdlenia. Niektóre arytmie przebiegają bezobjawowo.
• Rozpoznanie arytmii opiera się na EKG spoczynkowym, monitorowaniu EKG metodą Holtera oraz echokardiografii. W wybranych sytuacjach wykonuje się także badanie elektrofizjologiczne serca.
• Leczenie zależy od typu i nasilenia arytmii. Obejmuje zmianę stylu życia, stosowanie leków antyarytmicznych oraz beta-blokerów, procedury interwencyjne, takie jak kardiowersja i ablacja, a w niektórych przypadkach – wszczepienie rozrusznika lub kardiowertera-defibrylatora.

Serce to organ, który pracuje nieprzerwanie, zapewniając prawidłowe krążenie krwi w organizmie, dlatego zaburzenia jego rytmu mogą mieć poważne konsekwencje. Nieprawidłowa praca serca – zbyt szybkie, zbyt wolne lub nieregularne bicie – może wpływać na samopoczucie, wydolność fizyczną, a w poważnych przypadkach zagrażać życiu. 

Czym są zaburzenia rytmu serca?

Zaburzenia rytmu serca (ICD-10: R00), czyli arytmie, to stany, w których narząd pracuje w sposób nieprawidłowy – zbyt szybko, zbyt wolno lub nieregularnie. Najczęściej wynikają z nieprawidłowego przewodzenia impulsów elektrycznych.

Rytm serca powstaje w wyniku impulsu elektrycznego generowanego przez węzeł zatokowo-przedsionkowy (węzeł zatokowy, SA), który stanowi naturalny rozrusznik narządu. Impuls ten jest następnie przekazywany przez specjalny układ przewodzący (przedsionki, węzeł przedsionkowo-komorowy – AV, pęczek Hisa, odnogi pęczka Hisa i włókna Purkiniego). Jeśli generowanie lub przewodzenie impulsu jest zaburzone, dochodzi do arytmii.

Zaburzenia rytmu serca mogą powstawać w różnych jego częściach – w przedsionkach (arytmie nadkomorowe) lub w komorach (arytmie komorowe). Ich nasilenie jest zróżnicowane – od łagodnych, przemijających zaburzeń rytmu po ciężkie stany zagrażające życiu, takie jak migotanie komór czy nagłe zatrzymanie krążenia (NZK).

W warunkach spoczynku prawidłowy rytm serca, czyli rytm zatokowy, wynosi zwykle od 60 do 100 uderzeń na minutę. O występowaniu arytmii mogą świadczyć m.in.:

• tachykardia – przyspieszenie rytmu serca powyżej 100 uderzeń na minutę;
• bradykardia – zwolnienie rytmu serca poniżej 60 uderzeń na minutę;
• niemiarowość rytmu – nieregularne odstępy pomiędzy kolejnymi skurczami serca;
• dodatkowe skurcze (ekstrasystolie) lub zaburzenia przewodzenia impulsów – prowadzą do nagłych przerw lub nieprawidłowości w rytmie pracy serca.

Zaburzenia rytmu serca – rodzaje

Klasyfikacja zaburzeń rytmu serca obejmuje kilka podstawowych typów arytmii, różniących się miejscem powstawania nieprawidłowych impulsów elektrycznych oraz charakterystyką zaburzeń rytmu. 

• Tachykardia (ICD-10: R00.0) – stan, w którym serce bije szybciej niż normalnie, przekraczając 100 uderzeń na minutę (u dorosłej osoby w spoczynku). Przyczyną może być zwiększona pobudliwość mięśnia sercowego lub nadmierna aktywność układu współczulnego. Tachykardia może występować w dwóch głównych postaciach:
  • częstoskurczu nadkomorowego (SVT) – impulsy elektryczne powstają w przedsionkach lub w węźle przedsionkowo-komorowym (AV); objawia się szybkim, często nagłym i nieregularnym, rytmem serca;
  • częstoskurczu komorowego (VT) – impulsy elektryczne pochodzą z komór serca; to stan potencjalnie zagrażający życiu, szczególnie u osób z chorobą niedokrwienną czy po przebytym zawale. 
• Bradykardia (ICD-10: R00.1) – stan, w którym serce bije zbyt wolno, z częstością poniżej 60 uderzeń na minutę. Może wynikać z uszkodzenia węzła zatokowego (SA), który pełni funkcję naturalnego rozrusznika serca, zaburzeń przewodzenia impulsów w obrębie układu bodźcoprzewodzącego lub z działania niektórych leków, np. beta-adrenolityków. Częstą postacią bradykardii jest zespół chorej zatoki, w którym rytm serca jest zbyt wolny, nieregularny lub występują naprzemienne epizody tachykardii i bradykardii.
• Migotanie przedsionków (ICD-10: I48) – jedno z najczęstszych zaburzeń rytmu serca. Charakteryzuje się chaotyczną i nieregularną aktywnością elektryczną przedsionków, co skutkuje nierówną pracą komór. Schorzenie znacząco zwiększa ryzyko powstawania skrzeplin w przedsionkach, a w konsekwencji – udaru mózgu. Wyróżnia się trzy postacie migotania przedsionków: napadową, utrwaloną i przewlekłą (trwałą).
• Dodatkowe skurcze (ekstrasystolie) – przedwczesne impulsy elektryczne powodujące uczucie „mocniejszego” lub „przeskakującego” uderzenia serca. Mogą mieć źródło w przedsionkach (ekstrasystolie nadkomorowe) lub w komorach (ekstrasystolie komorowe). Zazwyczaj są łagodne i przemijające, jednak u osób z chorobami serca, np. po zawale, mogą wskazywać na zwiększone ryzyko wystąpienia arytmii komorowych.
• Zaburzenia przewodzenia (ICD-10: R00.8) – grupa arytmii, w których dochodzi do opóźnienia lub zablokowania przewodzenia impulsów elektrycznych w układzie bodźcoprzewodzącym serca. W zależności od miejsca zaburzenia wyróżnia się m.in.:
  • blok przedsionkowo-komorowy (AV-block) – może mieć I, II lub III stopień; w przypadku bloku III stopnia (całkowitego) konieczne jest zazwyczaj wszczepienie rozrusznika serca;
  • blok odnogi pęczka Hisa (blok prawej lub lewej odnogi) – powoduje opóźnienie depolaryzacji jednej z komór i może być objawem choroby układu przewodzącego lub choroby mięśnia sercowego.
• Zespół Wolffa-Parkinsona-White’a (WPW) – wrodzone zaburzenie przewodzenia, w którym impulsy elektryczne omijają prawidłową drogę przewodzenia i przechodzą przez dodatkowe połączenie, tzw. pęczek Kenta. Powoduje to przyspieszone przewodzenie impulsów, które sprzyja występowaniu napadów częstoskurczu nawrotnego przedsionkowo-komorowego (AVRT). Charakterystycznym objawem jest nagłe, szybkie bicie serca, które może samoistnie ustąpić lub wymagać leczenia farmakologicznego, a w niektórych przypadkach – ablacji.

Przyczyny zaburzeń rytmu serca

Zaburzenia rytmu rzadko mają jedną przyczynę – zwykle wynikają z nakładania się kilku czynników, takich jak: choroby serca, zaburzenia metaboliczne i wpływ środowiskowy (stres, używki, leki).

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Jedną z najczęstszych przyczyn arytmii są choroby serca, zwłaszcza te, które uszkadzają mięsień sercowy lub jego układ przewodzący. Należą do nich:

• choroba wieńcowa – niedokrwienie mięśnia sercowego spowodowane zwężeniem tętnic wieńcowych może prowadzić do arytmii, szczególnie komorowych, a w ciężkich przypadkach – do migotania komór;
• niewydolność serca – osłabienie funkcji skurczowej sprzyja powstawaniu zaburzeń rytmu, zwłaszcza tachyarytmii komorowych;
• kardiomiopatie – uszkodzenie serca w przebiegu nadciśnienia, infekcji (np. zapalenia mięśnia sercowego) lub zmian genetycznych może prowadzić do arytmii;
• wady zastawek serca – zwłaszcza niedomykalność zastawki mitralnej, która powoduje poszerzenie lewego przedsionka i sprzyja migotaniu przedsionków.

Nadciśnienie tętnicze

Przewlekłe nadciśnienie prowadzi do przerostu mięśnia lewej komory oraz zmian strukturalnych w przedsionkach, co może zaburzać przewodzenie impulsów elektrycznych.

Jest to jeden z głównych czynników ryzyka migotania przedsionków oraz niewydolności serca, które wtórnie mogą powodować arytmie.

Zaburzenia elektrolitowe

Zarówno niedobory, jak i nadmiar elektrolitów (potasu, magnezu, wapnia, sodu) mogą wpływać na pracę układu bodźcoprzewodzącego. Nieprawidłowy poziom tych jonów zaburza repolaryzację i depolaryzację mięśnia sercowego, co może prowadzić do: tachykardii komorowej, migotania komór lub bradyarytmii. 

Zaburzenia elektrolitowe często wynikają z chorób nerek, odwodnienia, stosowania leków moczopędnych lub zaburzeń hormonalnych.

Nadczynność tarczycy

Podwyższony poziom hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm i pobudza układ współczulny, co może prowadzić do tachykardii zatokowej lub migotania przedsionków.

Leczenie nadczynności tarczycy często prowadzi do ustąpienia arytmii bez konieczności interwencji kardiologicznej.

Choroby płuc

Schorzenia układu oddechowego, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy zatorowość płucna, mogą zwiększać obciążenie prawego serca i powodować nadkomorowe zaburzenia rytmu, w tym migotanie przedsionków. Niedotlenienie również sprzyja występowaniu arytmii.

Leki i substancje psychoaktywne 

Niektóre leki (np. przeciwdepresyjne, moczopędne, przeciwarytmiczne czy nasercowe) mogą zaburzać repolaryzację mięśnia sercowego i zwiększać ryzyko wystąpienia arytmii, zwłaszcza u osób z równoczesnymi zaburzeniami elektrolitowymi.

Do czynników ryzyka zalicza się także używki: alkohol (tzw. holiday heart syndrome – arytmie pojawiające się po jego spożyciu), kofeinę, nikotynę oraz narkotyki (zwłaszcza kokainę i amfetaminę), które mogą wywołać częstoskurcz komorowy lub migotanie komór i stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia.

Stres i czynniki psychiczne

Silny stres, przewlekły niepokój czy zaburzenia lękowe mogą aktywować układ współczulny, zwiększając częstość rytmu i wywołując tachykardię zatokową lub nadkomorowe arytmie. Czynniki emocjonalne nie są bezpośrednią przyczyną uszkodzenia serca, ale mogą nasilić istniejące zaburzenia rytmu.

Zaburzenia rytmu serca – objawy

Zaburzenia rytmu serca mogą objawiać się na wiele sposobów – od łagodnych, krótkotrwałych dolegliwości po stany bezpośredniego zagrożenia życia. Nasilenie objawów zależy m.in. od rodzaju arytmii oraz indywidualnej wydolności układu krążenia.

Każda arytmia o niejasnej przyczynie, szczególnie jeśli towarzyszą jej omdlenia, ból w klatce piersiowej lub duszność, wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i diagnostyki.

Należy dodać, że niektóre zaburzenia rytmu serca przebiegają bezobjawowo i są wykrywane dopiero podczas EKG spoczynkowego lub monitorowania EKG metodą Holtera.

Kołatanie serca (palpitacje) i uczucie nierównego bicia

Palpitacje są jednym z najczęściej obserwowanych objawów arytmii i stanowią subiektywne odczucie nieprawidłowej pracy serca – zwykle zbyt szybkiej lub nierównej. Pacjenci często opisują te doznania jako nieprzyjemne lub budzące niepokój. Kołatanie może towarzyszyć zarówno tachykardii, jak i bradykardii, najczęściej jednak występuje w przebiegu nadkomorowych zaburzeń rytmu serca, takich jak: migotanie przedsionków, trzepotanie przedsionków czy napadowy częstoskurcz nadkomorowy (SVT).

Przyspieszona lub zwolniona akcja serca

Tachykardia objawia się uczuciem szybkiego, mocnego bicia serca, często odczuwanego w klatce piersiowej, szyi lub głowie. Może być spowodowana częstoskurczem nadkomorowym lub komorowym, a także fizjologiczną reakcją organizmu na stres, wysiłek, gorączkę czy odwodnienie.

Bradykardia, czyli zwolnienie rytmu serca (zwykle poniżej 60 uderzeń na minutę), może powodować odczuwanie „pauz” w biciu serca, zawroty głowy, zmniejszoną tolerancję wysiłku, a w ciężkich przypadkach – omdlenia. Jej przyczyną bywa zespół chorej zatoki lub blok przedsionkowo-komorowy.

Zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia

Objawy te są wynikiem przejściowego spadku przepływu krwi przez mózg. Występują, gdy zaburzenia rytmu serca ograniczają efektywność pompowania krwi. Najczęściej pojawiają się przy znacznej bradykardii, tachykardii komorowej lub w przebiegu migotania komór. Omdlenie może być pierwszym objawem poważnej arytmii wymagającej natychmiastowej diagnostyki.

Duszność i zmęczenie

To częste objawy towarzyszące arytmiom, zwłaszcza u osób z niewydolnością serca. Zmniejszona efektywność pracy mięśnia sercowego prowadzi do gorszego utlenowania tkanek i uczucia braku tchu, szczególnie podczas wysiłku. Migotanie przedsionków jest jednym z najczęstszych zaburzeń rytmu wywołujących te objawy.

Bóle w klatce piersiowej

Mogą towarzyszyć zaburzeniom rytmu, zwłaszcza jeśli współistnieje choroba wieńcowa. Niedostateczny dopływ tlenu do mięśnia sercowego (niedokrwienie) może prowadzić do objawów dławicy piersiowej. 

Objawy groźnych arytmii

W przypadku zagrażających życiu arytmii komorowych, takich jak migotanie komór, może dojść do nagłej utraty przytomności i zatrzymania krążenia. Migotanie komór prowadzi do całkowitego ustania efektywnej pracy serca w ciągu kilku sekund. Natychmiastowa defibrylacja i resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) są wówczas jedyną szansą na przeżycie. 

Diagnostyka zaburzeń pracy serca

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca jest wieloetapowa i ma na celu: określenie rodzaju arytmii, jej nasilenia oraz możliwej przyczyny.

Wywiad lekarski i badanie przedmiotowe

Pierwszym etapem diagnostyki jest szczegółowy wywiad lekarski, podczas którego pacjent opisuje charakter dolegliwości, ich częstotliwość, czas występowania oraz czynniki je wywołujące lub nasilające (np. stres, wysiłek fizyczny, stosowanie używek). 

W badaniu przedmiotowym lekarz ocenia stan ogólny pacjenta, rytm i częstotliwość pracy serca, obecność szmerów, objawy niewydolności krążenia oraz inne oznaki, które mogą sugerować zaburzenia rytmu.

EKG spoczynkowe

Elektrokardiogram (EKG) to podstawowe, nieinwazyjne badanie rejestrujące elektryczną aktywność serca. Umożliwia ocenę rytmu, częstości uderzeń oraz identyfikację rodzaju arytmii.

• W przypadku migotania przedsionków EKG ujawnia nieregularny rytm komór i brak wyraźnych załamków P.
• W częstoskurczu komorowym widoczne są szerokie, regularne zespoły QRS.

Badanie EKG jest fundamentalne w rozpoznaniu arytmii występujących w momencie badania, lecz jego czułość spada przy epizodycznych zaburzeniach rytmu.

Holter EKG

Badanie umożliwia ciągłą rejestrację aktywności elektrycznej serca przez 24 godziny lub dłużej – w niektórych przypadkach nawet do 7 dni. Dzięki niemu można wykryć epizody arytmii, które nie występują w standardowym, krótkotrwałym zapisie EKG, takie jak napadowy częstoskurcz nadkomorowy, bradykardia czy pojedyncze pobudzenia dodatkowe.

W sytuacjach wymagających dłuższej obserwacji stosuje się również rejestratory zdarzeń lub implantowane monitory rytmu serca, które pozwalają na długoterminową analizę zaburzeń rytmu.

Próba wysiłkowa

Polega na monitorowaniu EKG oraz parametrów życiowych podczas wysiłku fizycznego, najczęściej na bieżni lub ergometrze rowerowym. Badanie pozwala ocenić reakcję serca na obciążenie oraz wykryć arytmie zależne od wysiłku, a także wspomaga diagnostykę choroby wieńcowej.

Echokardiografia (echo serca)

Nieinwazyjne badanie ultrasonograficzne, które pozwala ocenić budowę i funkcję mięśnia sercowego oraz zastawek. Umożliwia także wykrycie zmian strukturalnych, takich jak: przerost lub poszerzenie jam serca, blizny pozawałowe czy wady zastawkowe, które mogą stanowić przyczynę arytmii. Echokardiografia odgrywa zasadniczą rolę w diagnostyce niewydolności serca oraz kardiomiopatii współistniejących z zaburzeniami rytmu.

Rezonans magnetyczny serca (CMR)

Zaawansowane badanie obrazowe umożliwiające szczegółową ocenę budowy i funkcji serca oraz dużych naczyń. Pozwala na wykrycie schorzeń sprzyjających występowaniu arytmii, takich jak: kardiomiopatie, zapalenie mięśnia sercowego czy blizny pozawałowe. Rezonans magnetyczny serca pozwala również określić lokalizację i rozległość zmian włóknistych, co jest ważne przy kwalifikacji pacjentów do zabiegów ablacji lub implantacji kardiowertera-defibrylatora (ICD).

Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne (EPS)

Polega na wprowadzeniu cienkich elektrod do wnętrza serca w celu analizy przewodzenia impulsów elektrycznych. To precyzyjna metoda diagnostyczna stosowana w trudnych przypadkach lub przed planowaną ablacją. Badanie pozwala na: dokładne zlokalizowanie ogniska arytmii, określenie mechanizmu zaburzenia, a także przeprowadzenie ablacji przezcewnikowej, czyli zniszczenia fragmentu tkanki odpowiedzialnej za powstawanie arytmii.

Badania laboratoryjne

Choć nie służą bezpośrednio do rozpoznawania arytmii, pomagają zidentyfikować jej przyczyny lub czynniki sprzyjające. Najczęściej wykonywane są:

• elektrolity (Na, K, Ca, Mg) – zaburzenia ich poziomu mogą wywołać lub nasilać arytmie;
• hormony tarczycy (TSH, FT3, FT4) – nadczynność lub niedoczynność tarczycy często prowadzą do zaburzeń rytmu;
• markery uszkodzenia mięśnia sercowego (troponina, CK-MB) – pomocne w rozpoznaniu zawału, który może być przyczyną arytmii;
• parametry stanu zapalnego (CRP, OB) – przydatne w diagnostyce zapalenia mięśnia sercowego.

Leczenie zaburzeń rytmu serca

Leczenie zaburzeń rytmu serca jest dostosowane do rodzaju arytmii, jej przyczyny, nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Może obejmować zmianę stylu życia, terapię farmakologiczną, procedury interwencyjne lub chirurgiczne, a także terapię chorób współistniejących.

W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie urządzeń wspomagających pracę serca (np. stymulatora, kardiowertera-defibrylatora) lub przeprowadzenie ablacji (zabiegu, który ma na celu zniszczenie ogniska powodującego nieprawidłowy rytm). 

Zaburzenia rytmu serca a modyfikacja stylu życia

Styl życia ma ogromny wpływ na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, a odpowiednie nawyki mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia lub nasilenia zaburzeń rytmu serca. Wprowadzenie zdrowych zmian pomaga w utrzymaniu prawidłowego rytmu serca, wspiera leczenie farmakologiczne i poprawia ogólną kondycję organizmu. 

• Eliminacja używek – nadmierne spożycie alkoholu często prowadzi do migotania przedsionków, a duże ilości kofeiny zwiększają pobudliwość serca, sprzyjając częstoskurczom nadkomorowym. Palenie tytoniu powoduje z kolei skurcz naczyń krwionośnych, ogranicza dopływ krwi do mięśnia sercowego i zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów w uszkach lewego przedsionka, co może podnieść prawdopodobieństwo udaru mózgu.
• Redukcja stresu – silne emocje mogą wywoływać szybkie i nieregularne bicie serca, sprzyjając powstawaniu arytmii. Stres pobudza układ współczulny i nasila wydzielanie adrenaliny, co może zaburzać prawidłowy rytm, dlatego ważne jest stosowanie technik relaksacyjnych (medytacja, joga, ćwiczenia oddechowe). 
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna – wspiera funkcjonowanie mięśnia sercowego i poprawia jego wydolność. Spacerowanie, pływanie czy jazda na rowerze sprzyjają równowadze autonomicznego układu nerwowego i zmniejszają ryzyko wystąpienia arytmii. Intensywność wysiłku powinna być dostosowana indywidualnie, ponieważ zbyt forsowny trening u osób z chorobami serca może wywołać niepożądane skutki. W przypadku choroby niedokrwiennej, nadciśnienia tętniczego lub innych schorzeń współistniejących plan aktywności należy zawsze skonsultować z lekarzem.
• Dieta wspierająca zdrowie serca – powinna obfitować w produkty bogate w magnez i potas (orzechy, banany, szpinak), a także w świeże owoce oraz warzywa zawierające antyoksydanty. Jednocześnie warto ograniczyć spożycie soli oraz tłuszczów trans, które mogą podnosić ciśnienie tętnicze i zwiększać ryzyko arytmii.
• Regularne badania kontrolne – warto regularnie wykonywać EKG, kontrolować poziom elektrolitów oraz monitorować choroby współistniejące (np. nadciśnienie tętnicze czy cukrzycę). Systematyczne badania umożliwiają wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia.
• Monitorowanie objawów arytmii – prowadzenie dziennika objawów (kołatanie serca, zawroty głowy, omdlenia) umożliwia lepsze dopasowanie terapii i szybką reakcję w przypadku pogorszenia stanu zdrowia.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne zaburzeń rytmu serca stanowi podstawowy element terapii arytmii, szczególnie u pacjentów, u których nie ma wskazań do leczenia interwencyjnego. Jego celem jest przywrócenie prawidłowego rytmu serca, kontrola częstości jego pracy oraz zapobieganie nawrotom arytmii, a także powikłaniom. Dobór odpowiedniego leku zależy od rodzaju zaburzenia, jego nasilenia, przyczyny oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

• Leki antyarytmiczne – stabilizują przewodnictwo impulsów elektrycznych w mięśniu sercowym, wspomagając przywrócenie i utrzymanie prawidłowego rytmu. Dzieli się je na cztery główne grupy (I–IV), z których każda działa poprzez inny mechanizm wpływający na powstawanie i przewodzenie pobudzeń:
  • klasa I (np. chinidyna, prokainamid) – blokuje kanały sodowe, zmniejszając pobudliwość kardiomiocytów i ograniczając występowanie zarówno nadkomorowych, jak i komorowych arytmii;
  • klasa III (np. amiodaron, sotalol) – wydłuża czas potencjału czynnościowego i okres refrakcji, co utrudnia ponowne pobudzenie komórek oraz zapobiega nawrotom arytmii, zwłaszcza migotania przedsionków.
• Beta-blokery – osłabiają wpływ adrenaliny na serce, zwalniając jego rytm i ograniczając nadmierną aktywność układu współczulnego. Leki, takie jak metoprolol czy atenolol, są skuteczne w leczeniu nadkomorowych zaburzeń rytmu, np. częstoskurczu nadkomorowego, a u pacjentów z niewydolnością pomagają zmniejszyć obciążenie serca i poprawić jego funkcję skurczową. 
• Leki przeciwkrzepliwe – w przypadku migotania przedsionków i innych arytmii związanych z ryzykiem powstawania skrzepów w sercu, stosuje się leki przeciwkrzepliwe, takie jak warfaryna czy nowoczesne doustne antykoagulanty (dabigatran, apiksaban, rywaroksaban). Ich celem jest zmniejszenie ryzyka powstawania zakrzepów w lewym przedsionku, które mogłyby przedostać się do układu krążenia i wywołać udar mózgu lub inne powikłania zakrzepowo-zatorowe.

Zabiegi terapeutyczne w leczeniu zaburzeń rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca mogą wymagać interwencji medycznej, zwłaszcza gdy leczenie farmakologiczne jest niewystarczające. W celu przywrócenia prawidłowego rytmu zatokowego stosuje się kardiowersję i ablację, natomiast wszczepialne urządzenia, takie jak rozrusznik serca czy kardiowerter-defibrylator (ICD), służą zarówno kontroli rytmu, jak i prewencji powikłań zagrażających życiu.

• Kardiowersja elektryczna – ma na celu przywrócenie prawidłowego rytmu serca poprzez krótki impuls elektryczny o wysokiej energii, który „resetuje” jego pracę. Procedura jest szczególnie skuteczna w leczeniu migotania i trzepotania przedsionków.
• Ablacja kateterowa – polega na zniszczeniu ognisk arytmogennych (miejsc w sercu odpowiedzialnych za nieregularny rytm) przy użyciu ciepła (radiofrekwencja), zimna (krioterapia) lub energii radiowej. Ablacja jest skuteczna w przypadku nadkomorowych i komorowych zaburzeń rytmu, szczególnie u pacjentów z arytmiami opornymi na leczenie farmakologiczne.
• Rozrusznik serca – urządzenie wszczepiane pacjentom z bradykardią, które monitoruje rytm i w razie potrzeby stymuluje narząd, aby utrzymać odpowiednią częstość uderzeń. Rozrusznik jest szczególnie przydatny u osób z zaburzeniami przewodzenia impulsów elektrycznych, np. w zespole chorej zatoki, gdzie naturalny rytm jest niewystarczający.
• Kardiowerter-defibrylator (ICD) – urządzenie wszczepialne przeznaczone dla pacjentów z groźnymi zaburzeniami rytmu komorowego, np migotaniem komór, które mogą prowadzić do nagłego zatrzymania krążenia. ICD automatycznie wykrywa nieprawidłowy rytm serca i w razie potrzeby przeprowadza defibrylację, przywracając prawidłowy rytm zatokowy oraz ratując życie pacjentom z wysokim ryzykiem nagłego zatrzymania krążenia.

Leczenie współistniejących chorób serca i zaburzeń metabolicznych

Zaburzenia rytmu serca często współistnieją z innymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, takimi jak niewydolność serca czy choroba wieńcowa. W leczeniu pacjentów z tymi schorzeniami istotne jest uwzględnienie poniższych aspektów.

• Kontrola nadciśnienia tętniczego i cukrzycy (ICD-10: E11) – nadciśnienie oraz niewyrównana cukrzyca zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń rytmu serca, dlatego istotne jest ich skuteczne leczenie farmakologiczne i monitorowanie parametrów metabolicznych.
• Leczenie choroby niedokrwiennej serca – obejmuje stosowanie leków przeciwzakrzepowych oraz statyn w celu obniżenia poziomu cholesterolu, a także procedury inwazyjne, takie jak angioplastyka wieńcowa, które poprawiają przepływ krwi w naczyniach wieńcowych i zmniejszają ryzyko wystąpienia arytmii.
• Korekta zaburzeń elektrolitowych – wyrównanie niedoborów, np. hipokaliemii czy hipomagnezemii, jest istotnym elementem terapii, ponieważ zaburzenia gospodarki elektrolitowej mogą prowadzić do nieprawidłowego rytmu serca i nasilać arytmie.

Powikłania zaburzeń rytmu serca

Nieleczone zaburzenia rytmu serca mogą prowadzić do poważnych powikłań opisanych poniżej.

• Udar mózgu oraz zatory obwodowe – migotanie przedsionków zwiększa ryzyko powstawania skrzeplin w lewym przedsionku, które przedostają się do naczyń mózgowych i wywołują udar. Skrzepy mogą zablokować również naczynia obwodowe, prowadząc do niedokrwienia kończyn i innych poważnych powikłań.
• Niewydolność serca – przewlekłe zaburzenia rytmu, takie jak częstoskurcz komorowy lub migotanie przedsionków z szybką akcją serca, mogą osłabiać funkcję skurczową i prowadzić do niewydolności. Objawy obejmują duszność, zatrzymywanie płynów w organizmie, obrzęki kończyn dolnych i uczucie zmęczenia.
• Zatrzymanie krążenia i nagła śmierć sercowa – arytmie komorowe, takie jak migotanie komór, stanowią główną przyczynę nagłego zatrzymania krążenia. Stan ten wymaga natychmiastowej defibrylacji, ponieważ brak prawidłowego przepływu krwi prowadzi do szybkiej niewydolności narządów. Jeśli w ciągu kilku minut nie zostaną podjęte działania ratujące życie, pacjent umiera. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zaburzeń rytmu serca