Opryszczkowe zapalenie mózgu – objawy, zakażenie, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Opryszczkowe zapalenie mózgu to groźna choroba neurologiczna o podłożu wirusowym. Wywołana jest przez szeroko rozpowszechniony wirus opryszczki (HSV – Herpes Simplex Virus), odpowiedzialny za opryszczkę na ustach i w okolicach narządów płciowych. 
• Do zakażenia wirusem opryszczki dochodzi zwykle poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami lub błonami śluzowymi zakażonej osoby. 
• Pierwsze objawy opryszczkowego zapalenia mózgu przypominają grypę lub przeziębienie. Z czasem dochodzą zaburzenia neurologiczne – drgawki, halucynacje, otępienie i zaburzenia świadomości.
• Wirusowe zapalenie mózgu ma zwykle ciężki przebieg, a w niektórych przypadkach może doprowadzić do śmierci chorego. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla osób z obniżoną odpornością. 
• U wyleczonych częste są powikłania neurologiczne, takie jak padaczka czy zaburzenia intelektualne.
• Szybka diagnoza i skuteczne leczenie za pomocą leków antywirusowych są kluczowe dla poprawy rokowań pacjenta.

Zapalenie opryszczkowe mózgu stanowi wyzwanie dla medycyny – zarówno w uwagi na rzadkość występowania, jak i niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia, z którym wiąże się ta choroba wirusowa. Sprawna diagnoza i właściwie dobrane leki dają jednak nadzieję na ograniczenie rozprzestrzeniania się tej choroby i poprawę rokowań dla pacjentów dotkniętych jej skutkami. Omawiamy drogi zakażenia opryszczkowym zapaleniem mózgu, objawy tej mało powszechnej choroby oraz sposoby jej leczenia.

Czym jest opryszczkowe zapalenie mózgu?

Opryszczkowe zapalenie mózgu (nazywane również wirusowym zapaleniem mózgu, Herpes Simplex Encephalitis – HSE) jest chorobą wywołaną przez wirusy typu HSV, które należą do najbardziej rozpowszechnionych patogenów na świecie. Człowiek jest ich jedynym naturalnym rezerwuarem.

Wyróżniamy dwa główne typy wirusa opryszczki: HSV-1 oraz HSV-2. Pierwszy z nich jest przyczyną występowania opryszczki na twarzy, w tym w okolicach warg i nosa. Jest on również głównym sprawcą opryszczkowego zapalenia mózgu, które może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia chorego. Drugi typ, HSV-2, jest związany z opryszczką narządów płciowych (opryszczką genitalną).

Szacuje się, że nosicielstwo HSV dotyczy aż 80-90% populacji, jednak wiele osób nie jest świadomych swojego zakażenia. Wirus ten może przez długi czas pozostawać w stanie uśpienia (latencji), ukrywając się w zwojach nerwowych, aż do momentu, gdy osłabienie organizmu, spadek odporności, źle zbilansowana dieta, przebyte infekcje czy przewlekły i długotrwały stres stworzą warunki do reaktywacji pozostającego w organizmie wirusa. Opryszczkowe zapalenie mózgu cechuje się wysoką śmiertelnością.

Przyczyny opryszczkowego zapalenia mózgu. Jak można zarazić się HSV?

Przyczyną opryszczkowego zapalenia mózgu jest zazwyczaj pierwotne zakażenie wirusem HSV-1. Choroba neurologiczna dotyka niewielką część zakażonych osób i może być związana z niedoborem odporności. 

Zaledwie kilka procent przypadków zapalenia opryszczkowego mózgu wywołane jest przez wirus HSV-2, który zwykle prowadzi do łagodniejszych objawów, a jednocześnie jest najczęstszą przyczyną choroby wirusowej u noworodków, zarażonych od matki podczas porodu. Istnieje też ryzyko rozwoju choroby w związku z reaktywacją wirusa HSV (zakażenie wtórne), szczególnie u osób z osłabionym układem immunologicznym.

Jak można zarazić się wirusem? Najczęstszą drogą rozprzestrzeniania się HSV jest bezpośredni kontakt z wydzielinami lub błonami śluzowymi zakażonej osoby.

Opryszczką można zarazić poprzez współdzielenie naczyń, ręczników i innych przedmiotów osobistych, w trakcie pocałunku, jak i w efekcie kichania czy kaszlu nosiciela.

Objawy opryszczkowego zapalenia mózgu

Pierwsze objawy opryszczkowego zapalenia mózgu (pojawiające się do 48 godzin) mogą być niecharakterystyczne i przypominać grypę lub przeziębienie, obejmując: 

• złe samopoczucie, 
• osłabienie, 
• uczucie rozbicia,
• dreszcze,
• nudności,
• wymioty, 
• brak apetytu, 
• bóle mięśni i stawów,
• wysoką gorączkę – do 40°C.

W dalszym przebiegu choroby (2-5 dni) mogą wystąpić objawy związane z porażeniem opon mózgowo-rdzeniowych – ból głowy i sztywność karku. Bardziej zaawansowane stadium choroby charakteryzuje się:

• drgawkami, 
• zaburzeniami świadomości, 
• śpiączką, 
• halucynacjami, 
• otępieniem, 
• zmianami osobowości,
• problemami z przełykaniem,
• ślinotokiem. 

W rozwoju opryszczkowego zapalenia mózgu typowe zmiany lokalizują się głównie w płatach skroniowych i czołowych. Powyższe symptomy są często alarmujące i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. 

Lokalizacja ogniska zapalnego w mózgu ma wpływ na rodzaj objawów, co może utrudniać wczesne rozpoznanie choroby. Rzadziej w jej przebiegu obserwuje się skórne objawy zapalenia opryszczkowego mózgu, dlatego zarówno ich brak, jak i obecność nie świadczą o zakażeniu.

Opryszczkowe (wirusowe) zapalenie mózgu u dzieci

Rzadziej niż u dorosłych występuje opryszczkowe zapalenie mózgu u dzieci. Jednocześnie noworodki mogą zarazić się HSV-2 od matek podczas porodu. U dzieci zakażenie często wynika z reaktywacji wirusa w stanach obniżonej odporności. 

Objawy opryszczkowego zapalenia mózgu u dzieci są podobne do tych u dorosłych, a dodatkowo mogą obejmować apatię i zmniejszony apetyt. W przypadku niepokojących symptomów, takich jak wymioty czy biegunka, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Rozpoznanie i leczenie opryszczkowego zapalenia mózgu

Wczesne wykrycie opryszczkowego zapalenia mózgu jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Diagnostyka obejmuje badania takie jak:

• tomografia komputerowa – umożliwia wykrycie ognisk zapalnych i obrzęku w płacie skroniowym,
• rezonans magnetyczny głowy – pozwala na ocenę powikłań krwotocznych, które mogą rozwinąć się w mózgu, 
• analiza płynu mózgowo-rdzeniowego metodą polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR, polymerase chain reaction) – z uwagi na wysokość czułość umożliwia szybkie rozpoznanie choroby.

Uzupełnieniem diagnostyki, w razie wątpliwości, może być biopsja mózgu oraz badanie przeciwciał w surowicy.

Leczenie wymaga zastosowania specyficznych leków antywirusowych, takich jak acyklowir, które mają na celu hamowanie replikacji wirusa oraz leków przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych w postaci steroidów. 

W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja pacjenta w celu monitorowania stanu neurologicznego oraz podawania terapii wspomagającej. Terapia objawowa, która obejmuje leki przeciwbólowe czy przeciwdrgawkowe, również powinna być stosowana w celu złagodzenia dolegliwości pacjenta.

Opryszczkowe zapalenie mózgu – rokowania i powikłania

Opryszczkowe zapalenie mózgu to rzadka, ale niezwykle poważna choroba zakaźna, która może prowadzić do groźnych powikłań neurologicznych. Wywołana przez wirus Herpes Simplex (HSV) choroba może mieć katastrofalne skutki dla zdrowia pacjenta. Często prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, utraty funkcji neurologicznych, a nawet śmierci. 

U nieleczonych śmiertelność wynosi aż 70%, a 30% u tych, u których zastosowana została terapia. Wdrożenie terapii nie jest gwarancją na wyleczenie. U części pacjentów neurologiczne powikłania choroby utrzymują się do końca życia. Są to zaburzenia pamięci, zaburzenia wzroku i słuchu, upośledzenie umysłowe, niedowład czy padaczka. 

Pomimo swojej rzadkości, opryszczkowe zapalenie mózgu stanowi realne zagrożenie dla niektórych chorych, szczególnie dla tych z osłabionym układem odpornościowym (np. po przeszczepach, z chorobami nowotworowymi czy z AIDS), osób niedożywionych oraz dla kobiet w ciąży. 

W kontekście opryszczkowego zapalenia mózgu, kluczowe znaczenie ma szybkość podjęcia leczenia, która wpływa na rokowania. Brak podjęcia leczenia w odpowiednim czasie zmniejsza szanse przeżycia. Co należy podkreślić, około ⅕ wszystkich przypadków choroby ma łagodny przebieg. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące opryszczkowego zapalenia mózgu.