Stan przedcukrzycowy czy insulinooporność – czym się różnią?

Najważniejsze informacje:

• Stan przedcukrzycowy oznacza nieprawidłową glikemię na czczo i/lub nieprawidłową tolerancję glukozy.
• Nieleczony prowadzi do cukrzycy oraz przyczynia się do powikłań naczyniowych i zwiększa ryzyko chorób układu krążenia.
• Leczenie stanu przedcukrzycowego opiera się na modyfikacji stylu życia i redukcji masy ciała. Niekiedy konieczne jest zastosowanie farmakoterapii.

Stan przedcukrzycowy to zaburzenie metaboliczne dotyczące gospodarki węglowodanowej. Problem wymaga szczególnej uwagi, ponieważ niesie ze sobą wysokie ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych. Bez odpowiedniej interwencji może przekształcić się w cukrzycę. Dowiedz się, jak rozpoznać i leczyć stan przedcukrzycowy.

Co to jest stan przedcukrzycowy?

Stan przedcukrzycowy jest schorzeniem, które poprzedza cukrzycę i wskazuje na wysokie ryzyko wystąpienia choroby, jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie działania terapeutyczne i profilaktyczne. Charakteryzuje się upośledzonym metabolizmem glukozy i obejmuje:

• nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo (IFG),
• nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT).

Nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo najczęściej wynika z otyłości i insulinooporności. Natomiast nieprawidłowa tolerancja glukozy jest skutkiem dysfunkcji komórek trzustki. Stan przedcukrzycowy w cukrzycy typu 1 zwykle trwa krótko. Zdecydowanie wolniejszy i bardziej złożony przebieg ma w innych typach cukrzycy.

Stan przedcukrzycowy – normy badań laboratoryjnych

Stan przedcukrzycowy rozpoznaje się w badaniach laboratoryjnych krwi. Podstawową metodą diagnostyczną jest doustny test tolerancji glukozy. Glikemia jest oznaczana na czczo, a następnie 120 minut po wypiciu roztworu 75 g glukozy.

Diagnozę stanu przedcukrzycowego stawia się, gdy:

• glikemia na czczo wynosi 100–125 mg/dl i poniżej 140 mg/dl w 120. minucie (IFG),
• glikemia w 120. minucie wynosi 140–199 mg/dl (IGT).

Zalecane jest, aby wszystkie osoby, które otrzymują nieprawidłowy wynik glukozy na czczo, były kierowane na doustny test tolerancji glukozy.

Objawy stanu przedcukrzycowego

Objawy stanu przedcukrzycowego nie są charakterystyczne. Dolegliwości mogą występować również w innych schorzeniach lub nie być na tyle nasilone, aby zwrócić uwagę pacjenta. Ponadto przez długi czas przebieg może być bezobjawowy, a nieprawidłowości widoczne tylko w badaniach laboratoryjnych krwi.

Możliwe objawy stanu przedcukrzycowego to:

• przewlekłe zmęczenie i brak energii,
• nadmierna senność,
• zwiększony apetyt,
• wzmożone pragnienie,
• pogorszenie wzroku,
• ogólne osłabienie,
• częste oddawanie moczu.

Stan przedcukrzycowy a insulinooporność

Narastająca i nieleczona insulinooporność prowadzi do stanu przedcukrzycowego. Są to jednak dwa różne zaburzenia. Oporność tkanek na insulinę przebiega z prawidłowym stężeniem glukozy we krwi, z powodu wzmożonego wydzielania insuliny przez trzustkę. Glikemia wzrasta, gdy mechanizmy kompensacyjne stają się niewydolne. Wówczas możemy mówić o stanie przedcukrzycowym.

Oba zaburzenia są odwracalne. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu nieprawidłowości możliwe jest wdrożenie działań terapeutycznych i profilaktycznych. Oznacza to, że nie u każdej osoby z opornością insulinową rozwinie się stan przedcukrzycowy.

Stan przedcukrzycowy może poprzedzać nie tylko cukrzycę typu 2, ale również inne rodzaje tej choroby. Jednak w takich przypadkach rozpoznaje się go rzadko i przypadkowo ze względu na odmienny i szybszy przebieg.

Czy stan przedcukrzycowy jest groźny?

Stan przedcukrzycowy nigdy nie powinien być bagatelizowany. Nawet niewielka hiperglikemia, która utrzymuje się przez dłuższy czas, prowadzi do powikłań. Wysokie stężenie glukozy we krwi ma toksyczny wpływ na tkanki (zjawisko glukotoksyczności), a w szczególności drobne naczynia krwionośne i nerwy. Wiele mówi się także o zwiększonym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych u osób z IGT i IFG.

Nieleczony stan przedcukrzycowy nieuchronnie prowadzi do cukrzycy. Jest to choroba metaboliczna o przewlekłym przebiegu, która wymaga leczenia do końca życia. Do jej powikłań zalicza się m.in. zawał serca, udar mózgu, zespół stopy cukrzycowej, niewydolność nerek, zaburzenia funkcji poznawczych. Szacuje się, że stan przedcukrzycowy zwiększa ryzyko cukrzycy nawet 3–10-krotnie.

Czy stan przedcukrzycowy można wyleczyć?

Stan przedcukrzycowy jest odwracalny. Duże znaczenie w powodzeniu działań terapeutycznych i profilaktycznych ma wczesne wykrycie zaburzenia, zanim dojdzie do nieodwracalnych powikłań. Powrót do zdrowia zależy także od samego pacjenta. Niezwykle istotne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich, chęć współpracy z lekarzem, zrozumienie swojego stanu zdrowia i świadomość zagrożeń wynikających ze stanu przedcukrzycowego. 

Jak odwrócić stan przedcukrzycowy?

Osoba, u której rozpoznano stan przedcukrzycowy, powinna pozostać pod ścisłym nadzorem lekarza. Plan terapeutyczny ustalany jest indywidualnie dla każdego pacjenta. Uwzględnia się przy tym:

• rodzaj zaburzeń gospodarki węglowodanowej,
• ogólny stan zdrowia,
• choroby towarzyszące,
• obecność powikłań stanu przedcukrzycowego,
• obecność czynników ryzyka cukrzycy typu 2,
• zaangażowanie pacjenta w proces leczenia.

Leczenie stanu przedcukrzycowego w głównej mierze powinno opierać się na metodach niefarmakologicznych i zmianie stylu życia. Modyfikacja codziennych nawyków musi być trwała. W przeciwnym razie zaburzenia gospodarki węglowodanowej mogą rozwinąć się ponownie. U niektórych pacjentów konieczne jest wdrożenie farmakoterapii, aby zapobiec cukrzycy. Mimo wprowadzenia leków, nadal konieczna jest zmiana stylu życia.

Stan przedcukrzycowy – dieta

Dla powodzenia leczenia stanu przedcukrzycowego ogromne znaczenie ma modyfikacja sposobu odżywiania. Odpowiednio zbilansowana dieta pozwala:

• zredukować masę ciała,
• zapobiec poposiłkowym wyrzutom glukozy i insuliny,
• poprawić profil lipidowy,
• zapobiec niedoborom składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Dieta przy stanie cukrzycowym powinna opierać się na ogólnych zasadach zdrowego żywienia. Należy przywiązywać dużą wagę do regularności spożywania posiłków, które powinny być rozłożone na 4–5 porcji dziennie. Istotny jest także sposób przygotowywania pokarmów. Zamiast smażenia, które jest najmniej zdrową metodą obróbki termicznej, zaleca się duszenie, pieczenie czy gotowanie na parze. Pozwala to zachować większą wartość odżywczą przygotowywanych potraw.

Kaloryczność diety musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu, przy czym należy uwzględnić deficyt kaloryczny umożliwiający stopniową redukcję wagi. Przy stanie cukrzycowym istotne jest wyeliminowanie z jadłospisu produktów, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie. Powinno się unikać:

• żywności bogatej w cukry,
• wyrobów z białej mąki,
• niezdrowych tłuszczów,
• żywności wysoko przetworzonej,
• produktów o wysokim indeksie glikemicznym.

Aby wspomóc funkcjonowanie układu trawiennego, zaleca się zwiększenie spożycia błonnika, który jest obecny w owocach, warzywach i produktach pełnoziarnistych, takich jak pieczywo z ciemnej mąki, kasze o grubym ziarnie oraz makarony z mąki razowej. Składnik ten odgrywa istotną rolę w regulacji poziomu glukozy we krwi, co pozwala uniknąć nagłych wyrzutów insuliny. 

Osoby zmagające się ze stanem przedcukrzycowym powinny wzbogacić swoją dietę o kwasy omega-3, które są obecne w tłustych rybach morskich, orzechach oraz nasionach. Wskazane jest codzienne spożywanie warzyw i owoców o niskim indeksie glikemicznym (m.in. szpinak, brokuły, cukinia, pomidory, bakłażan, kalafior, rzodkiewka, ogórki, brukselka, sałata, marchew, maliny, truskawki, jagody, borówki, jabłka, wiśnie, śliwki), a także włączenie do diety produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu, chudego mięsa i jaj. Zalecane, jest, aby energia pochodziła:

• w 40–45% z węglowodanów (w przewadze złożonych),
• 20–30% z tłuszczów,
• 30% z białka.

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna jest podstawowym elementem leczenia stanu przedcukrzycowego i zapobiegania cukrzycy. Uważa się, że najwięcej korzyści przynosi minimum 150 minut ruchu tygodniowo. Wysiłek powinien być umiarkowany oraz dopasowany do możliwości organizmu. Zaleca się, aby był podejmowany codziennie.

Aktywność fizyczna przy stanie cukrzycowym:

• poprawia wrażliwość tkanek na insulinę,
• zwiększa wykorzystanie glukozy przez mięśnie,
• sprzyja redukcji masy ciała,
• poprawia profil lipidowy.

Przez aktywność fizyczną rozumiane są nie tylko ćwiczenia, jazdę na rowerze, bieganie. Równie dobrze sprawdzi się długi spacer lub szybki marsz. Najważniejsza jest regularność.

Redukcja masy ciała

Przy stanie cukrzycowym bardzo istotna jest redukcja masy ciała. Nadwaga i otyłość są ściśle związane z rozwojem zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Ponadto nadmiar tkanki tłuszczowej (szczególnie w centralnej części ciała) niesie za sobą jeszcze inne poważne skutki zdrowotne.

Zalecane jest, aby osoby ze stanem cukrzycowym zredukowały masę ciała przynajmniej o 5-10%. Już przy tych wartościach zauważalne są wyraźne korzyści zdrowotne – w tym spadek stężenia glukozy we krwi.

Redukcja masy ciała przy stanie cukrzycowym powinna przebiegać stopniowo. Metodami na zmniejszenie tkanki tłuszczowej są regularna aktywność fizyczna oraz dieta niskokaloryczna oparta na produktach z niskim indeksem glikemicznym.

Stan przedcukrzycowy – leczenie farmakologiczne

Zdarza się, że modyfikacja stylu życia jest niewystarczająca w zapobieganiu cukrzycy. W takich przypadkach lekarz może zdecydować o włączeniu farmakoterapii. Dopuszczalne leki na stan przedcukrzycowy wynikający z nieprawidłowej tolerancji glukozy to preparaty zawierające metforminę. Podczas ich przyjmowania konieczne jest stosowanie się do zaleceń lekarskich dotyczących dawkowania i czasu trwania terapii.

Metformina jest pochodną biguanidu. Lek zwiększa zużycie glukozy i opóźnia jej wchłanianie w jelitach. Ponadto hamuje proces glukoneogenezy, wpływa korzystnie na metabolizm lipidów i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące stanu przedcukrzycowego.