Cukrzyca ciążowa a insulinooporność

Najważniejsze informacje:

• Insulinooporność w ciąży rozwija się na skutek działania hormonów płciowych. Wrażliwość na insulinę jest najmniejsza w III trymestrze.
• Nasilona insulinooporność może prowadzić do cukrzycy ciążowej. To poważne powikłanie, które dotyczy ponad 10% ciężarnych.
• Cukrzycę ciążową należy różnicować z cukrzycą w ciąży, która rozwija się jeszcze zanim dojdzie do zapłodnienia.
• Aby nie doszło do groźnych powikłań, nieprawidłowa glikemia w ciąży wymaga leczenia pod okiem specjalisty.

Insulinooporność w ciąży jest fizjologicznym zjawiskiem. Wrażliwość tkanek na insulinę zmniejsza się pod wpływem działania hormonów ciążowych. Ma to na celu zachowanie homeostazy organizmu, a w szczególności prawidłowego funkcjonowania gospodarki glukozowo-insulinowej. Nasilone zaburzenie może prowadzić do powikłań. Dowiedz się, czy insulinooporność zwiększa ryzyko cukrzycy ciążowej.

Fizjologiczna insulinooporność w ciąży

W trakcie ciąży obserwuje się zjawisko stopniowo narastającej oporności na insulinę. Jest to efekt oddziaływania hormonów:

• laktogenu łożyskowego,
• estrogenów,
• progestagenu,
• gonadotropiny kosmówkowej,
• hormonu wzrostu,
• prolaktyny,
• kortyzolu.

Na zmniejszenie wrażliwości na insulinę w ciąży mają wpływ substancje wydzielane przez łożysko i tkankę tłuszczową, takie jak cytokiny, adipokiny i leptyna. Są potrzebne, aby składniki energetyczne mogły być dostarczane rozwijającemu się w macicy dziecku bez żadnych przeszkód.

W odpowiedzi na rosnącą insulinooporność w ciąży dochodzi do zwiększenia liczby oraz masy komórek beta trzustki, a także do wzmożonego wydzielania insuliny. Dzięki temu mechanizmowi możliwe jest utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, która jest kluczowym źródłem energii i ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu.

Wrażliwość tkanek na insulinę zmniejsza się wraz z czasem trwania ciąży. Parametr ten może obniżyć się nawet o 50–60% w porównaniu ze stanem sprzed zapłodnienia. W ostatnim trymestrze, u kobiet nieborykających się z problemami zdrowotnymi, poziom insulinooporności może być porównywalny do tego, który występuje u osób cierpiących na cukrzycę typu 2. 

Czy insulinooporność zwiększa ryzyko cukrzycy ciążowej?

Zwiększone ryzyko cukrzycy ciążowej występuje przy nasilonej insulinooporności w ciąży. Niska wrażliwość tkanek na insulinę połączona z przeciążeniem komórek beta trzustki, które nie mogą produkować wystarczającej ilości insuliny, powoduje wzrost poziomu glukozy we krwi. Zaburzenie gospodarki glukozowo-insulinowej sprzyja rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego. U ciężarnych obserwuje się zwiększone stężenie markerów prozapalnych.

Czynniki, które nasilają insulinooporność w ciąży i zwiększają ryzyko cukrzycy ciążowej to:

• nadmiar tkanki tłuszczowej,
• wiek ciężarnej powyżej 35 lat,
• nadwaga lub otyłość,
• niska aktywność fizyczna,
• nadciśnienie tętnicze,
• zespół policystycznych jajników,
• obciążenie rodzinne cukrzycą typu 2,
• cukrzyca ciążowa w poprzednich ciążach,
• urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4000 g,
• urodzenie dziecka z wadą rozwojową.

Szczególnej obserwacji wymagają kobiety, u których już wcześniej rozpoznano insulinooporność. Objawy w ciąży mogą się nasilać, co zwiększa ryzyko cukrzycy ciężarnych.

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciężarnych to nietolerancja glukozy lub nieprawidłowa glikemia na czczo, które są stwierdzane po raz pierwszy w ciąży u kobiet, które do tej pory nie chorowały. Wykrycie zaburzeń jest bardzo ważne dla przebiegu ciąży i rozwoju dziecka. Zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi zwiększa ryzyko powikłań, m.in.:

• nadmiernej masy płodu,
• poronienia,
• porodu przedwczesnego,
• urazów okołoporodowych.

Dla cukrzycy ciążowej charakterystyczny jest powrót prawidłowej glikemii po porodzie. Warto pamiętać, że u części kobiet w ciągu 15 lat może rozwinąć się cukrzyca typu 2. Dlatego należy regularnie kontrolować stan zdrowia.

Cukrzyca ciążowa – objawy

W większości przypadków cukrzyca ciężarnych przebiega bezobjawowo. Nieprawidłowości można wykryć w badaniach laboratoryjnych. Objawy, które powinny wzbudzić czujność to:

• wzmożone pragnienie,
• częste oddawanie moczu,
• nadmierna senność i brak energii,
• zawroty głowy,
• nawracające infekcje układu moczowego,
• zbyt szybkie przybieranie na wadze.

Cukrzyca ciężarnych – rozpoznanie

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy ciążowej odbywają się na początku ciąży. Lekarz zbiera wywiad w kierunku czynników ryzyka i dokonuje podstawowych pomiarów (m.in. masy ciała, ciśnienia tętniczego, BMI). Następnie przyszła mama kierowana jest na pomiar stężenia glukozy we krwi na czczo. Jeżeli glikemia jest podwyższona (powyżej 92 mg/dl) lub zostanie stwierdzone wysokie ryzyko cukrzycy ciążowej, ciężarna powinna od razu wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Badanie wykonuje się obligatoryjnie u wszystkich ciężarnych między 24. a 28. tygodniem ciąży.

Przy glikemii na czczo między 126 a 200 mg/dl konieczne jest powtórzenie badania. Stwierdzenie nieprawidłowego wyniku drugi raz pozwala rozpoznać cukrzycę ciążową. Rozpoznanie stawia się od razu, jeżeli stężenie glukozy na czczo przekracza 200 mg/dl w pierwszym badaniu.

Doustny test tolerancji glukozy polega na pobraniu krwi na czczo i wypiciu roztworu 75 g glukozy. Następnie oznaczana jest glikemia po 60 i 120 minutach. Normy dla ciężarnych przedstawiają się następująco:

• na czczo poniżej 92 mg/dl,
• po 60 minutach poniżej 180 mg/dl,
• po 120 minutach poniżej 153 mg/dl.

Rozpoznanie cukrzycy ciążowej można postawić, gdy przynajmniej jeden z powyższych wyników jest nieprawidłowy.

Cukrzyca w ciąży a cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciężarnych i cukrzyca w ciąży to dwa odrębne zaburzenia. Pierwsze z nich rozwija się i jest obecne tylko w czasie ciąży. Przyczyną są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie przyszłej mamy. Natomiast cukrzyca w ciąży to nieprawidłowa glikemia stwierdzona jeszcze zanim doszło do zapłodnienia. Ciężarna powinna zostać objęta szczególną opieką przed i w trakcie ciąży.

Cukrzyca ciążowa a poród

Przy cukrzycy ciążowej kluczowe jest dostosowanie opieki do indywidualnego ryzyka wystąpienia komplikacji podczas porodu. Warto podkreślić, że sama cukrzyca, o ile nie towarzyszą jej inne komplikacje, nie jest przesłanką do przeprowadzenia cesarskiego cięcia ani do przedterminowego zakończenia ciąży.

W sytuacji, gdy ultrasonografia wykazuje, że masa płodu przekracza 4200 g, zalecane jest cesarskie cięcie. Podobne zalecenia obowiązują przy różnicy między obwodem brzucha płodu a obwodem główki wynoszącej więcej niż 4 cm. Jeśli nadmierna masa płodu zostanie stwierdzona po 37. tygodniu ciąży, wskazane jest wcześniejsze zakończenie ciąży.

Cukrzyca ciążowa – co jeść i jak leczyć?

Podstawą leczenia jest modyfikacja sposobu odżywiania. Dieta przy cukrzycy ciążowej musi być odpowiednio zbilansowana pod kątem jakości i ilości składników odżywczych. Zalecane, jest, aby energia pochodziła:

• w 40–45% z węglowodanów (głównie złożonych),
• 30% z białka,
• 20–30% z tłuszczów.

Kaloryczność diety przy cukrzycy ciążowej powinna być dostosowana indywidualnie z uwzględnieniem BMI, wieku i aktywności fizycznej. Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży to średnio 8–12 kg. Wskazane jest spożywanie 3 głównych posiłków i 3 dodatkowych – w tym jednego przed snem.

​​W celu zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia, zaleca się wzbogacenie diety w następujące produkty:

• tłuste ryby morskie bogate w kwasy tłuszczowe omega-3,
• oliwę z oliwek,
• mięso o niskiej zawartości tłuszczu,
• kasze gruboziarniste,,
• wyroby z pełnego ziarna,
• owoce charakteryzujące się niskim indeksem glikemicznym (m.in. maliny, truskawki, jagody, borówki, jabłka, wiśnie, śliwki),
• warzywa o niskim indeksie glikemicznym (m.in.  szpinak, brokuły, cukinia, pomidory, bakłażan, kalafior, rzodkiewka, ogórki, brukselka, sałata, marchew),
• orzechy i nasiona roślin będące cennym źródłem białka i zdrowych tłuszczów,
• rośliny strączkowe będące bogatym źródłem białka roślinnego,
• jaja jako wartościowe źródło białka i witamin,
• produkty mleczne bez dodatku cukru dostarczające wapń i inne składniki odżywcze.

Przy cukrzycy ciążowej z jadłospisu należy wyeliminować słodycze, słodkie napoje, soki owocowe, białe pieczywo, biały ryż, suszone owoce, tłuste mięso, fast foody, oleje rafinowane, produkty wysoko przetworzone.

Jeżeli dieta przy cukrzycy ciążowej nie powoduje unormowania glikemii do 7 dni, konieczne jest włączenie insulinoterapii. Lek podawany jest podskórnie poprzez samodzielne wstrzyknięcia. Najczęściej stosowane są insuliny ludzkie o krótkim i przedłużonym działaniu lub szybko działające analogi insuliny. Ponadto przyszła mama powinna sprawdzać poziom glukozy we krwi minimum 4 razy dziennie.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące związku insulinooporności z cukrzycą ciążową.