Tabletka „dzień po”: jak działa antykoncepcja awaryjna i jak można otrzymać na nią receptę

Antykoncepcja awaryjna to metoda ratunkowa, która może uchronić przed niechcianą ciążą. Na jej skuteczność mają wpływ takie czynniki, jak dzień cyklu miesiączkowego oraz czas, jaki minął od ryzykownego stosunku do przyjęcia tabletki. Jak działa tabletka „dzień po”? Jakie mogą być jej działania niepożądane? Gdzie zgłosić się po receptę?

Co to jest tabletka „dzień po”?

Tabletka „dzień po” jest stosowana w sytuacjach kryzysowych, która może uchronić przed niechcianą ciążą. Najczęściej używana jest, kiedy doszło do stosunku bez zabezpieczenia, stosowane metody antykoncepcji zawiodły (np. pękniecie prezerwatywy) lub zostały zastosowane w nieprawidłowy sposób (pominięcie dawki doustnych środków antykoncepcyjnych, odklejenie się plastra, nieprawidłowe założenie kapturka naszyjkowego). Tabletka „dzień po” nie stanowi alternatywy dla tradycyjnych środków antykoncepcyjnych, takich jak prezerwatywy, plastry, tabletki czy wkładki wewnątrzmaciczne. Powinna być stosowana z rozwagą, ponieważ nie zawsze jest w stanie uchronić przed niechcianą ciążą.

Jak działa antykoncepcja awaryjna?

Na rynku dostępne są obecnie dwa typy preparatów antykoncepcji awaryjnej:

• EllaOne – to nazwa handlowa octanu uliprystalu – syntetycznego modulatora receptora progesteronowego. Należy ją zażyć do 120 h od ryzykownego stosunku.
• Escapelle – to nazwa handlowa lewonorgestrelu – syntetycznego progestagenu o działaniu przeciwestrogennym. Należy ją zażyć do 72 h od ryzykownego stosunku.

Zarodek powstaje w wyniku połączenia się komórki jajowej z plemnikiem. Proces ten nazywany jest zapłodnieniem. Mechanizm działania obu preparatów polega na zahamowaniu lub opóźnieniu owulacji. Dzięki czemu nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego i nie jest możliwe jej zapłodnienie. Tabletki dzień po nie są lekami wczesnoporonnymi. Udowodniono, że nie zaburzają procesu implantacji zarodka w endometrium. Nie działają również negatywnie na jego rozwój, jeśli dojdzie do ciąży pomimo ich podania. Antykoncepcja awaryjna nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Czy tabletka „dzień po” zadziała, jeśli zostanie przyjęta po owulacji?

Decydując się na zastosowanie antykoncepcji awaryjnej, należy mieć na uwadze, że jej mechanizm działania polega na blokowaniu lub opóźnieniu owulacji. Właśnie dlatego tak ważne jest jak najszybsze przyjęcie tych preparatów. Najlepiej zrobić to do 12 h od ryzykownego stosunku. W badaniach wykazano, że skuteczność lewonorgestrelu jest największa, jeśli zostanie podany przed dniem owulacji. W sytuacji gdy preparat zostanie przyjęty po upływie 72 h, jego efektywność spada do zaledwie 16%. Natomiast skuteczność lewonorgestrelu podanego w dniu owulacji wynosi jedynie 49%. Zastosowanie antykoncepcji awaryjnej po owulacji nie wpływa na możliwość zapłodnienia. W takiej sytuacji tabletki „dzień po” nie działają.

Co może osłabić działanie tabletki „dzień po”?

Skuteczność antykoncepcji awaryjnej jest szacowana na ok. 98%. To oznacza, że statystycznie 2 na 100 kobiet zajdą w ciąże pomimo jej zastosowania. Na efektywność działania tabletki „dzień po” wpływają takie czynniki jak:

• czas od ryzykownego stosunku do przyjęcia tabletki – w tej sytuacji liczy się czas. Im szybciej przyjęta tabletka tym lepiej,
• dzień cyklu miesiączkowego – zapłodnienie jest najbardziej prawdopodobne, jeśli do stosunku doszło do 5 dni przed owulacją i w dzień owulacji. Uwolniona komórka jajowa żyje przez ok. 24 h. Dokładne określenie momentu owulacji, przy pomocy prostych domowych metod np. pomiaru temperatury ciała, obecności objawów owulacyjnego ból brzucha lub występującego u niektórych kobiet plamienia, jest zazwyczaj bardzo niedokładne i mylne. Z tego powodu zastosowanie antykoncepcji awaryjnej w przypadku ryzykownego stosunku jest zalecane w każdym momencie cyklu,
• wymioty po przyjęciu tabletki – jeśli w ciągu 3 h od przyjęcia tabletki „dzień po” wystąpiły wymioty, należy jak najszybciej przyjąć kolejną dawkę,
• otyłość – w badaniach wykazano, że u kobiet z nadmierną masą ciała działanie antykoncepcji awaryjnej może być osłabione.

Kiedy można zastosować antykoncepcję awaryjną?

Tabletkę awaryjną wolno zastosować w każdym dniu cyklu miesiączkowego, jeśli istnieje ryzyko niechcianej ciąży. Można ją przyjąć o każdej porze dnia, niezależnie od posiłku. W sytuacji, gdy miesiączka się opóźnia, przed wzięciem preparatu wykonaj test ciążowy. Przeciwwskazane jest karmienie piersią przez tydzień od przyjęcia EllaOne. Zażycie Escapelle nie jest zalecane w tym okresie.

Jakie mogą być skutki uboczne tabletki „dzień po”?

Podobnie jak w przypadku innych leków, przyjęcie tabletki „dzień po” może być związane z pewnymi skutkami ubocznymi. Do najczęstszych działań niepożądanych tych preparatów należą:

• nudności,
• wymioty,
• zaburzenia miesiączkowania,
• brak miesiączki,
• nasilone krwawienia miesiączkowe,
• krwawienia międzymiesiączkowe,
• ból brzucha,
• bóle miednicy,
• zawroty i bóle głowy,
• odczyny alergiczne,
• nadwrażliwość piersi.

Tabletka „dzień po” jest bezpiecznym lekiem, jednak to rozwiązanie ratunkowe. Na co dzień dla ochrony przed ciążą należy stosować antykoncepcję hormonalną lub barierową.

Przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji awaryjnej jest nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu oraz ciąża.

Antykoncepcja hormonalna po zastosowaniu tabletki „dzień po”

Tabletka „dzień po” może spowodować przesunięcie się terminu owulacji. Z tego powodu po jej zastosowaniu nie możesz zapominać o używanych na co dzień tabletkach antykoncepcyjnych, plastrach lub ringach dopochwowych. Octan uliprystalu może zmniejszyć ich skuteczność. W przypadku przyjęcia EllaOne, do czasu kolejnej miesiączki, powinno się stosować dodatkowo metody barierowe (np. prezerwatywy lub kapturki naszyjkowe).

Tabletka „dzień po” – gdzie kupić?

Tabletka „dzień po” ma status leku dostępnego tylko na receptę. Można ją nabyć jedynie w aptece. Niestety, mogą zdarzać się sytuacje, kiedy dostęp do antykoncepcji awaryjnej jest utrudniony. Jest to niezwykle stresujący moment, ponieważ o jej skuteczności mogą decydować minuty.

Tabletka „dzień po” – kto może wypisać receptę?

Receptę na tabletkę „dzień po” może wystawić każdy lekarz niezależnie od specjalizacji. Nie ma konieczności rezerwowania wizyty u lekarza ginekologa, żeby ją otrzymać. Wystarczy wizyta u lekarza POZ. W trakcie niej dowiesz się, jak ją zastosować i jakie mogą być jej skutki uboczne. Podczas rutynowej wizyty u swojego lekarza ginekologa można poprosić o wypisanie recepty na antykoncepcję awaryjną. Dzięki temu, w kryzysowej sytuacji, będzie można ją szybko zażyć. Termin ważności prawidłowo przechowywanej tabletki „dzień po” wynosi 2 lata. Należy przechowywać ją w temperaturze pokojowej w zacienionym i suchym miejscu.

W związku z dynamicznym rozwojem telemedycyny wiele przychodni oferuje wystawienie recepty na tabletkę awaryjną zdalnie. Jest to wygodna metoda, zwłaszcza jeśli nie ma możliwości, aby udać się na tradycyjną wizytę.

Czy lekarz może odmówić wypisania recepty na antykoncepcję awaryjną?

Zgodnie z Polskim prawem lekarz ma prawo do odmowy wypisania recepty na antykoncepcję awaryjną. Wystarczy, że powoła się na klauzulę sumienia. Kwestia ta wzbudza wiele kontrowersji, ponieważ tabletki „dzień po” nie mają działania wczesnoporonnego.

Czy farmaceuta może odmówić wydania tabletki „dzień po”?

Klauzula sumienia to regulacja prawna, która dotyczy lekarzy, pielęgniarek oraz położnych. Ze względu na to, że w Prawie Farmaceuty brakuje tego zapisu, aptekarze nie mogą się na nią powoływać.