Nietrzymanie moczu – objawy, przyczyny, rodzaje

Najważniejsze informacje:

• Nietrzymanie moczu, określane także jako inkontynencja, to niekontrolowane i mimowolne oddawanie moczu.
• Z problemem nietrzymania moczu częściej zmagają się kobiety, zwłaszcza w wieku starszym i podeszłym.
• Nietrzymanie moczu może być związane z różnymi czynnikami, takimi jak: osłabione mięśnie dna miednicy, infekcje układu moczowo-płciowego, zaburzenia hormonalne, choroby gruczołu krokowego, przebyte operacje ginekologiczne oraz porody.
• W zależności od przyczyny wyróżnić można: wysiłkowe nietrzymanie moczu, naglące nietrzymanie moczu i nietrzymanie moczu z przepełnienia pęcherza moczowego.

Nietrzymanie moczu, zwane również inkontynencją, to stan, w którym dochodzi do mimowolnej utraty kontroli nad pęcherzem moczowym, co prowadzi do wycieku moczu. Jest to dość powszechny problem, który może dotyczyć osób w różnym wieku, utrudniając codzienne funkcjonowanie zwłaszcza osobom starszym, mężczyznom z przerostem prostaty, kobietom w ciąży lub po porodzie. Sprawdź, czym jest inkontynencja, skąd się bierze i jakie są jej objawy.

Nietrzymanie moczu – co to takiego?

Nietrzymanie moczu (NTM) to całkowicie mimowolne popuszczanie moczu, którego efektem jest częściowe (np. podczas kichania lub kaszlu) lub całkowite opróżnienie pęcherza moczowego. Co ważne, inkontynencja dotyczy nie tylko niekontrolowanego oddawania moczu, ale także uczucia nieprzerwanego parcia na pęcherz. Szacuje się, że na całym świecie z problemem nietrzymania moczu zmaga się nawet 423 miliony osób w wieku powyżej 20 lat, z czego 24-45% kobiet obserwuje u siebie pewien stopień nietrzymania moczu. Warto również dodać, że chociaż zjawisko to dotyczy osób w każdym wieku, to najbardziej narażone są na niego osoby w starsze.

Przyczyny nietrzymania moczu

Inkontynencja jest związana przede wszystkim z zaburzonym funkcjonowaniem dróg moczowych u kobiet i mężczyzn. W sytuacji, gdy układ jest całkowicie sprawny, mocz wytwarzany w nerkach trafia do pęcherza moczowego i nie wypływa z niego dzięki mięśniom dna macicy. W momencie gdy pęcherz jest wypełniony, mięśnie rozluźniają się, a pęcherz kurczy się i pozwala na wypływ moczu. Oznacza to, że głównym czynnikiem odpowiedzialnym za nietrzymanie moczu jest osłabienie mięśni dna miednicy, które nie zaciskają prawidłowo cewki moczowej.

Okazuje się jednak, że przyczyn nietrzymania moczu jest znacznie więcej i mogą być one różne w zależności od płci.

Nietrzymanie moczu – przyczyny u kobiet

Nietrzymanie moczu jest często spotykanym problemem wśród kobiet, szczególnie po naturalnym porodzie lub operacjach w rejonie miednicy. Ryzyko tego schorzenia wzrasta wraz z liczbą przebytych porodów. Istotne są również takie czynniki, jak waga dziecka, termin porodu, a także zastosowanie oksytocyny do jego wywołania. Szczególnie porody, które mają miejsce po 40. tygodniu ciąży, mogą zwiększać ryzyko uszkodzenia mięśni dna miednicy.

Dodatkowo na osłabienie mięśni dna miednicy wpływają zmiany hormonalne, takie jak menopauza, jak również naturalny proces starzenia, który zmniejsza elastyczność mięśni. Kobiety, które przekroczyły 60. rok życia, są bardziej narażone na problemy z nietrzymaniem moczu niż te młodsze, co często wiąże się z obniżeniem się narządów wewnętrznych lub zmianą ich położenia. Nietrzymanie moczu wysiłkowe, manifestujące się podczas kaszlu, śmiechu czy kichania, a w późniejszym czasie również przy zmianie pozycji ciała, jest bezpośrednio związane ze słabością mięśni dna miednicy. Z tego powodu ćwiczenia mięśni dna miednicy rekomendowane są dla wszystkich osób cierpiących na różne typy nietrzymania moczu.

Nietrzymanie moczu – przyczyny u mężczyzn

Główną przyczyną nietrzymania moczu u mężczyzn jest rozrost gruczołu krokowego. Gdy gruczoł się powiększa, może dojść do sytuacji, w której pęcherz moczowy nie będzie w stanie w pełni się opróżnić, w efekcie czego dochodzi do mimowolnego wycieku moczu, określanego jako nietrzymanie moczu z przepełnienia. W przypadku wystąpienia takich objawów niezbędna jest konsultacja z lekarzem, ponieważ problemy z powiększonym gruczołem krokowym mogą wskazywać na poważne schorzenia, w tym na zmiany nowotworowe. Należy jednak pamiętać, że inkontynencja może być również efektem zabiegów urologicznych, takich jak całkowite usunięcie prostaty, co może uszkodzić zwieracz cewki moczowej. W zależności od stopnia uszkodzenia nietrzymanie moczu może być stanem przejściowym lub wymagać długotrwałego leczenia.

Nietrzymanie moczu u mężczyzn może wynikać również z różnych patologii pęcherza, takich jak kamica nerkowa czy infekcje układu moczowego. Objawy te często obejmują ból w okolicy pęcherza, gorączkę, mętny mocz oraz wydzielinę z cewki moczowej. Jest to stosunkowo łatwiejsza do leczenia przyczyna nietrzymania moczu, która zazwyczaj wymaga zastosowania antybiotyków.

Ponadto nietrzymanie moczu może być spowodowane przez szereg innych schorzeń i dolegliwości, w tym chorobę Alzheimera, stwardnienie rozsiane, cukrzycę, chroniczne zaparcia, palenie papierosów, przewlekłe choroby z kaszlem, Zespół Ehlersa-Danlosa, charakteryzujący się nadmierną wiotkością stawów, czy otyłość brzuszną, która wywiera nacisk na organy wewnętrzne, w tym pęcherz. W takich przypadkach kluczowe może okazać się zmodyfikowanie stylu życia i diety, co przyczyni się do redukcji masy ciała. Problemy z nietrzymaniem moczu mogą również pojawić się po spożyciu alkoholu, co jest efektem zwiotczenia mięśni. W tej sytuacji zaleca się ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie alkoholu oraz innych napojów diuretycznych, takich jak kawa i produkty zawierające kofeinę. Ważnym czynnikiem wpływającym na ryzyko nietrzymania moczu jest również wykonywanie ciężkiej pracy fizycznej.

Nietrzymanie moczu u dzieci i młodzieży – przyczyny

U najmłodszych najczęściej mamy do czynienia z nietrzymaniem moczu oraz zaburzeniami typu moczenia nocnego. Problemy te są zwykle spowodowane chorobami dotyczącymi układu moczowego (wady nerek, zaburzenia obejmujące cewkę moczową i choroby pęcherza moczowego) lub układu nerwowego (przepukliny oponowo-rdzeniowe, urazy, mózgowe porażenie dziecięce).

Czynniki ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu

Problem nietrzymania moczu może być związany również z takimi czynnikami jak:

• ciąża i poród;
• menopauza;
• choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca;
• choroby neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona;
• choroby, którym towarzyszy kaszel, jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
• predyspozycje genetyczne;
• nadużywanie alkoholu;
• przewlekłe zaparcia;
• zabiegi w obrębie miednicy mniejszej;
• przyjmowanie leków, takich jak np. benzodiazepin;
• zakażenie dróg moczowych.

Rodzaje nietrzymania moczu

Problem nietrzymania moczu klasyfikuje się na dwa sposoby: z uwagi na ilość oddawanego moczu oraz stadium zaawansowania zjawiska. Biorąc pod uwagę ilość mimowolnego oddania moczu przez 4 godzin wyróżnia się 5 stopni nietrzymanie moczu:

• kropelkowe (do 50 ml moczu) – występuje głównie jako oddawanie kilku kropli moczu w ciągu dnia;
• lekkie (50-100 ml moczu) – wyciek moczu następuje podczas śmiania się lub kichania;
• średnie (100-200 ml moczu) – obserwowane podczas takich czynności jak bieganie;
• ciężkie (200-300 ml moczu) – duże ilości moczu, które oddawane są m.in. podczas stania;
• bardzo ciężkie (powyżej 300 ml moczu) – całkowicie niekontrolowany wyciek moczu.

Zgodnie z 6. Raportem Międzynarodowej Konsultacji na temat Nietrzymania Moczu z 2017 roku wyróżnia się kilka rodzajów nietrzymania moczu, które są akceptowane przez ośrodki medyczne na całym świecie.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNTM)

Wysiłkowe nietrzymanie moczu pojawia się w wyniku zwiększenia ciśnienia w obrębie jamy brzusznej. Może do tego dojść podczas różnych czynności, takich jak kaszel, śmiech, kichanie czy nawet podnoszenie ciężarów. Charakterystyczną cechą tego schorzenia jest brak odczuwania potrzeby mikcji w momencie, gdy dochodzi niekontrolowanego wycieku moczu. Jest to efekt nieprawidłowego funkcjonowania mechanizmu odpowiedzialnego za zamykanie cewki moczowej.

Przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu można wyróżnić 3 stopnie zaawansowania problemu:

• I stopień charakteryzuje się wyciekiem moczu w pozycji stojącej, np. podczas śmiechu czy kichania;
• II stopień wiąże się z niekontrolowanym oddawaniem moczu podczas umiarkowanego wysiłku fizycznego, jak bieganie czy podnoszenie ciężarów;
• III stopień oznacza, że nawet minimalne zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej może prowadzić do moczenia się, niezależnie od pozycji ciała.

Kobiety są bardziej narażone na występowanie wysiłkowego nietrzymania moczu niż mężczyźni, co często wiąże się z osłabieniem mięśni Kegla po naturalnych porodach. Czynniki takie jak operacje, radioterapia, nadwaga czy cukrzyca również mogą sprzyjać wysiłkowemu nietrzymaniu moczu.

Naglące nietrzymanie moczu (NNTM)

Nagłe nietrzymanie moczu to najczęściej występujący typ nietrzymania moczu u mężczyzn. Jego główną przyczyną jest tzw. pęcherz nadreaktywny (OAB). Dolegliwość ta wynika z nadmiernej aktywności mięśni pęcherza, co prowadzi do zwiększenia ciśnienia wewnątrzpęcherzowego i ostatecznie do niekontrolowanego wycieku moczu.

Charakterystyczne objawy w przypadku nietrzymania moczu naglącego obejmują:

• częstomocz, czyli potrzebę oddania moczu częściej niż jest to zwykle konieczne;
• nykturię, która oznacza potrzebę wstawania w nocy w celu skorzystania z toalety;
• parcia naglące, czyli silne parcie na mocz, które jest wynikiem nieprawidłowych skurczów pęcherza podczas jego napełniania;
• wyciek moczu, który poprzedzony jest parciem naglącym.

Warto zaznaczyć, że w niektórych przypadkach objawy NNTM mogą być mylone z tymi przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu, szczególnie gdy do wycieku dochodzi w sytuacjach zwiększonego napięcia brzucha, np. podczas kaszlu. Kluczowym aspektem, który pozwala odróżnić te dwa typy nietrzymania moczu, jest obecność nagłego parcia na mocz, wskazującego na problem związany z nadreaktywnością pęcherza.

Mieszane nietrzymanie moczu (MNTM)

Nietrzymanie moczu o charakterze mieszanym łączy w sobie cechy dwóch wcześniej wspomnianych typów tego zaburzenia. Osoby dotknięte tym problemem mogą doświadczać zarówno niekontrolowanego wycieku moczu, jak i pełnego opróżnienia pęcherza, co może mieć miejsce również w nocy.

Nietrzymanie moczu z przepełnienia

W przypadku tego zjawiska do popuszczania moczu dochodzi w momencie, w którym pęcherz moczowy jest przepełniony i nie jest już w stanie utrzymać zawartości. Ten rodzaj pojawia się najczęściej przy chorobach osłabiających kurczliwość pęcherza bądź przez przeszkody w odpływie moczu. Z tego powodu często może pojawiać się u mężczyzn z rozrostem gruczołu krokowego (przerost prostaty) bądź zwężeniem cewki moczowej.

Moczenie nocne

Mimowolny wyciek moczu podczas snu, który występuje głównie u dzieci i zwykle ustępuje z wiekiem. Może być spowodowane opóźnionym dojrzewaniem pęcherza, czynnikami genetycznymi lub stresem.

Nietrzymanie moczu posturalne

Rodzaj nietrzymania moczu, który występuje w momencie zmiany pozycji ciała, np. podczas wstawania z pozycji siedzącej lub leżącej. Stan ten może być związany z osłabieniem mięśni dna miednicy, zaburzeniami neurologicznymi lub problemami z funkcjonowaniem pęcherza moczowego.

Ciągłe nietrzymanie moczu

Stan, w którym dochodzi do stałego, nieprzerwanego wycieku moczu. Może być wynikiem poważnych problemów zdrowotnych, takich jak uszkodzenie struktur pęcherza lub przetoka pęcherzowo-pochwowa, która łączy pęcherz z innymi narządami, a także uszkodzenia nerwów kontrolujących pęcherz.

Pozazwieraczowe nietrzymanie moczu

Forma nietrzymania moczu, w której dochodzi do wycieku moczu mimo prawidłowego funkcjonowania zwieracza cewki moczowej. Jest to rzadki rodzaj inkontynencji, który zazwyczaj występuje w wyniku uszkodzenia lub nieprawidłowości w układzie moczowym poza zwieraczem, takich jak przetoka (nienaturalne połączenie między pęcherzem a innymi narządami) lub wady anatomiczne. Pozazwieraczowe nietrzymanie moczu może również wystąpić w wyniku operacji lub urazu.

Czynnościowe nietrzymanie moczu

Występuje, gdy osoba nie jest w stanie dotrzeć do toalety na czas z przyczyn niezwiązanych z problemami fizjologicznymi pęcherza lub zwieracza. Przyczyny tego rodzaju nietrzymania są zazwyczaj związane z ograniczeniami fizycznymi, psychicznymi lub środowiskowymi. Mogą to być problemy z poruszaniem się, takie jak w przypadku osób starszych, z chorobami przewlekłymi czy niepełnosprawnością, a także zaburzenia poznawcze, jak demencja, które utrudniają szybkie zareagowanie na potrzebę oddania moczu.

Nietrzymanie moczu podczas stosunków płciowych

Problem, który dotyczy wyłącznie kobiet i polega na mimowolnym wycieku moczu podczas aktywności seksualnej. Może wystąpić w różnych momentach, np. podczas penetracji lub osiągania orgazmu. Przyczyny tego rodzaju nietrzymania moczu mogą obejmować osłabienie mięśni Kegla, infekcje dróg moczowych, a także inne schorzenia, takie jak wysiłkowe lub naglące nietrzymanie moczu.

Wieloczynnikowe nietrzymanie moczu

Rodzaj nietrzymania moczu, który wynika z kombinacji różnych przyczyn i czynników ryzyka. Przykładowo, osoba może mieć osłabione mięśnie Kegla, jednocześnie cierpiąc na naglące nietrzymanie moczu spowodowane nadreaktywnym pęcherzem, a także mieć trudności z dotarciem do toalety na czas z powodu ograniczonej mobilności. Wieloczynnikowe nietrzymanie moczu jest często spotykane u osób starszych, u których wiele problemów zdrowotnych i fizjologicznych może nakładać się na siebie.