Pęcherz nadreaktywny – objawy, leczenie, leki

Najważniejsze informacje:

• Zespół nadreaktywnego pęcherza określany jest również jako „pęcherz nadreaktywny” lub „nadreaktywność pęcherza”. 
• Zaburzenie, wywołane nadmiernymi skurczami pęcherza, objawia się częstomoczem, nagłymi parciami i nietrzymaniem moczu typu parcia naglącego.
• Uszkodzenia nerwów z powodu przewlekłych chorób (np. cukrzycy) i zmiany hormonalne w okresie menopauzy mogą prowadzić do nadreaktywności pęcherza.
• Leczenie nadreaktywności pęcherza obejmuje farmakoterapię, ostrzykiwanie pęcherza toksyną botulinową, elektrostymulację nerwów i zabiegi chirurgiczne. 

Choć problem nadreaktywności pęcherza jest dość powszechny, wiele osób wciąż nie zdaje sobie sprawy z jego istnienia lub bagatelizuje objawy. Tymczasem mogą one prowadzić do pogorszenia ich jakości życia. W tym artykule omawiamy objawy, przyczyny i metody leczenia pęcherza nadreaktywnego, w tym leki i domowe sposoby radzenia sobie z tym schorzeniem.

Zespół pęcherza nadreaktywnego – nadmierne skurcze pęcherza moczowego

Nadreaktywność pęcherza to stan, w którym mięśnie pęcherza moczowego działają zbyt intensywnie. Skutkuje to częstym i nagłym odczuwaniem potrzeby oddania moczu, nawet gdy pęcherz nie jest jeszcze pełny. 

Pęcherz nadreaktywny objawia się silnym parciem na mocz, częstym oddawaniem moczu, a niekiedy również naglącym nietrzymaniem moczu. Diagnozowany jest po wykluczeniu infekcji i innych patologii dróg moczowych. Objawy mogą występować zarówno razem, jak i osobno, o różnym stopniu nasilenia. Ten zespół może rozwinąć się u kobiet i u mężczyzn.

Zespół pęcherza nadreaktywnego, znany także jako nadreaktywność pęcherza, wynika z zaburzeń mechanizmów kontrolujących funkcjonowanie pęcherza moczowego. Normalne gromadzenie moczu w pęcherzu moczowym jest regulowane przez odruchowe mechanizmy w rdzeniu kręgowym. 

W prawidłowych warunkach pęcherz napełnia się stopniowo, a sygnał do opróżnienia pojawia się dopiero po osiągnięciu określonej pojemności. W przypadku nadreaktywności pęcherza mięsień wypieracz moczu, który kontroluje opróżnianie pęcherza, kurczy się nieprawidłowo i zbyt często. Tym sposobem wywołuje nagłe parcie na mocz, które bywa trudne do opanowania.

Przyczyny nadreaktywności pęcherza moczowego

Zespół pęcherza nadreaktywnego może mieć różnorodne przyczyny, w tym idiopatyczne (o nieznanym źródle) lub wtórne (po operacjach dolnych dróg moczowych, radioterapii czy w przebiegu chorób układu moczowego). 

U mężczyzn i kobiet pęcherz nadreaktywny może być wywołany przez choroby przewlekłe (cukrzyca, choroba Parkinsona, zespół jelita nadreaktywnego) lub zaburzenia neurologiczne (stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera, udar).

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia zespołu pęcherza nadreaktywnego to:

• siedzący tryb życia,
• otyłość,
• wysokie spożycie kawy i alkoholu,
• atrofia urogenitalna u kobiet po menopauzie – zmiany w układzie moczowo-płciowym związane z wiekiem,
• przerost prostaty u mężczyzn.

Nadreaktywność pęcherza a naglące nietrzymanie moczu

Należy odróżnić nadreaktywność pęcherza od naglącego nietrzymania moczu. OAB (ang.  Overactive Bladder Syndrome), czyli zespół pęcherza nadreaktywnego, nie zawsze wiąże się z nietrzymaniem moczu. 

W niektórych przypadkach objawy mogą ograniczać się do częstomoczu (spowodowanego nadreaktywnością wypieracza przy niewielkim wypełnieniu pęcherza) i nagłych parć na mocz.

Jeśli objawom zespołu pęcherza nadreaktywnego towarzyszą epizody nietrzymania moczu, mówimy o postaci OAB wet (mokrej). W przypadku, gdy nietrzymanie moczu nie występuje, schorzenie określane jest jako OAB dry (suche). 

Objawy pęcherza nadreaktywnego

Objawy pęcherza nadreaktywnego są zróżnicowane, jednak do najbardziej typowych należą:

Częstomocz – konieczność częstszego niż zwykle oddawania moczu (w niewielkich ilościach). Zamiast standardowych 4-8 razy dziennie, potrzeba może wystąpić znacznie częściej, co w praktyce oznacza konieczność wizyty w toalecie nawet co godzinę. Stan ten spowodowany jest bolesnymi parciami, które wywołane są przez nadmierne skurcze pęcherza moczowego, występujące przy jego wypełnianiu. Nierzadko problem ten obejmuje również nocne wstawanie do toalety, znane jako nykturia, co znacząco zakłóca sen i regenerację organizmu.

Nagłe, nieoczekiwane parcie na mocz – jest to główny objaw zespołu pęcherza nadreaktywnego, który pojawia się nagle, bez wcześniejszego ostrzeżenia. Chory doznaje intensywnej i nagłej potrzeby oddania moczu, której opanowanie bywa bardzo trudne. Symptom ten jest źródłem stresu i dyskomfortu, które wynikają z potrzeby szybkiej wizyty w toalecie.

Nietrzymanie moczu z parcia – w niektórych przypadkach nagłe parcie na mocz może prowadzić do nietrzymania moczu (mimowolne popuszczanie moczu przed dotarciem do toalety). Tego typu epizody, zwane nietrzymaniem naglącym, mogą być źródłem znacznego stresu oraz ograniczać aktywność społeczną i zawodową osoby dotkniętej tym problemem.

Nie należy ignorować pierwszych symptomów zespołu pęcherza nadreaktywnego i w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie metody leczenia. 

Pęcherz nadreaktywny a przerost prostaty u mężczyzn

Objawy zespołu pęcherza nadreaktywnego mogą występować również przy przeroście gruczołu krokowego u mężczyzn. W takich przypadkach charakterystyczne są dolegliwości takie jak pieczenie i ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu w niewielkich ilościach, a także obecność krwi w moczu i ból w podbrzuszu. 

Należy zwracać na nie szczególną uwagę, ponieważ powiększający się gruczoł krokowy może prowadzić do zablokowania cewki moczowej.

Przyczyny nadreaktywności pęcherza

Przyczyny nadreaktywności pęcherza są wieloczynnikowe – schorzenie może wynikać z różnych zaburzeń w organizmie. 

Zaburzenia neurologiczne

Choroby wpływające na układ nerwowy, takie jak stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona czy przebycie udaru mózgu, mogą uszkadzać nerwy odpowiedzialne za kontrolę pęcherza moczowego. W rezultacie dochodzi do zakłócenia sygnałów nerwowych, co powoduje, że pęcherz moczowy kurczy się nieprawidłowo i niekontrolowanie. Skutkiem tego może być nadreaktywność pęcherza.

Dysfunkcja mięśnia wypieracza moczu

Mięsień wypieracza moczu, odpowiedzialny za skurcze pęcherza podczas opróżniania, może działać nieprawidłowo z powodu uszkodzenia, starzenia się czy przewlekłych stanów zapalnych. Nieprawidłowe i nagłe skurcze mięśnia są jedną z głównych przyczyn objawów zespołu nadreaktywnego pęcherza.

Infekcje układu moczowego

Powtarzające się zakażenia dróg moczowych mogą prowadzić do stanu zapalnego i podrażnienia błony śluzowej pęcherza. To z kolei może wywoływać nadreaktywność pęcherza. Nadmierna wrażliwość pęcherza może się utrzymywać po ustąpieniu infekcji, wywołując trudności z jego kontrolą.

Zmiany hormonalne

U kobiet, szczególnie w okresie menopauzy, zmiany w poziomie hormonów mogą wpływać na strukturę i funkcjonowanie pęcherza moczowego i cewki moczowej. Spadek poziomu estrogenów może osłabiać ściany pęcherza i cewki moczowej, co sprzyja pojawieniu się objawów nadreaktywności.

Stres i styl życia

Przewlekły stres może negatywnie wpływać na wiele aspektów zdrowia, w tym na funkcjonowanie pęcherza moczowego. W połączeniu z niezdrową dietą, bogatą w kofeinę, alkohol czy pikantne potrawy, a dodatkowo brakiem regularnej aktywności fizycznej, może to prowadzić do nasilenia objawów nadreaktywności pęcherza. Również palenie tytoniu może przyczyniać się do pogorszenia funkcjonowania układu moczowego.

Nadreaktywny pęcherz moczowy – diagnostyka

Nadreaktywny pęcherz moczowy może być diagnozowany zarówno u osób w wszystkimi objawami, jak i częścią z nich (bez nietrzymania moczu).

Aby rozpoznać OAB, lekarz zazwyczaj zaleca przeprowadzenie badań diagnostycznych, takich jak:

• badanie ogólne moczu,
• USG jamy brzusznej, obejmujące ocenę pęcherza moczowego i nerek,
• wziernikowanie pęcherza moczowego (cystoskopia),
• badanie urodynamiczne.

Dodatkowo, urolog może zasugerować prowadzenie dzienniczka mikcji, aby upewnić się, że objawy pęcherza nadreaktywnego są przewlekłe. W niektórych przypadkach może być również zalecane wykonanie rezonansu magnetycznego.

Leczenie pęcherza nadreaktywnego

Leczenie pęcherza nadreaktywnego obejmuje szeroki zakres strategii – od terapii farmakologicznych po zmiany stylu życia i zaawansowane procedury medyczne. Jak wyleczyć nadreaktywny pęcherz?

Farmakoterapia – leki na pęcherz nadreaktywny

• Leki antycholinergiczne – takie jak oksybutynina i tolterodyna, są często przepisywane w celu zmniejszenia nadreaktywności pęcherza. Działają one poprzez blokowanie receptorów cholinergicznych w mięśniach pęcherza, co redukuje niekontrolowane skurcze pęcherza i tym samym zmniejsza częstotliwość nagłego parcia na mocz. 
• Agoniści receptorów beta-3-adrenergicznych – np. mirabegron, działają na mięśnie pęcherza, powodując ich rozluźnienie. Dzięki temu pęcherz moczowy może przechowywać większą ilość moczu, co zmniejsza częstotliwość i nagłość parcia na mocz. Mirabegron jest szczególnie korzystny dla pacjentów, którzy nie tolerują leków antycholinergicznych.
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – takie jak imipramina, które mają właściwości antycholinergiczne, mogą być skuteczne w zmniejszaniu objawów nadreaktywności pęcherza. Działają one poprzez zwiększenie aktywności noradrenaliny i serotoniny, co pomaga w regulacji skurczów pęcherza.

Zabiegi na nadreaktywny pęcherz

• Toksyna botulinowa – działa poprzez blokowanie impulsów nerwowych do mięśni pęcherza, co zmniejsza jego nadmierną aktywność i redukuje częstotliwość parć naglących. Zabieg ten polega na wstrzyknięciu toksyny bezpośrednio do ściany pęcherza, co na pewien czas przynosi ulgę.
• Elektrostymulacja nerwów – neuromodulacja nerwu krzyżowego to zaawansowana procedura, która polega na stymulacji nerwów kontrolujących pęcherz nadreaktywny za pomocą impulsów elektrycznych. Pacjentowi wszczepia się specjalne urządzenie, które wysyła impulsy do nerwu krzyżowego, pomagając regulować funkcje pęcherza. Metoda ta jest stosowana w przypadkach, gdy konwencjonalne leczenie nie przynosi oczekiwanych rezultatów. 
• Leczenie chirurgiczne – w najbardziej zaawansowanych przypadkach, gdy inne metody zawiodły, rozważa się interwencję chirurgiczną. Przykładem może być augmentacja pęcherza, czyli zabieg polegający na zwiększeniu pojemności pęcherza za pomocą tkanki pobranej z jelita. Inną opcją jest wszczepienie urządzenia stymulującego, które pomaga w regulacji funkcji pęcherza poprzez bezpośrednie oddziaływanie na nerwy kontrolujące jego skurcze.

Domowe sposoby radzenia sobie z pęcherzem nadreaktywnym

Domowe sposoby radzenia sobie z pęcherzem nadreaktywnym mogą stanowić cenne uzupełnienie terapii farmakologicznej. 

Modyfikacja diety

Istotnym krokiem w zarządzaniu objawami nadreaktywnego pęcherza jest unikanie pokarmów i napojów, które mogą działać drażniąco na pęcherz. Należy ograniczyć spożycie cytrusów, kofeiny, alkoholu i pikantnych przypraw. Te produkty mogą nasilać parcie na mocz i powodować podrażnienia pęcherza. 

Ćwiczenia na pęcherz nadreaktywny

Regularna aktywność fizyczna, w tym zwłaszcza ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy, takie jak ćwiczenia Kegla, może znacząco pomóc w kontrolowaniu objawów nadreaktywnego pęcherza. Wzmocnione mięśnie dna miednicy wspierają pęcherz, co może zmniejszyć częstotliwość nagłych parć i poprawić kontrolę nad oddawaniem moczu.

Odpowiednie nawadnianie organizmu

Zachowanie odpowiedniego poziomu nawodnienia jest kluczowe, ale równie ważne jest, aby unikać nadmiernego spożycia płynów, zwłaszcza wieczorem. Picie przed snem może prowadzić do częstego nocnego wstawania do toalety (nykturia). Zamiast tego, warto pić umiarkowane ilości wody w ciągu dnia, dostosowując jej ilość do indywidualnych potrzeb organizmu.

Zioła na pęcherz nadreaktywny

Wspomagająco można rozważyć użycie ziół i suplementów, które mogą mieć korzystny wpływ na zdrowie pęcherza. Zioła takie jak dziurawiec, czy suplementy zawierające witaminy z grupy B lub wyciągi z żurawiny, mogą wspierać funkcję pęcherza i zmniejszać jego nadreaktywność. Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji warto jednak skonsultować się z lekarzem, aby uniknąć interakcji z lekami.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące pęcherza nadreaktywnego.