Tabletki i leki na cukrzycę

Najważniejsze informacje:

• Leczenie cukrzycy polega na utrzymywaniu poziomu cukru we krwi w granicach normy.
• W terapii choroby wykorzystuje się m.in.: metforminę, flozyny, leki inkretynowe oraz insulinę. 
• Odpowiednia dieta, zwiększona aktywność fizyczna, a także napary z niektórych ziół to niefarmakologiczne metody leczenia, które mogą wspierać terapię podstawową.
• O schemacie leczenia cukrzycy typu 2 zawsze decyduje lekarz na podstawie badań.

Cukrzyca to przewlekła choroba, która wymaga od pacjenta optymalnego zarządzania glikemią. Niewłaściwe leczenie może prowadzić w tym przypadku do poważnych powikłań zdrowotnych, takich jak np. uszkodzenia narządów wewnętrznych czy zespół stopy cukrzycowej. Jakie leki przeciwcukrzycowe mogą zostać włączone do terapii przez lekarza? Jak działają i w jakich formach występują leki na cukrzycę nowej generacji?

Leki na cukrzycę:

• Siofor XR 500 mg
• Insulin aspart Sanofi
• Toujeo
• Diaprel MR
• Insulin lispro Sanofi
• Tresiba
• Symformin XR
• Lantus
• Jardiance
• Xigduo

Dlaczego leczenie cukrzycy jest tak ważne?

Pacjenci z cukrzycą typu 2 często zmagają się z dylematem, czy konieczne jest stosowanie leków obniżających stężenie glukozy we krwi. Niechęć do przyjmowania leków może być spowodowana brakiem widocznych objawów przy umiarkowanie podwyższonym poziomie glikemii, co sprawia, że pacjent nie odczuwa bezpośrednio swojej choroby. 

Trzeba pamiętać, że cukrzyca typu 2 ma charakter postępujący. W początkowej fazie choroby odpowiednia dieta może być wystarczająca do kontrolowania poziomu cukru, jednak w dalszym przebiegu choroby często konieczne staje się włączenie leków na cukrzycę na receptę, takich jak np. metformina.

Istotne jest, aby pacjenci przestrzegali zaleceń lekarskich dotyczących rodzaju i dawki leków, które są dostosowane do aktualnego etapu rozwoju cukrzycy. Efektywność leczenia można ocenić, monitorując poziom hemoglobiny glikowanej. Jej wartość w normie, zazwyczaj poniżej 8%, świadczy o prawidłowo prowadzonej terapii. W sytuacji gdy poziom hemoglobiny glikowanej przekracza normę, mimo stosowania diety i zaleconych leków, konieczne może być intensyfikowanie leczenia.

Czy w leczeniu cukrzycy stosuje się insulinę?

W terapii cukrzycy typu 1 insulina odgrywa kluczową rolę, zastępując działanie tego hormonu, normalnie produkowanego przez komórki beta trzustki. W wyniku autoimmunologicznego procesu, w którym przeciwciała atakują własne komórki, dochodzi do zniszczenia tych komórek i zahamowania produkcji insuliny. W związku z tym, aby zarządzać cukrzycą, niezbędne jest dostarczanie organizmowi insuliny z zewnątrz za pomocą odpowiednich preparatów.

Insulina jest lekiem stosowanym także w cukrzycy typu 2, chociaż zwykle następuje to dopiero po wielu latach leczenia lekami doustnymi.

Lek na cukrzycę typu 2 – co należy zastosować?

Leczenie cukrzycy typu 2 obejmuje przede wszystkim stosowanie leków na receptę obniżających poziom glukozy we krwi. W porozumieniu z diabetologiem można rozważyć dodatkowo włączenie suplementów diety bez recepty, które będą wspierały terapię główną. 

Każdy preparat działa w inny sposób, jednak efekt ich stosowania jest zbliżony. Przykładowo, metformina poprawia wrażliwość komórek na insulinę wytwarzaną przez organizm, podczas gdy pochodne sulfonylomocznika stymulują trzustkę, zwiększając wydzielanie insuliny. Z kolei leki z grupy flozyn wspomagają eliminację nadmiaru glukozy przez system moczowy.

Decyzje dotyczące wyboru konkretnych leków i momentu ich wprowadzenia do terapii podejmuje lekarz prowadzący, opierając się na wynikach badań, w tym przede wszystkim na poziomie hemoglobiny glikowanej. 

Standardy leczenia cukrzycy typu 2 zostały określone przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, które zaleca odpowiednią sekwencję i kombinację leków. Niejednokrotnie pacjenci muszą przyjmować środki z kilku różnych grup terapeutycznych jednocześnie. W sytuacji, gdy doustne leki przeciwcukrzycowe nie przynoszą już oczekiwanych efektów w kontroli poziomu cukru we krwi u osób z cukrzycą typu 2, wówczas włącza się do terapii insulinę.

Leki na cukrzycę – metformina

Metformina jest lekiem, który reguluje metabolizm glukozy. Jej działanie obejmuje ograniczenie produkcji glukozy przez wątrobę oraz zwiększenie czułości na insulinę w tkankach obwodowych, czego efektem jest obniżona insulinooporność. Ponadto metformina przyczynia się do redukcji masy ciała, poprawy profilu lipidowego oraz wykazuje właściwości ochronne dla serca. W terapii cukrzycy typu 2 metformina może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi, a także insuliną. Jest również zalecana w leczeniu stanów przedcukrzycowych oraz w zespole policystycznych jajników.

Podstawą leczenia cukrzycy typu 2 jest dieta i zwiększona aktywność fizyczna, a metformina często jest pierwszym wyborem w farmakoterapii. Dostępna jest w różnych formach – w postaci tabletek przyjmowanych kilka razy dziennie, saszetek oraz jako tabletki o przedłużonym uwalnianiu, które stosuje się raz dziennie. Wprowadzanie metforminy do leczenia powinno odbywać się stopniowo, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak dolegliwości żołądkowo-jelitowe. W przypadku wystąpienia takich objawów zaleca się dostosowanie dawki lub zmianę preparatu.

Metformina jest lekiem bezpiecznym, nieprowadzącym do hipoglikemii, gdyż nie wpływa bezpośrednio na zwiększenie wydzielania insuliny przez trzustkę. Należy jednak pamiętać, że pełne efekty działania metforminy, w postaci obniżenia poziomu glukozy we krwi, są widoczne po około 2 tygodniach stosowania. Nie jest to lek przeznaczony do interwencyjnego obniżania poziomu glukozy.

Istnieją przeciwwskazania do stosowania metforminy, w tym: ciężka niewydolność nerek lub wątroby, uzależnienie od alkoholu, ciężka niewydolność serca, zaawansowana przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) oraz zespół bezdechu sennego. 

Tabletki na cukrzycę – pochodne sulfonylomocznika

W Polsce dostępne są różne preparaty z grupy pochodnych sulfonylomocznika, wśród których znajdują się takie leki jak gliklazyd, glimepiryd oraz glipizyd. Te substancje aktywne są stosowane w terapii cukrzycy, ponieważ przyczyniają się do zwiększenia wydzielania insuliny przez komórki trzustki. Ponadto wpływają one korzystnie na sposób, w jaki organizm przetwarza glukozę.

Leki te są dostępne w postaci tabletek i zazwyczaj przyjmuje się je raz dziennie, najlepiej przed pierwszym posiłkiem dnia. Ich główną zaletą jest efektywność w obniżaniu poziomu glukozy we krwi. Jednakże istotne jest, aby dawkowanie było ściśle dostosowane przez lekarza, który wybierze odpowiedni preparat w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta. Pochodne sulfonylomocznika mogą być stosowane samodzielnie lub w połączeniu z metforminą oraz innymi lekami przeciwcukrzycowymi.

Niemniej jednak istnieje ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, w tym przede wszystkim niedocukrzenia, które mogą być niebezpieczne dla pacjentów, jak również przyrostu masy ciała. Z tego powodu leki te nie są zalecane osobom z ciężką niewydolnością wątroby lub nerek. W przypadku stosowania tych leków ważna jest regularna kontrola poziomu glukozy we krwi oraz świadomość potencjalnych zagrożeń.

Doustne leki przeciwcukrzycowe – akarboza

Akarboza to grupa leków wykorzystywanych w leczeniu cukrzycy, które dostępne są w formie tabletek. Główną funkcją akarbozy jest ograniczenie absorpcji glukozy w obrębie przewodu pokarmowego, co obniża jej stężenie we krwi. Preparat ten może być efektywnie łączony z metforminą oraz innymi lekami przeciwcukrzycowymi w ramach kompleksowego podejścia do leczenia. Zaleca się przyjmowanie akarbozy przed głównymi posiłkami, zwykle od dwóch do trzech razy dziennie.

Wśród najczęściej występujących działań niepożądanych akarbozy znajdują się takie dolegliwości, jak: wzdęcia czy nadmierna produkcja gazów, a także możliwość wystąpienia biegunki. Należy zaznaczyć, że wymienione działania niepożądane mogą nasilać się, gdy pacjent nie stosuje się do zaleceń dotyczących diety. Akarboza nie jest zalecana osobom cierpiącym na poważne dysfunkcje nerek lub wątroby, co stanowi przeciwwskazanie do jej stosowania.

Cukrzyca – leki inkretynowe

Leki inkretynowe odgrywają istotną rolę w regulacji poziomu glukozy we krwi, poprzez zwiększenie produkcji insuliny w trzustce. Ponadto spowalniają opróżnianie żołądka, co przyczynia się do redukcji masy ciała. 

Wśród potencjalnych skutków ubocznych stosowania tych preparatów wymienia się: nudności, brak apetytu, a w niektórych przypadkach również wymioty.

W obrębie leków inkretynowych wyróżniamy dwie główne podgrupy:

• leki stymulujące receptor GLP-1 (antagoniści receptora peptydu glukagonopodobnego), takie jak: dulaglutyd, liraglutyd, semaglutyd (dostępny też w formie doustnej), eksenatyd oraz liksysenatyd; są one podawane pacjentom za pomocą iniekcji podskórnych i często stosowane są w połączeniu z metforminą lub pochodnymi sulfonylomocznika;
• gliptyny, czyli inhibitory DPP-4 (inhibitory peptydazy dipeptydowej), które przyjmuje się doustnie; przykłady to: linagliptyna, saksagliptyna, sitagliptyna oraz wildagliptyna; niektóre z tych preparatów dostępne są również w postaci kombinowanej z metforminą, co umożliwia przyjmowanie obu substancji czynnych w jednej tabletce.

Tirzepatyd

Tirzepatyd (antagonista receptorów GIP i GLP-1) to lek przeciwcukrzycowy, który znajduje zastosowanie w terapii cukrzycy typu 2, a także jest zalecany osobom walczącym z nadwagą i w leczeniu otyłości. Działa poprzez oddziaływanie na receptor GLP-1, podobnie jak agoniści GLP-1, z tą różnicą, że stymuluje również peptyd insulinotropowy zależny od glukozy. 

W trakcie leczenia tirzepatydem mogą wystąpić pewne skutki uboczne, np.: nudności, biegunki, bóle brzucha, wymioty czy wzdęcia. Rzadziej zdarza się, że pacjenci zgłaszają wypadanie włosów czy obniżenie ciśnienia krwi. Warto być świadomym tych możliwych reakcji i w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem.

Inhibitory SGLT2

Leki z grupy inhibitorów SGLT2, znane również jako flozyny lub gliflozyny, w tym: dapagliflozyna, empagliflozyna oraz kanagliflozyna, działają na zasadzie blokowania transportera sodu-glukozy typu 2 (SGLT2) w nerkach, co zmniejsza wchłanianie zwrotne glukozy do krwi i zwiększa jej wydalanie z moczem.

Preparaty te, dostępne w formie tabletek, powinny być przyjmowane codziennie, zazwyczaj razem z metforminą. Ich stosowanie wymaga jednak regularnego monitorowania funkcji nerek, szczególnie u osób z istniejącymi już problemami nerkowymi, ponieważ mogą prowadzić do zaburzeń, takich jak zmniejszenie filtracji kłębuszkowej. Przed rozpoczęciem terapii inhibitorami SGLT2 należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniej dawki i wykluczenia przeciwwskazań.

Pochodne tiazolidynodionu

Pioglitazon, będący jedynym dostępnym przedstawicielem preparatów z rodziny tiazolidynodionów, czyli tzw. glitazonów, odgrywa istotną rolę w terapii cukrzycy. Jego głównym działaniem jest obniżone wydzielanie insuliny, co przekłada się na obniżony poziom cukru oraz wolnych kwasów tłuszczowych w organizmie pacjenta. Lek ten jest przeznaczony do stosowania doustnego i powinien być przyjmowany raz dziennie.

W praktyce klinicznej pioglitazon często łączy się z metforminą, co pozwala na uzyskanie lepszego efektu w kontroli stężenia cukru we krwi. Należy jednak pamiętać o potencjalnych skutkach ubocznych, takich jak np. tendencja do zatrzymywania wody w organizmie. Z tego względu nie stosuje się go raczej u pacjentów z niewydolnością serca.

Nowe leki przeciwcukrzycowe – nowoczesne analogi insuliny

W ostatnich latach na rynku pojawiły się tzw. nowoczesne analogi insuliny, które skutecznie naśladują działanie insuliny endogennej. 

• Ultraszybkie analogi insuliny są podawane pacjentom bezpośrednio przed posiłkiem, aby skutecznie kontrolować glikemię poposiłkową. Dzięki szybkiemu działaniu zmniejszają ryzyko wahań poziomu cukru we krwi, poprawiając jednocześnie jakość życia i ograniczając ryzyko wystąpienia hipoglikemii.
• Długo działające preparaty bazowe, takie jak insulina degludec, wyróżniają się wyjątkowo długim czasem działania wynoszącym ponad 42 godziny. Po podaniu (iniekcja podskórna) insulina jest stopniowo wchłaniana do krwioobiegu, zapewniając stabilne i przewidywalne działanie.

Terapie skojarzone (inhibitory SGLT2 i analogi GLP-1) 

Nie tak dawno przeprowadzono badania nad wpływem terapii skojarzonej insuliną z inhibitorem kotransportera sodowo-glukozowego 2 (SGLT2) i agonistą receptora glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1 RA) na glikemię oraz zużycie insuliny u chorych na cukrzycę typu 1. Okazało się, że takie działanie znacząco poprawiło glikemię u pacjentów. W przeciwieństwie do terapii wyłącznie insuliną lub samym inhibitorem SGLT2 terapia skojarzona pozwoliła na obniżenie średniego poziomu glukozy we krwi, a także wydłużenie czasu, w którym pacjenci utrzymywali wartości glikemii w docelowym zakresie. 

Badanie dowiodło również, że terapia skojarzona zmniejszyła dzienne zapotrzebowanie na insulinę, nie prowadząc tym samym do zwiększonego ryzyka hipoglikemii. Zastosowanie takiej metody leczenia obniżyło też szczytowe stężenie beta-hydroksymaślanu, czyli głównego wskaźnika ketogenezy, obniżając ryzyko kwasicy ketonowej. W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 1 jest to częste powikłanie podczas stosowania inhibitorów SGLT2.

Leki przeciwcukrzycowe nowej generacji wspierające kontrolę powikłań

W ostatnich latach pojawiło się wiele preparatów nowej generacji, które nie tylko skutecznie wspierają leczenie cukrzycy, ale także zmniejszają ryzyko powikłań związanych z chorobą, takich jak: 

• neuropatia cukrzycowa – w tym celu coraz częściej stosuje się leki przeciwpadaczkowe, takie jak pregabalina i gabapentyna; oba preparaty wykazują wysoką skuteczność w redukcji bólu neuropatycznego poprzez modulację aktywności układu nerwowego; pregabalina działa poprzez wiązanie się z podjednostkami kanałów wapniowych zależnych od napięcia w ośrodkowym układzie nerwowym, co zmniejsza nadmierną pobudliwość neuronów odpowiedzialnych za przekazywanie bodźców bólowych; gabapentyna, choć mechanizmem działania jest podobna, ma nieco wolniejszy początek działania, ale jest równie skuteczna w długoterminowym leczeniu bólu przewlekłego;
• nefropatia – jedną z najskuteczniejszych klas leków w prewencji i leczeniu wspomnianego schorzenia są inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE), np.: enalapryl czy ramipryl, a także antagoniści receptora angiotensyny II (ARB), tu: losartan czy irbesartan; leki te działają poprzez blokowanie układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), co prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego, zmniejszenia białkomoczu oraz ochrony struktury kłębuszków nerkowych; ich długoterminowe stosowanie wiąże się z opóźnieniem progresji nefropatii oraz redukcją ryzyka rozwinięcia się schyłkowej niewydolności nerek.