Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy

Najważniejsze informacje:

• W przypadku podejrzenia wrzodów układu pokarmowego najlepiej zgłosić się do gastrologa. Leczenie może rozpocząć także lekarz rodzinny, który zleci niezbędne badania i w razie potrzeby skieruje pacjenta do specjalisty.
• Podstawowym badaniem diagnostycznym jest gastroskopia, która pozwala ocenić błonę śluzową żołądka i dwunastnicy oraz pobrać wycinki do analizy histopatologicznej. Lekarz może zlecić również test na Helicobacter pylori. 
• Leczenie wrzodów polega przede wszystkim na stosowaniu preparatów zmniejszających wydzielanie kwasu solnego (inhibitory pompy protonowej), oraz eradykacji bakterii Helicobacter pylori, jeśli zostanie wykryta. Istotna jest także modyfikacja stylu życia – unikanie alkoholu, palenia papierosów i stresu. 

Diagnozowanie wrzodów żołądka i dwunastnicy opiera się przede wszystkim na gastroskopii, która pozwala ocenić błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz pobrać wycinki do badania histopatologicznego. Ważne jest również wykrycie ewentualnego zakażenia bakterią Helicobacter pylori, która odpowiada za większość przypadków choroby wrzodowej. W tym celu lekarz może zlecić test oddechowy, badanie krwi (serologiczne), test antygenowy z próbki kału lub badanie histologiczne wycinka pobranego podczas gastroskopii. Leczenie obejmuje zazwyczaj terapię eradykacyjną, czyli antybiotykoterapię w skojarzeniu z inhibitorami pompy protonowej (IPP). 

Jak rozpoznać wrzody żołądka i dwunastnicy?

Wrzody żołądka i dwunastnicy mogą wywoływać szereg charakterystycznych objawów. Najczęstszym z nich jest ból w nadbrzuszu opisywany przez pacjentów jako „piekący” lub „tępy”. 

W przypadku wrzodów dwunastnicy dolegliwości bólowe pojawiają się zwykle na czczo (np. w nocy lub wcześnie rano) i ustępują po jedzeniu. W przypadku wrzodów żołądka ból może nasilać się po posiłkach, choć nie jest to regułą. 

Do innych objawów, które mogą wskazywać na obecność wrzodów, należą:

• zgaga – uczucie pieczenia za mostkiem, które może nasilać się po jedzeniu lub w pozycji leżącej; 
• wzdęcia i uczucie pełności (szczególnie po posiłkach) – wynik zaburzonej motoryki przewodu pokarmowego towarzyszącej chorobie wrzodowej;
• nudności oraz wymioty (niekiedy) – zwykle pojawiają się po jedzeniu i ciężkostrawnych potrawach; bywają objawem powikłań (np. zwężenia odźwiernika); 
• zmniejszenie apetytu i utrata masy ciała – występuje zwłaszcza w przypadku wrzodów żołądka; efekt lęku przed nasileniem bólu po jedzeniu lub zaburzeń trawienia.

Objawy alarmowe, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, to: krwawienie z przewodu pokarmowego (np. fusowate wymioty, smoliste stolce), nagły i silny ból brzucha (może świadczyć o perforacji wrzodu), spadek masy ciała bez wyraźnej przyczyny lub anemia niewyjaśnionego pochodzenia.

Leczenie wrzodów żołądka – do jakiego lekarza?

W przypadku objawów sugerujących wrzody żołądka pierwszym krokiem powinno być zgłoszenie się do lekarza rodzinnego (POZ). Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej przeprowadzi wstępny wywiad, oceni ogólny stan zdrowia pacjenta, zleci badanie w kierunku obecności bakterii Helicobacter pylori (np. test oddechowy lub badanie kału). W przypadku młodszych pacjentów (bez objawów alarmowych) może także wdrożyć leczenie empiryczne. 

Jeśli dolegliwości są nasilone, nie ustępują mimo leczenia lub u pacjenta pojawiają się wspomniane już objawy alarmowe (np. utrata masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego, niedokrwistość, wymioty, trudności z przełykaniem), lekarz rodzinny wystawi skierowanie do gastrologa – specjalisty zajmującego się chorobami przewodu pokarmowego. Gastroenterolog może zlecić gastroskopię, pobrać wycinki do badania histopatologicznego oraz wdrożyć leczenie przyczynowe – najczęściej terapię eradykacyjną przeciwko Helicobacter pylori i leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego (np. inhibitory pompy protonowej, IPP).

Diagnostyka – jak wykryć wrzody żołądka i jakie badania może zlecić lekarz? 

Warto podkreślić, że choroba wrzodowa może przebiegać bezobjawowo, szczególnie u osób starszych oraz pacjentów stosujących przewlekle niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Ponadto ból w nadbrzuszu czy zgaga są często mylone z innymi schorzeniami układu pokarmowego. W przypadku utrzymujących się dolegliwości wskazana jest konsultacja z lekarzem, który przeprowadzi szczegółowy wywiad oraz zleci odpowiednie badania diagnostyczne.

Gastroskopia – istotne badanie w diagnostyce choroby wrzodowej

Podstawowym badaniem służącym do rozpoznania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jest gastroskopia, czyli panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Polega ona na wprowadzeniu przez jamę ustną cienkiego, elastycznego instrumentu – endoskopu – do przełyku, żołądka i dwunastnicy.

Gastroskopia umożliwia:

• bezpośrednią ocenę stanu błony śluzowej przewodu pokarmowego;
• identyfikację owrzodzeń, stanów zapalnych, nadżerek oraz innych nieprawidłowości;
• pobranie wycinków do badania histopatologicznego, m.in. w celu wykrycia obecności bakterii Helicobacter pylori (np. za pomocą testu ureazowego);
• wykluczenie zmian nowotworowych, co jest szczególnie istotne w przypadku wrzodów żołądka, które mogą mieć charakter złośliwy.

Badania w kierunku infekcji Helicobacter pylori

Zakażenie bakterią Helicobacter pylori jest główną przyczyną powstawania wrzodów. Istnieje kilka metod wykrywania tej bakterii. 

• Test oddechowy – pacjent wypija roztwór zawierający mocznik oznakowany izotopem węgla (¹³C lub ¹⁴C). Jeśli w żołądku obecna jest bakteria Helicobacter pylori, rozkłada mocznik za pomocą enzymu – ureazy. W wyniku tej reakcji powstaje dwutlenek węgla, który przedostaje się do płuc. Analiza próbki wydychanego powietrza pozwala wykryć obecność tego związku, co świadczy o zakażeniu bakterią.
• Badanie kału na antygen Helicobacter pylori – polega na wykrywaniu antygenów bakterii w próbce kału. To nieinwazyjna i wiarygodna metoda diagnostyczna wykorzystywana zarówno do potwierdzenia zakażenia, jak i do oceny skuteczności leczenia eradykacyjnego. Charakteryzuje się wysoką czułością i swoistością, co czyni ją przydatnym narzędziem w praktyce klinicznej, zwłaszcza u dzieci i osób, u których gastroskopia nie jest wskazana lub możliwa. 
• Test ureazowy (biopsja z gastroskopii) – wycinek błony śluzowej żołądka, pobrany w trakcie gastroskopii, umieszcza się w specjalnym podłożu zawierającym mocznik i wskaźnik pH. Jeśli w próbce obecna jest bakteria Helicobacter pylori, jej enzym (ureaza) rozkłada mocznik, co prowadzi do alkalizacji środowiska i zmiany koloru wskaźnika. To prosta, szybka i skuteczna metoda wykrywania zakażenia stosowana powszechnie w diagnostyce endoskopowej.
• Badanie serologiczne (przeciwciała IgG) – wykrywa obecność przeciwciał przeciw Helicobacter pylori we krwi. Może być przydatne we wstępnej diagnostyce zakażenia, szczególnie gdy inne metody są niedostępne, nie pozwala jednak na odróżnienie zakażenia aktywnego od przebytego, ponieważ przeciwciała mogą utrzymywać się we krwi jeszcze przez wiele miesięcy po eradykacji bakterii – z tego względu test nie nadaje się do oceny skuteczności leczenia. 

Diagnostyka powikłań wrzodów – badania laboratoryjne

Choroba wrzodowa może prowadzić do przewlekłego krwawienia z przewodu pokarmowego, którego skutkiem bywa niedokrwistość (anemia). W takiej sytuacji lekarz może zlecić:

• morfologię krwi – aby sprawdzić poziom hemoglobiny oraz liczbę czerwonych krwinek;
• badanie kału na krew utajoną – wykrywa niewidoczne gołym okiem krwawienie z przewodu pokarmowego.

Objawy sugerujące anemię (przewlekłe zmęczenie, bladość skóry, zawroty głowy czy osłabienie) powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej i rozpoczęcia odpowiedniej diagnostyki. 

Wrzody żołądka i dwunastnicy – leczenie

Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy zależy przede wszystkim od przyczyny ich powstania oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Terapia obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i zalecenia dotyczące stylu życia oraz diety.

Leczenie wrzodów żołądka – farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne obejmuje kilka głównych grup preparatów. Ich dobór zależy od przyczyny choroby (np. zakażenie Helicobacter pylori, NLPZ) oraz nasilenia objawów. 

• Inhibitory pompy protonowej, IPP (omeprazol, pantoprazol, esomeprazol, lansoprazol) – skutecznie zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego, tworząc sprzyjające warunki do gojenia zmian w błonie śluzowej.
• Blokery receptorów H2 (famotydyna) – działają podobnie jak IPP, choć zwykle nieco słabiej. Są wykorzystywane jako alternatywa, np. w sytuacji gdy IPP są przeciwwskazane. 
• Preparaty zobojętniające kwas (związki glinu i magnezu, np. w postaci mleczka zobojętniającego) – działają doraźnie, łagodząc zgagę i uczucie pieczenia w nadbrzuszu. Choć nie leczą przyczyny choroby wrzodowej, mogą wspomagać terapię, przynosząc krótkotrwałą ulgę w dolegliwościach. 
• Antybiotyki – w leczeniu zakażenia Helicobacter pylori stosuje się tzw. terapię eradykacyjną, która polega na jednoczesnym podawaniu dwóch antybiotyków (np. amoksycyliny, klarytromycyny, metronidazolu lub tetracykliny) oraz inhibitora pompy protonowej. Takie połączenie zwiększa skuteczność leczenia, umożliwiając całkowite wyeliminowanie bakterii z organizmu. 
• Leki osłaniające błonę śluzową żołądka (mizoprostol czy sukralfat) – są stosowane u pacjentów z podwyższonym ryzykiem wystąpienia wrzodów, np. przewlekle przyjmujących niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Preparaty te chronią śluzówkę żołądka, zmniejszając jej podatność na uszkodzenia wywołane działaniem kwasu solnego lub leków.

Jak leczy się wrzody żołądka wywołane NLPZ?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – ibuprofen, diklofenak czy naproksen – mogą prowadzić do powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy, ponieważ działają drażniąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, zmniejszając jednocześnie produkcję substancji ochronnych, m.in. prostaglandyn. U pacjentów stosujących NLPZ przez długi czas lub w dużych dawkach ryzyko powstania wrzodów jest znacznie wyższe.

Leczenie wrzodów wywołanych przez NLPZ obejmuje działania opisane poniżej. 

• Odstawienie niesteroidowych leków przeciwzapalnych – ograniczenie lub odstawienie leków z tej grupy pozwala zatrzymać dalsze uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Gdy NLPZ są niezbędne – np. u pacjentów z chorobami reumatycznymi – lekarz może zaproponować bezpieczniejszą alternatywę, taką jak selektywne inhibitory COX-2 (np. celekoksyb), które wiążą się z mniejszym ryzykiem powstawania wrzodów. 
• Leczenie ochronne – u pacjentów narażonych na działanie drażniących czynników stosuje się leki osłonowe. Jednym z zalecanych preparatów jest mizoprostol – analog prostaglandyn, który wspiera regenerację śluzówki żołądka i zmniejsza ryzyko rozwoju wrzodów. Alternatywą są leki zobojętniające kwas, np. sukralfat, tworzące barierę ochronną na powierzchni błony śluzowej, zabezpieczając ją przed szkodliwym działaniem kwasu solnego. Leczenie osłonowe ma szczególne znaczenie u osób wymagających długotrwałej terapii NLPZ, ponieważ pozwala skutecznie ograniczyć ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych, w tym wrzodów oraz krwawień.

Wrzody dwunastnicy – leczenie 

Leczenie wrzodów dwunastnicy jest zbliżone do terapii wrzodów żołądka. Podstawą są leki przeciwwydzielnicze, głównie inhibitory pompy protonowej (IPP), które zmniejszają kwasowość soku żołądkowego, co umożliwia gojenie uszkodzeń w dwunastnicy.

W przypadku zakażenia Helicobacter pylori konieczne jest włączenie terapii łączącej antybiotyki z lekami zmniejszającymi wydzielanie kwasu, co pozwala skutecznie wyeliminować bakterie i zapobiec nawrotom wrzodów.

Oprócz leczenia farmakologicznego pacjenci powinni unikać czynników ryzyka – palenia tytoniu czy spożywania alkoholu – które mogą nasilać objawy i wydłużać czas gojenia. 

Pęknięcie wrzodów żołądka – jak leczyć?

Pęknięcie (perforacja) wrzodu żołądka to stan nagły, który wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej, ponieważ może prowadzić do zapalenia otrzewnej – poważnego powikłania stanowiącego bezpośrednie zagrożenie życia.

Do charakterystycznych objawów perforacji wrzodu należą: nagły, silny ból brzucha promieniujący do pleców, wzdęcia, krwawienie z przewodu pokarmowego, gorączka oraz wymioty.

Opisywany stan wymaga natychmiastowej operacji, podczas której zamyka się perforację. Równocześnie pacjent otrzymuje dożylne antybiotyki oraz płyny. 

Domowe sposoby – dieta na wrzody żołądka 

Dieta to istotny element leczenia wrzodów żołądka i dwunastnicy – pomaga łagodzić objawy oraz zapobiega nawrotom choroby. Jakie zasady dotyczące sposobu odżywiania mogą wspierać proces terapii?

• Unikanie potraw drażniących błonę śluzową i nasilających wydzielanie kwasu – należy zrezygnować z ostrych przypraw (np. pieprzu, chili, czosnku, cebuli), a także potraw smażonych i tłustych, które utrudniają trawienie oraz mogą nasilać dolegliwości.
• Wybór lekkostrawnych potraw – do jadłospisu najlepiej wprowadzić łatwo przyswajalne białka – mięso drobiowe, gotowane warzywa, ryby czy jajka na miękko.
• Spożywanie błonnika i witamin – w diecie warto uwzględnić gotowane warzywa (marchew, dynia, cukinia), owoce (banany, jabłka) oraz kasze. Wymienione produkty stanowią źródło witaminy A, C, a także witamin z grupy B (B₆ i B₁₂), które wspierają regenerację błony śluzowej żołądka i sprzyjają gojeniu się wrzodów.
• Pokarmy osłaniające i regenerujące – mleko i jogurty naturalne mogą wspierać odbudowę tkanek żołądka, działając łagodząco na błonę śluzową. Warto sięgnąć również po miód manuka – jego silne właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne mogą wspierać leczenie wrzodów żołądka, szczególnie tych związanych z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori.
• Regularność – zaleca się spożywanie 5–6 mniejszych posiłków dziennie, co pomaga stabilizować wydzielanie kwasu żołądkowego i zmniejsza ryzyko podrażnień.
• Przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia – dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego ważne jest optymalne nawodnienie. Najlepiej wybierać niegazowaną wodę mineralną oraz napary z ziół (rumianek czy melisa). Unikać należy z kolei napojów gazowanych, mocnej kawy, alkoholu oraz soków cytrusowych, które mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i nasilać dolegliwości.

Wrzody żołądka – leczenie naturalne

Naturalne metody leczenia wrzodów mogą stanowić uzupełnienie tradycyjnej terapii, zwłaszcza w łagodniejszych przypadkach zapalenia błony śluzowej żołądka, jednak przed rozpoczęciem jakiejkolwiek alternatywnej formy kuracji należy zawsze skonsultować się z lekarzem.

Wśród środków pochodzenia roślinnego warto wymienić:

• zioła o działaniu kojącym i przeciwzapalnym (rumianek, melisa, aloes) – pomagają łagodzić dolegliwości żołądkowe i sprzyjają gojeniu zmian w błonie śluzowej;
• miód manuka – znany z silnych właściwości antybakteryjnych i przeciwzapalnych – może chronić błonę śluzową żołądka oraz wspomagać leczenie wrzodów, zwłaszcza tych wywołanych zakażeniem Helicobacter pylori.

Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy – zmiana stylu życia

Aby skutecznie kontrolować chorobę wrzodową i zapobiegać jej nawrotom, niezbędna jest modyfikacja stylu życia oraz eliminacja czynników pogarszających stan błony śluzowej żołądka. Jakie działania wspierają proces leczenia i regeneracji?

• Redukcja stresu – przewlekły stres zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego, co nasila stan zapalny i opóźnia gojenie się wrzodów. Osoby z chorobą wrzodową powinny wdrażać techniki relaksacyjne (medytacja, głębokie oddychanie, joga), aby zmniejszyć napięcie nerwowe.
• Unikanie palenia papierosów – dym tytoniowy uszkadza błonę śluzową żołądka i hamuje proces jej odbudowy. Palenie zaburza również równowagę kwasowo-zasadową w żołądku, zwiększając ryzyko powstawania nowych zmian chorobowych.
• Ograniczenie spożycia alkoholu – napoje alkoholowe działają drażniąco na błonę śluzową, dlatego osoby z wrzodami powinny ograniczyć ich spożycie, a najlepiej całkowicie z nich zrezygnować, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom i poprawić skuteczność leczenia. 
• Dbanie o higienę snu – niedobór snu wpływa negatywnie na cały organizm, w tym na funkcjonowanie układu pokarmowego. Regularny sen (7–8 godzin na dobę) wspiera regenerację tkanek, zmniejsza poziom stresu i sprzyja odbudowie błony śluzowej żołądka.
• Regularna aktywność fizyczna – umiarkowane ćwiczenia fizyczne wpływają korzystnie na organizm, poprawiając krążenie krwi, co sprzyja lepszemu dotlenieniu i szybszej regeneracji tkanek, w tym błony śluzowej żołądka. Co więcej, regularny ruch wspomaga trawienie, reguluje pracę przewodu pokarmowego oraz pomaga w redukcji stresu. 

Nieleczone wrzody żołądka – powikłania

Jeśli wrzody żołądka nie są odpowiednio leczone, mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, które potencjalnie zagrażają życiu pacjenta. 

• Krwawienie z przewodu pokarmowego – do krwawienia dochodzi, gdy wrzód uszkodzi naczynie krwionośne w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Może mieć różny przebieg – od niewielkiego, objawiającego się osłabieniem i niedokrwistością, po masywne, prowadzące do wstrząsu krwotocznego. Charakterystyczne objawy to wymioty z domieszką krwi (tzw. fusowate) oraz smoliste, czarne stolce (melena).
• Perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy – oznacza przedziurawienie ściany narządu i przedostanie się treści żołądkowej (w tym kwasu solnego i enzymów trawiennych) do jamy brzusznej. Prowadzi to do ostrego zapalenia otrzewnej – stanu bezpośrednio zagrażającemu życiu, który wymaga pilnej interwencji chirurgicznej. Objawy obejmują nagły, silny ból brzucha (często promieniujący do pleców lub barku), napięcie mięśni brzucha, gorączkę, nudności, wymioty i osłabienie.
• Zwężenie odźwiernika (pylorostenoza) – blizny po przewlekłych wrzodach mogą prowadzić do zwężenia odźwiernika – części żołądka odpowiedzialnej za przekazywanie treści pokarmowej do dwunastnicy. Skutkuje to zaleganiem pokarmu w żołądku. Objawy to: uczucie pełności, wzdęcia, nudności, wymioty treścią pokarmową (czasem nawet kilkanaście godzin po posiłku), bóle brzucha oraz utrata apetytu.
• Rak żołądka – przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, zwłaszcza wywołane zakażeniem Helicobacter pylori, zwiększa ryzyko rozwoju raka, w tym zmian przednowotworowych i gruczolakoraka (adenocarcinoma). Wczesne wykrycie oraz skuteczna eradykacja Helicobacter pylori mogą znacząco je obniżyć.
• Zaburzenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych – wrzody mogą zakłócać prawidłowy proces trawienia oraz prowadzić do przewlekłych zaburzeń wchłaniania witamin i minerałów (np. żelaza, witaminy B₁₂), co skutkuje niedoborami oraz niedokrwistością.
• Utrata masy ciała – ból towarzyszący jedzeniu, nudności, wymioty oraz ogólny dyskomfort po posiłkach mogą prowadzić do zmniejszonego apetytu i znacznej utraty masy ciała.