Helicobacter pylori (H.pylori) – objawy, test, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Helicobacter pylori to spiralna bakteria Gram-ujemna kolonizująca żołądek u ludzi. Przenosi się drogą pokarmową i fekalno-oralną.
• Większość przypadków zakażenia Helicobacter pylori przebiega bezobjawowo. Objawy choroby mogą dotyczyć przewodu pokarmowego, układu nerwowego, układu krążenia, skóry i funkcjonowania psychicznego.
• Do poważnych powikłań infekcji należą choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, rak żołądka i chłoniak żołądka.
• W diagnostyce zakażenia stosuje się metody nieinwazyjne (np. test oddechowy i badanie kału) oraz inwazyjne (test ureazowy i badanie histopatologiczne).
• W leczeniu infekcji stosuje się farmakoterapię w schemacie czterolekowym przez 14 dni.

Helicobacter pylori to bakteria kolonizująca żołądek. Może występować u ponad połowy dorosłych Polaków, choć tylko u części wywołuje objawy. Dowiedz się, jak wygląda diagnostyka i leczenie zakażenia Helicobacter pylori oraz jakie są jego objawy.

Co to jest bakteria Helicobacter pylori?

Helicobacter pylori to gatunek małych spiralnych bakterii bytujących w żołądku. Ten drobnoustrój posiada szereg cech przystosowujących go do specyficznych warunków życia w tym narządzie. Do najważniejszych należą:

• rzęski umożliwiające aktywne poruszanie się w warstwie śluzu pokrywającej błonę śluzową żołądka,
• produkcja enzymu ureazy rozkładającego mocznik obecny w żołądku do amoniaku i dwutlenku węgla, co pozwala na neutralizację kwasu żołądkowego,
• białka adhezyjne ułatwiające przyleganie do śluzówki żołądka,
• czynniki wirulencji, takie jak CagA i VacA, które m.in. hamują działanie ludzkich komórek odpornościowych oraz rozszczelniają połączenia między komórkami nabłonka.

Bakteria Helicobacter pylori przenosi się między ludźmi głównie drogą pokarmową (np. poprzez picie z tej samej butelki, jedzenie ze wspólnych naczyń) oraz drogą fekalno-oralną (poprzez skażoną wodę, brudne ręce).

Helicobacter pylori – objawy zakażenia

Helicobacter pylori to bardzo powszechny drobnoustrój. Szacuje się, że w Polsce tą bakterią zainfekowanych jest ok. 60% osób dorosłych i ok. 30% dzieci i młodzieży. Po przedostaniu się do żołądka Helicobacter pylori wywołuje ostrą reakcję zapalną w błonie śluzowej. Dalszy przebieg infekcji jest indywidualny, przy czym u ok. 80% osób zakażenie Helicobacter pylori przebiega bezobjawowo. U pozostałych zakażonych może wystąpić szeroka gama objawów klinicznych. Należy podkreślić, że w wielu przypadkach zakażenie bakterią stanowi tylko czynnik ryzyka danej choroby, a nie bezpośrednią przyczynę.

Objawy gastryczne

Obecność bakterii w żołądku wiąże się z ostrym zapaleniem błony śluzowej, które może się utrzymać i przejść w przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka. Zakażenie może prowadzić również do zaburzeń motoryki żołądka, nieprawidłowego wydzielania kwasu solnego i zaburzeń neuroendokrynnych. Te procesy są odpowiedzialne za szereg dokuczliwych objawów.

Obecność bakterii Helicobacter pylori może powodować następujące objawy z zakresu przewodu pokarmowego:

• bóle w nadbrzuszu,
• uczucie pełności po posiłku,
• wczesne uczucie sytości,
• nudności, wymioty,
• odbijanie,
• zgaga,
• zmniejszony apetyt,
• czarny, smolisty stolec – objaw krwawienia z przewodu pokarmowego (wymaga pilnej konsultacji lekarskiej!),
• nieprzyjemny smak w ustach.

Ponadto, w przewodzie pokarmowym mogą ujawniać się poważne powikłania przewlekłego zakażenia Helicobacter pylori. Należą do nich:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – objawia się silnym, piekącym lub gniotącym bólem w nadbrzuszu, nudnościami i wymiotami, uczuciem pełności, dyskomfortem, zgagą, wymiotami, brakiem apetytu, a w cięższych przypadkach krwawieniem z przewodu pokarmowego i utratą masy ciała,
• zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka – może powodować osłabienie i zmęczenie wynikające z zaburzeń wchłaniania witaminy B12 i następowej anemii,
• rak żołądka – bakteria jest uznanym czynnikiem ryzyka gruczolakoraka żołądka (stwierdza się ją w 37% przypadków), choroba przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, ujawniając się dopiero w zaawansowanym stadium,
• chłoniak żołądka – występuje u ok. 0,1% osób zakażonych Helicobacter pylori, w wielu przypadkach eradykacja bakterii wystarcza do wyleczenia nowotworu, przebiega bezobjawowo lub niespecyficznie (np. dając bóle brzucha).

Ponadto, H. pylori bywa wymieniana jako czynnik ryzyka raka wątroby, kamicy żółciowej, zapalenia dróg żółciowych, niealkoholowego stłuszczenia wątroby i zespołu jelita drażliwego.

Objawy skórne

Niektóre badania wskazują na częstsze występowanie określonych chorób skórnych u osób zakażonych Helicobacter pylori. Do tych chorób należą:

• łuszczyca,
• trądzik różowaty,
• pokrzywka przewlekła,
• łysienie plackowate.

Jeśli wskutek infekcji Helicobacter pylori dojdzie do niedoboru żelaza lub witaminy B12, również może pogorszyć się stan skóry i paznokci (łamliwość).

Objawy neurologiczne

W przebiegu zakażenia bakterią Helicobacter pylori mogą wystąpić pewne niespecyficzne objawy neurologiczne związane z niedokrwistością, takie jak zawroty głowy, mrowienie kończyn i problemy z pamięcią. Przeprowadzono także wiele badań mających określić wpływ tego drobnoustroju na ryzyko rozwoju wybranych chorób neurologicznych. Postuluje się, że przewlekłe zakażenie Helicobacter pylori może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia następujących schorzeń:

• udar mózgu,
• choroba Alzheimera,
• choroba Parkinsona,
• zespół niespokojnych nóg,
• zespół Guillaina-Barrego,
• migrena.

Objawy psychiczne

Długotrwałe, objawowe zakażenie Helicobacter pylori może powodować pogorszenie samopoczucia i nastroju. Uciążliwe objawy, na przykład ból brzucha, nudności, wymioty czy osłabienie, mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie i uniemożliwiać uczestnictwo w życiu społecznym. Pogorszenie stanu psychicznego może być również konsekwencją niedoboru witaminy B12, który rozwija się w związku z zanikiem błony śluzowej żołądka. Niedobór tej substancji może wywoływać następujące objawy:

• zaburzenia funkcji poznawczych (tj. pamięć, uwaga),
• otępienie,
• depresja,
• mania,
• chwiejność nastroju,
• rozdrażnienie.

Badania naukowe wskazują także na związek między infekcją Helicobacter pylori a depresją i zaburzeniami lękowymi, choć nie jest to relacja przyczynowo-skutkowa.

Objawy sercowo-naczyniowe

Coraz częściej podkreśla się znaczenie Helicobacter pylori jako potencjalnego czynnika ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak choroba wieńcowa, zawał serca, miażdżyca i nadciśnienie tętnicze. Zaobserwowano także, że osoby zakażone tą bakterią mają wyższe stężenie cholesterolu, trójglicerydów i fibrynogenu we krwi. Są to parametry korelujące z częstością występowania chorób układu krążenia.

Badania i testy na Helicobacter pylori

W diagnostyce Helicobacter pylori wykorzystuje się metody nieinwazyjne i inwazyjne. Metody nieinwazyjne to:

• Mocznikowy test oddechowy (UBT)
  • polega na spożyciu znakowanego mocznika,
  • wykorzystuje zdolność Helicobacter pylori do produkcji ureazy,
  • wymaga pozostawania na czczo przez 6 godzin,
  • w przypadku zakażenia w wydychanym powietrzu po 10-30 minutach wykrywa się znakowany CO₂,
  • jest testem z wyboru w diagnostyce i kontrolowaniu skuteczności leczenia u osób, u których nie planuje się wykonania gastroskopii.
• Test wykrywający antygeny H. pylori w kale
  • polega na badaniu próbki kału metodami immunochemicznymi,
  • wymaga pobrania próbki kału do szczelnie zamykanego pojemnika i dostarczenia go jak najszybciej do laboratorium,
  • próbka może być przechowywana do 24 godzin w temperaturze 2–7°C,
  • jest testem z wyboru w diagnostyce i kontrolowaniu skuteczności leczenia u osób, u których nie planuje się wykonania gastroskopii.
• Testy serologiczne (przeciwciała IgG/IgA)
  • oceniają obecność przebytego lub trwającego zakażenia,
  • wymagają pobrania próbki krwi,
  • nie pozwalają stwierdzić, czy zakażenie jest aktualne,
  • mogą być stosowane w badaniach przesiewowych przy niedostępności innych metod lub przeciwwskazaniach do gastroskopii.

Metody inwazyjne wymagają wykonania badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego. Często już sama gastroskopia prezentuje charakterystyczny obraz (np. „brukowanie”, obszary metaplazji jelitowej). Podczas badania można przeprowadzić następujące procedury pozwalające wykryć H. pylori:

• Test ureazowy
  • polega na pobraniu wycinka błony śluzowej żołądka i umieszczeniu go w specjalnym odczynniku,
  • zmiana zabarwienia odczynnika wskazuje na obecność bakterii Helicobacter pylori w znamiennej ilości,
  • wynik odczytuje się zazwyczaj po kilkudziesięciu minutach,
  • konieczne jest odpowiednie przygotowanie do gastroskopii,
  • jest to metoda z wyboru do rozpoznawania zakażenia, jeśli jest wskazane wykonanie gastroskopii i nie ma przeciwwskazań do biopsji.
• Pobranie wycinka błony śluzowej żołądka
  • wycinek stanowi material do badanie histolopatologicznego,
  • pozwala określić stopień zaawansowania przewlekłego zapalenia i wykryć powikłania zakażenia, tj. zanikowe zapalenie żołądka, metaplazja jelitowa, dysplazja, chłoniak MALT,
  • konieczne jest odpowiednie przygotowanie do gastroskopii,
  • czas oczekiwania na wynik to zazwyczaj kilka tygodni.

Zakażenie Helicobacter – leczenie

U każdej osoby ze stwierdzonym zakażeniem Helicobacter pylori należy przeprowadzić eradykację. Polega ona na stosowaniu kilku leków według ściśle określonego schematu.

Skuteczność leczenia kontroluje się po 4–6 tygodniach od jego zakończenia. Przed badaniem kontrolnym pacjent nie powinien przez co najmniej 4 tygodnie przyjmować antybiotyków ani bizmutu, a przez co najmniej 14 dni inhibitorów pompy protonowej.

Leki na Helicobacter pylori

W Polsce najczęściej stosuje się tzw. terapię poczwórną z bizmutem, która trwa 14 dni i obejmuje:

• inhibitor pompy protonowej – 2 razy dziennie, np. esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol, rabeprazol,
• bizmut – 4 razy dziennie,
• dwa antybiotyki – zazwyczaj metronidazol 3 razy dziennie i tetracyklina 4 razy dziennie.

Aby ułatwić stosowanie leków, wprowadzono preparat złożony (Pylera) zawierający w jednej tabletce metronidazol, tetracyklinę i bizmut.

Istnieją także inne schematy, stosowane w razie niedostępności powyższych leków, np. inhibitor pompy protonowej + amoksycylina + klarytromycyna + metronidazol (lub tynidazol) przez 14 dni.

W przypadku nieskuteczności eradykacji lekarz zaleci leczenie drugiej linii, obejmujące inne substancje czynne lub inne dawki leków.

Antybiotyk na Helicobacter pylori – podstawa leczenia

W standardowym schemacie eradykacji Helicobacter pylori znajdują się dwa antybiotyki, które mają za zadanie usunięcie bakterii z błony śluzowej żołądka. Są to:

• metronidazol – działa bakteriobójczo, powodując uszkodzenie DNA komórek bakteryjnych,
• tetracyklina – blokuje zdolność bakterii do wytwarzania białek niezbędnych do wzrostu i rozmnażania, co prowadzi do zahamowania ich namnażania.

FAQ