Wrzody żołądka i dwunastnicy

Najważniejsze informacje:

• Wrzody żołądka i dwunastnicy to ubytki w błonie śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego. Powstają przeważnie na skutek zakażenia Helicobacter pylori lub długotrwałego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). 
• Wśród czynników ryzyka rozwoju choroby wrzodowej wymienia się m.in.: przewlekły stres, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, niezdrową dietę oraz predyspozycje genetyczne.
• Typowe objawy to: ból w górnej części brzucha (często nasilający się na czczo lub po posiłku), nudności, wzdęcia, a niekiedy także obecność krwi w stolcu lub wymiotach (objawy krwawienia z przewodu pokarmowego).

Wrzody żołądka i dwunastnicy są wynikiem uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, które może być spowodowane kilkoma czynnikami. Najczęstszą przyczyną jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori, która kolonizuje błonę śluzową i osłabia jej mechanizmy obronne, umożliwiając działanie kwasu solnego i pepsyny na tkanki. Również przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może prowadzić do rozwoju wrzodów, ponieważ hamują one syntezę prostaglandyn – substancji chroniących błonę śluzową żołądka. 

Objawy wrzodów żołądka i dwunastnicy obejmują przede wszystkim piekący lub gniotący ból w nadbrzuszu, który może występować na czczo, po posiłku lub w nocy – w zależności od lokalizacji wrzodu. U pacjentów mogą występować również uczucie pełności, uporczywe odbijanie, nudności lub wymioty. W cięższych przypadkach dochodzi do objawów krwawienia z przewodu pokarmowego, takich jak smoliste stolce (melena) lub fusowate wymioty.

Czym są wrzody żołądka i dwunastnicy?

Wrzody żołądka i dwunastnicy to otwarte zmiany w błonie śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego, które powstają na skutek działania kwasu solnego i enzymów trawiennych na osłabioną lub uszkodzoną ścianę narządu. Najczęściej lokalizują się w ścianie żołądka (wrzody żołądka) lub w opuszce dwunastnicy, czyli początkowej części jelita cienkiego (wrzody dwunastnicy).

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy stanowi jedną z najczęstszych dolegliwości układu pokarmowego. Może mieć charakter przewlekły lub nawracający, a jej przebieg często zależy od wielu czynników – zarówno biologicznych, jak i środowiskowych. Chorobę diagnozuje się najczęściej u dorosłych między 30. a 60. r.ż. 

Wrzody żołądka i dwunastnicy – przyczyny

Przyczyny rozwoju choroby wrzodowej są złożone. Powstawanie wrzodów wynika z zaburzenia równowagi między czynnikami uszkadzającymi (kwas solny, enzym trawienny pepsyna, zakażenie bakterią Helicobacter pylori, przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych – NLPZ) a mechanizmami ochronnymi błony śluzowej przewodu pokarmowego (m.in. wydzielaniem śluzu, dwuwęglanów, odpowiednim ukrwieniem i regeneracją nabłonka). 

Zakażenie Helicobacter pylori

To jedna z głównych przyczyn choroby wrzodowej. Szacuje się, że bakteria Helicobacter pylori odpowiada za około 70–90% przypadków wrzodów dwunastnicy i 50–70% wrzodów żołądka. Do zakażenia dochodzi najczęściej w dzieciństwie, drogą pokarmową. 

Bakteria kolonizuje błonę śluzową żołądka, produkując enzymy (głównie ureazę) oraz czynniki wirulencji, takie jak cytotoksyna VacA i białko CagA. Prowadzi to do przewlekłego zapalenia błony śluzowej oraz uszkodzenia komórek nabłonkowych.

Helicobacter pylori pobudza również wydzielanie gastryny, co zwiększa produkcję kwasu solnego i sprzyja rozwojowi wrzodów. Warto jednak podkreślić, że mimo obecności tej bakterii u ponad połowy populacji świata, choroba wrzodowa rozwija się tylko u części zakażonych.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

Długotrwałe stosowanie NLPZ – ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego (aspiryny), ketoprofenu czy naproksenu – istotnie zwiększa ryzyko owrzodzeń. Leki te hamują aktywność enzymów cyklooksygenazy (COX), szczególnie COX-1, która odpowiada za syntezę prostaglandyn ochronnych dla błony śluzowej żołądka. W rezultacie dochodzi do osłabienia mechanizmów ochronnych, takich jak wydzielanie śluzu i wodorowęglanów, co ułatwia działanie kwasu solnego i pepsyny.

Wrzody spowodowane przez NLPZ często przebiegają bezobjawowo, a ich pierwszą manifestacją może być poważne powikłanie, jak krwawienie czy perforacja. 

Ryzyko powikłań rośnie przy jednoczesnym stosowaniu NLPZ z glikokortykosteroidami, doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi lub inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny.

Palenie tytoniu

Nikotyna zawarta w dymie tytoniowym zwiększa wydzielanie kwasu solnego, zmniejsza produkcję śluzu ochronnego i upośledza ukrwienie błony śluzowej. Palenie tytoniu pogarsza gojenie się już istniejących uszkodzeń oraz zwiększa ryzyko nawrotów choroby i powikłań – zwłaszcza u osób zakażonych Helicobacter pylori. 

Alkohol

Nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej żołądka, zwiększenia jej przepuszczalności oraz nasilenia działania drażniącego kwasu solnego i pepsyny. Choć sam alkohol rzadko jest bezpośrednią przyczyną choroby wrzodowej, może nasilać jej objawy i utrudniać gojenie.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Nieprawidłowa dieta

Dieta uboga w błonnik, warzywa i owoce, a bogata w tłuszcze nasycone i ostre przyprawy może wpływać niekorzystnie na stan przewodu pokarmowego, choć nie stanowi głównej przyczyny wrzodów. Niektóre produkty mogą nasilać objawy (np. uczucie pieczenia, ból nadbrzusza), ale same nie prowadzą do powstania owrzodzeń.

Stres

Nie jest uznawany za bezpośrednią przyczynę choroby wrzodowej, lecz może pogarszać jej przebieg i wpływać na styl życia – np. prowadząc do palenia papierosów, nadużywania alkoholu czy nieregularnych posiłków. 

W sytuacjach ciężkiego stresu fizjologicznego (np. rozległe oparzenia, urazy wielonarządowe, wstrząs) mogą rozwinąć się tzw. wrzody stresowe. Są to ostre zmiany śluzówki, które różnią się jednak mechanizmem powstawania od przewlekłej choroby wrzodowej.

Czynniki genetyczne i predyspozycje rodzinne 

Większe ryzyko zachorowania obserwuje się u osób z grupą krwi 0, co może wynikać m.in. z łatwiejszego przylegania Helicobacter pylori do komórek nabłonka żołądka. Również obecność choroby wrzodowej u krewnych pierwszego stopnia zwiększa indywidualne ryzyko jej wystąpienia.

Jak i gdzie bolą wrzody dwunastnicy i żołądka? 

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy daje szereg objawów, które mogą różnić się w zależności od lokalizacji zmian.

Wrzody żołądka – objawy

Objawy wrzodów żołądka zazwyczaj obejmują ból w nadbrzuszu (czyli górnej części brzucha), który często nasila się po posiłkach, zwłaszcza po spożyciu tłustych, ostrych lub kwaśnych potraw. 

Typowym objawem jest również uczucie pełności po jedzeniu, wzdęcia, przewlekłe nudności oraz odbijanie. Często występują także objawy nadkwaśności – zgaga, kwaśne odbijanie, uczucie pieczenia za mostkiem, a także wymioty.

Ból wrzodowy żołądka może mieć różny charakter – od lekkiego dyskomfortu po silny, kłujący ból, który w zaawansowanych przypadkach może promieniować do pleców, zwłaszcza przy głębokich owrzodzeniach lub perforacji (przedziurawieniu) wrzodu. 

Ból może występować zarówno w dzień, jak i w nocy, ale najczęściej pojawia się po posiłkach, kiedy dochodzi do zwiększonego wydzielania kwasu solnego w żołądku.

Jeśli wrzody prowadzą do powikłań, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, mogą wystąpić objawy alarmowe – obecność krwi w stolcu (czarne, smoliste stolce, tzw. melena) lub wymioty z domieszką krwi (tzw. fusowate wymioty). 

Przewlekłe wrzody mogą powodować również brak apetytu, osłabienie, niedokrwistość, a także utratę masy ciała, szczególnie gdy ból towarzyszący jedzeniu zniechęca pacjenta do spożywania posiłków.

Wrzody dwunastnicy – objawy

Objawy wrzodów dwunastnicy nieco różnią się od tych obserwowanych przy wrzodach żołądka. Charakterystyczny jest piekący lub tępy ból w nadbrzuszu, który pojawia się na czczo – np. w godzinach porannych przed śniadaniem lub w nocy. Ulgę przynosi spożycie posiłku (jedzenie buforuje kwas żołądkowy i tymczasowo łagodzi drażnienie błony śluzowej dwunastnicy), inaczej niż w przypadku wrzodów żołądka, gdzie ból często nasila się po posiłkach. 

Pacjenci z wrzodami dwunastnicy mogą odczuwać tzw. bóle głodowe – pojawiające się przy pustym żołądku. Inne objawy to: zgaga, wzdęcia, nudności oraz uczucie pełności. Choć jedzenie łagodzi dolegliwości bólowe, po kilku godzinach mogą powrócić, gdy treść pokarmowa zostanie strawiona, a kwas solny zacznie oddziaływać ponownie na uszkodzoną śluzówkę. 

W przypadku powikłań, np. krwawienia, mogą wystąpić smoliste stolce (melena) lub fusowate wymioty, podobnie jak przy wrzodach żołądka. W bardziej zaawansowanych przypadkach wrzody dwunastnicy mogą prowadzić do zwężenia odźwiernika (przewężenia przejścia między żołądkiem a dwunastnicą), co utrudnia pasaż pokarmu i skutkuje wymiotami oraz utratą wagi.

FAQ