Leki na łagodny przerost prostaty

Najważniejsze informacje

• Leczenie farmakologiczne jest pierwszym wyborem w przypadku łagodnego rozrostu prostaty. Jego celem jest złagodzenie objawów, takich jak: trudności w oddawaniu moczu, częstomocz czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.
• Najczęściej stosowanymi lekami są alfa-blokery (np. tamsulozyna) oraz inhibitory 5-alfa-reduktazy (np. finasteryd). Alfablokery rozluźniają mięśnie gładkie prostaty, ułatwiając oddawanie moczu, natomiast inhibitory 5-alfa-reduktazy obniżają stężenie dihydrotestosteronu (DHT), co prowadzi do zmniejszenia objętości gruczołu krokowego. Leki te mogą być stosowane zarówno pojedynczo, jak i w terapii skojarzonej.
• Suplementy diety (palma sabałowa, pokrzywa zwyczajna, nasiona dyni) mogą wspomagać leczenie, jednak ich skuteczność nie jest jednoznacznie potwierdzona badaniami klinicznymi.
• Leki na prostatę należy przyjmować zgodnie z zaleceniami specjalisty. Regularne stosowanie terapii i okresowe badania kontrolne (oznaczenie poziomu PSA czy USG prostaty) pozwalają ocenić skuteczność leczenia, monitorować działania niepożądane i w razie potrzeby zmodyfikować terapię.

Wybór odpowiednich leków na łagodny rozrost prostaty opiera się na indywidualnej ocenie stanu zdrowia mężczyzny i uwzględnia czynniki, takie jak: nasilenie objawów, wielkość gruczołu krokowego, wiek, funkcjonowanie nerek i wątroby oraz obecność chorób współistniejących. Przy podejmowaniu decyzji terapeutycznych bierze się również pod uwagę preferencje pacjenta, jego reakcje na leczenie oraz potencjalny wpływ terapii na funkcje seksualne i ciśnienie krwi.

Rola farmakoterapii w leczeniu powiększonej prostaty

Leczenie farmakologiczne stanowi podstawową metodę terapii łagodnego przerostu prostaty u mężczyzn z niewielkimi i umiarkowanymi objawami ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS, lower urinary tract symptoms), którzy nie wymagają leczenia operacyjnego. 

Odpowiednio dobrana farmakoterapia ma na celu: poprawę odpływu moczu, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz ograniczenie progresji choroby. 

Leki na przerost prostaty działają m.in. poprzez:

• rozluźnianie mięśni gładkich prostaty i szyi pęcherza, co ułatwia oddawanie moczu;
• zmniejszanie objętości prostaty oraz spowalnianie jej wzrostu;
• ograniczenie ryzyka ostrego zatrzymania moczu i zmniejszenie prawdopodobieństwa konieczności zabiegu chirurgicznego.

Dobór farmakoterapii zależy od:

• wielkości prostaty (ocenianej np. w badaniu ultrasonograficznym);
• nasilenia objawów według kwestionariusza IPSS (international prostate symptom score – międzynarodowa skala objawów ze strony dolnych dróg moczowych);
• ryzyka progresji choroby, które zwiększa duża prostata, wysokie stężenie PSA (prostate specific antigen, antygen specyficzny dla prostaty), nasilone objawy LUTS;
• chorób współistniejących oraz preferencji pacjenta.

Leki na przerost prostaty na receptę

W terapii łagodnego przerostu gruczołu krokowego stosuje się kilka grup leków, z których każda działa na inny mechanizm i ma określone wskazania kliniczne. Wszystkie preparaty są dostępne wyłącznie na receptę lub e-receptę.

Ze względu na możliwe działania niepożądane, takie jak: hipotonia ortostatyczna, zaburzenia ejakulacji, obniżenie libido, zmiany nastroju, a także przeciwwskazania, np. niewydolność nerek, choroby sercowo-naczyniowe, ciężka niewydolność wątroby, wszystkie leki powinny być stosowane pod nadzorem lekarza. 

Leki na przerost prostaty – alfa-blokery 

Alfa-blokery to leki, które blokują receptory α₁-adrenergiczne w mięśniach gładkich prostaty, szyi pęcherza i cewki moczowej, dzięki czemu rozluźniają je, ułatwiając odpływ moczu oraz łagodząc typowe objawy łagodnego przerostu prostaty – problemy z rozpoczęciem mikcji, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza czy osłabiony strumień moczu.

Wśród alfa-blokerów wyróżnia się leki selektywne dla receptorów α₁A, takie jak tamsulozyna i sylodosyna. Są one bardziej specyficzne dla prostaty, co zmniejsza ryzyko spadków ciśnienia krwi, ale mogą powodować zaburzenia ejakulacji, w tym wytrysk wsteczny. 

Leki mniej selektywne – doksazosyna i terazosyna – działają również na receptory α₁B w naczyniach krwionośnych, co może prowadzić do obniżenia ciśnienia i zwiększać ryzyko zawrotów głowy oraz hipotensji ortostatycznej.

Pierwsze efekty leczenia alfa-blokerami pojawiają się zwykle po 7–14 dniach, a maksymalna poprawa objawów obserwowana jest po około 4–6 tygodniach.

Do najczęstszych działań niepożądanych należą: hipotonia ortostatyczna, zawroty głowy, bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia ejakulacji oraz obrzęki i kołatanie serca.

Alfa-blokery są dostępne wyłącznie na receptę i powinny być stosowane pod nadzorem lekarza, zwłaszcza u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi lub skłonnością do spadków ciśnienia.

Prostata – leki – inhibitory 5-alfa-reduktazy 

Leki z tej grupy (np. finasteryd, dutasteryd) działają poprzez blokowanie enzymu 5-alfa-reduktazy, który przekształca testosteron w dihydrotestosteron (DHT). Obniżenie stężenia DHT prowadzi do stopniowego zmniejszenia objętości prostaty, co może złagodzić objawy przerostu gruczołu krokowego, zwłaszcza te związane z utrudnionym odpływem moczu.

• Finasteryd – działa selektywnie na typ II enzymu, głównie obecny w prostacie, powodując umiarkowane zmniejszenie stężenia DHT.
• Dutasteryd – hamuje oba typy enzymu 5-alfa-reduktazy (I i II), co skutkuje znaczącym spadkiem stężenia DHT i wyraźniejszym zmniejszeniem objętości prostaty.

Korzyści kliniczne:

• zmniejszenie objętości prostaty o ok. 20–25%, co może zapobiegać dalszemu postępowi choroby;
• redukcja ryzyka nagłego zatrzymania moczu oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa konieczności zabiegu chirurgicznego.

Pierwsze efekty leczenia zwykle są zauważalne po 3–6 miesiącach terapii.

Najczęstsze działania niepożądane: obniżenie libido, zaburzenia erekcji, zmniejszenie objętości ejakulatu, ginekomastia, a także możliwe obniżenie poziomu PSA, co należy uwzględnić przy interpretacji wyników badań przesiewowych w kierunku raka prostaty.

Inhibitory 5-alfa-reduktazy są dostępne wyłącznie na receptę i wymagają nadzoru lekarskiego. Ich skuteczność jest lepsza u pacjentów z większą prostatą (objętość ≥40 ml). 

Leki skojarzone

Łączą działanie alfa-blokerów i inhibitorów 5-alfa-reduktazy – rozluźniają mięśnie gładkie pęcherza oraz prostaty, a także zmniejszają objętość gruczołu. Terapia skojarzona może poprawiać przepływ moczu i komfort mikcji u pacjentów z nasilonymi objawami.

Terapia jest wskazana u mężczyzn z dużą objętością prostaty (≥40 ml) oraz podwyższonym ryzykiem progresji choroby.

Leki cholinergiczne i antycholinergiczne

Leki cholinergiczne (agoniści receptorów muskarynowych) teoretycznie mogą wspomagać opróżnianie pęcherza, jednak nie są stosowane w terapii łagodnego przerostu prostaty ze względu na ryzyko pogorszenia odpływu moczu.

Leki antycholinergiczne (antagoniści receptorów muskarynowych) zmniejszają nadreaktywność detrusora (mięśnia wypieracza pęcherza), łagodząc objawy pęcherza nadreaktywnego, takie jak: częstomocz, naglące parcia i nietrzymanie moczu. Leki te nie wpływają jednak na objętość prostaty ani drożność dróg moczowych, a u pacjentów z istotnym przerostem mogą zwiększać ryzyko zalegania moczu. 

W terapii łagodnego przerostu prostaty leki cholinergiczne nie mają praktycznego zastosowania, natomiast antycholinergiki są stosowane (pod ścisłą kontrolą lekarza) wyłącznie w celu łagodzenia objawów pęcherza nadreaktywnego współistniejącego z przerostem gruczołu krokowego. 

Inhibitory PDE5 w łagodzeniu objawów przerostu prostaty

Tadalafil jest najczęściej stosowanym inhibitorem PDE5 w leczeniu objawów łagodnego przerostu prostaty. Poprzez hamowanie fosfodiesterazy typu 5 (PDE5) zwiększa stężenie cGMP, co sprzyja rozluźnieniu mięśni gładkich w obrębie dolnych dróg moczowych. W efekcie lek poprawia przepływ moczu, a dodatkowo wykazuje korzystny wpływ na funkcję erekcyjną.

Efekty działania leku obserwuje się zwykle po 2–4 tygodniach stosowania. Tadalafil może być stosowany samodzielnie lub w terapii skojarzonej z finasterydem u pacjentów z nasilonymi objawami LUTS i/lub współistniejącą dysfunkcją erekcyjną.

Do najczęstszych działań niepożądanych należą: bóle głowy, zaczerwienienie twarzy, uczucie zatkanego nosa, niestrawność oraz bóle pleców.

Przeciwwskazaniami do terapii są ciężkie choroby sercowo-naczyniowe (np. niestabilna dławica piersiowa, przebyty zawał, ciężka niewydolność serca) oraz jednoczesne stosowanie leków zawierających azotany.

Przerost prostaty – leki bez recepty 

Wsparciem w leczeniu łagodnego przerostu prostaty mogą być preparaty dostępne bez recepty, najczęściej w formie suplementów diety. Zazwyczaj są to produkty roślinne oparte na naturalnych składnikach stosowane tradycyjnie w celu wspomagania funkcjonowania układu moczowego i prostaty.

• Ekstrakt z palmy sabałowej (Serenoa repens, palma karłowata) – owoce palmy sabałowej mają działanie przeciwzapalne i mogą hamować aktywność enzymu 5-alfa-reduktazy, a także wspierać poprawę przepływu moczu. Należy jednak podkreślić, że metaanalizy i większość badań klinicznych nie potwierdzają jednoznacznej skuteczności preparatów z palmy sabałowej w leczeniu łagodnego przerostu prostaty. Pełnią one głównie funkcję pomocniczą i nie zastępują leków na receptę.
• Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) – wykazuje właściwości przeciwzapalne i wspomaga przepływ moczu. Często stosowana w mieszankach roślinnych, które pomagają łagodzić objawy związane z przerostem prostaty. Wspiera prawidłowe funkcjonowanie pęcherza i cewki moczowej, co może przynosić ulgę przy częstomoczu oraz w przypadku problematycznych mikcji. Należy jednak pamiętać, że badania nad skutecznością pokrzywy w leczeniu łagodnego przerostu prostaty są ograniczone.
• Śliwa afrykańska (Pygeum africanum) – kora tego drzewa ma działanie przeciwzapalne i może wspomagać prawidłowy przepływ moczu, łagodząc objawy takie jak uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza czy słabszy strumień. Skuteczność śliwy afrykańskiej nie jest jednoznacznie potwierdzona w dużych badaniach klinicznych, a preparat pełni głównie funkcję wspomagającą i nie zastępuje leków na receptę.
• Nasiona dyni – bogate w fitosterole, które mogą wspierać funkcjonowanie prostaty i okolicznych gruczołów. Mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, co może pomagać w łagodzeniu objawów, takich jak częstomocz czy uczucie pełności pęcherza. Mimo szerokiego stosowania, brakuje jednoznacznych dowodów naukowych na skuteczność nasion dyni w leczeniu łagodnego przerostu prostaty.

Wytyczne bezpiecznego stosowania leków na chorą prostatę

Leczenie farmakologiczne powinno być prowadzone zgodnie z wytycznymi, aby skutecznie poprawiać funkcjonowanie prostaty i łagodzić objawy związane z jej przerostem.

Przed rozpoczęciem terapii należy wykonać podstawowe badania – oznaczenie poziomu PSA, badanie per rectum oraz kontrolę ciśnienia krwi (szczególnie przed zastosowaniem alfa-blokerów). Po 3–6 miesiącach leczenia warto przeprowadzić badania kontrolne w celu oceny skuteczności terapii i wykluczenia ewentualnych działań niepożądanych.

Interakcje z innymi lekami

Stosowanie leków na przerost prostaty wymaga uwagi, szczególnie w kontekście możliwych interakcji z innymi preparatami.

• Alfa-blokery – mogą nasilać działanie leków obniżających ciśnienie, takich jak beta-blokery czy inhibitory ACE, co może prowadzić do niedociśnienia, zawrotów głowy lub omdleń. Ryzyko jest szczególnie wysokie na początku terapii lub po zmianie dawki, dlatego pacjent powinien być monitorowany pod kątem ciśnienia tętniczego.
• Inhibitory 5-alfa-reduktazy – nie wykazują istotnych interakcji z innymi lekami, jednak mogą obniżać poziom PSA nawet o ok. 50%, dlatego wyniki należy interpretować z uwzględnieniem ich stosowania, aby nie przeoczyć wczesnej diagnozy raka prostaty.
• Tadalafil – przeciwwskazany w połączeniu z azotanami (np. nitrogliceryną, izosorbidem), ponieważ może prowadzić do groźnego spadku ciśnienia. Ponadto należy zachować ostrożność przy stosowaniu innych leków obniżających ciśnienie, w tym alfa-blokerów.

Najczęstsze działania niepożądane

Leczenie farmakologiczne łagodnego przerostu prostaty może wiązać się z pewnymi działaniami niepożądanymi. 

• Problemy seksualne – inhibitory 5-alfa-reduktazy (np. finasteryd, dutasteryd) mogą powodować zaburzenia erekcji, obniżenie libido oraz zmniejszenie objętości nasienia. Objawy te u większości pacjentów są łagodne i mogą ustępować po przerwaniu terapii, ale u niektórych mogą utrzymywać się dłużej.
• Objawy naczynioruchowe – alfa-blokery mogą wywoływać zawroty głowy, niedociśnienie lub omdlenia, szczególnie na początku leczenia lub przy jednoczesnym stosowaniu innych leków obniżających ciśnienie.
• Reakcje alergiczne – choć zdarzają się rzadko, mogą obejmować pokrzywkę lub obrzęk naczynioruchowy. W przypadku nasilonych reakcji należy natychmiast przerwać leczenie i zgłosić się do lekarza. 
• Zmiany w objętości nasienia i wytrysku – inhibitory 5-alfa-reduktazy mogą powodować wytrysk wsteczny lub zmniejszenie objętości ejakulatu. U większości pacjentów zmiany są odwracalne, ale mogą stanowić problem dla mężczyzn planujących potomstwo.

Przeciwwskazania

Przed rozpoczęciem farmakoterapii należy zawsze uwzględnić przeciwwskazania do stosowania leków na przerost prostaty.

• Nadwrażliwość na składniki leku – osoby uczulone na którykolwiek składnik preparatu nie powinny go stosować, aby uniknąć reakcji alergicznych, takich jak: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy czy wstrząs anafilaktyczny.
• Niewydolność nerek lub wątroby – tadalafil lub niektóre alfa-blokery mogą być niewskazane u osób z ciężką niewydolnością tych narządów. W takich przypadkach lekarz może zalecić dostosowanie dawki lub zaniechanie terapii.
• Problemy z ciśnieniem tętniczym – pacjenci przyjmujący alfa-blokery, szczególnie w połączeniu z beta-blokerami, inhibitorami ACE czy diuretykami, powinni regularnie kontrolować ciśnienie tętnicze, aby uniknąć niedociśnienia, zawrotów głowy lub omdleń. U osób z ciężką hipotonią lub niestabilnym ciśnieniem stosowanie alfa-blokerów może być przeciwwskazane.

Monitorowanie leczenia

Skuteczne leczenie przerostu prostaty wymaga stałego monitorowania i współpracy z lekarzem. Pacjent powinien regularnie uczęszczać na wizyty kontrolne (zwykle co 3–6 miesięcy), podczas których specjalista oceni skuteczność terapii, wykona badania (USG prostaty czy oznaczenie PSA) oraz podejmie decyzję o dalszym przebiegu leczenia.

W edukacji pacjenta na temat regularnego przyjmowania leków, rozpoznawania działań niepożądanych i przestrzegania zaleceń terapeutycznych istotną rolę odgrywa także farmaceuta.

W przypadku braku poprawy po 6 miesiącach stosowania leków na prostatę konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu modyfikacji terapii, np. zmiany leku, dostosowania dawki lub rozważenia terapii skojarzonej.