Prostata (gruczoł krokowy) – co to, gdzie jest, jak wygląda, funkcje, najczęstsze choroby prostaty

Najważniejsze informacje

• Prostata (gruczoł krokowy) to niewielki organ w męskim układzie moczowo-płciowym, o wielkości orzecha włoskiego, który pełni kluczową rolę w produkcji płynu nasiennego i kontroli procesu oddawania moczu. Otacza cewkę moczową, co sprawia, że jej choroby mogą wpływać na funkcje moczowe i płciowe.
• Prostata znajduje się w dolnej części miednicy, poniżej pęcherza moczowego, otaczając początkowy odcinek cewki moczowej. Z przodu przylega do spojenia łonowego, a z tyłu do odbytnicy, co pozwala na łatwe badanie per rectum.
• Gruczoł krokowy składa się z części gruczołowej, mięśniowej i włóknistej. Ma dwa główne płaty (lewy i prawy) oraz cztery strefy: przejściową, obwodową, centralną i zrąb mięśniowo-łącznotkankowy. Prawidłowy rozmiar prostaty to ok. 4–4,5 cm długości, a jej objętość wynosi 20–25 cm³.
• Prostata wytwarza 25-30% objętości ejakulatu, wspomagając ruchliwość plemników. Dodatkowo bierze udział w ejakulacji oraz kontroluje oddawanie moczu przez mięśnie otaczające cewkę moczową.
• Do najczęstszych schorzeń należą łagodny rozrost prostaty (BPH), który utrudnia oddawanie moczu, zapalenie prostaty (prostatitis), które objawia się bólem i problemami z oddawaniem moczu, a także rak prostaty, który często rozwija się bezobjawowo, ale może prowadzić do poważnych objawów w późniejszych stadiach, takich jak bóle kości i utrata wagi.

Wielu mężczyzn prostatę kojarzy z chorobami i dolegliwościami. W rzeczywistości jest to ważny organ w męskim układzie moczowo-płciowym, który odpowiada za produkcję płynu nasiennego, wspomaga ejakulację i ma wpływ na proces oddawania moczu. Choć z wiekiem prostata może wymagać większej uwagi, warto wiedzieć, że nie każda zmiana w jej funkcjonowaniu oznacza od razu poważny problem zdrowotny. Dowiedz się, gdzie znajduje się prostata, za co odpowiada i z czym mogą wiązać się problemy z jej nieprawidłową pracą.

Co to jest prostata?

Prostata, inaczej gruczoł krokowy lub stercz, to niewielki, ale niezwykle istotny organ w męskim układzie moczowo-płciowym. Narząd ten odpowiada za produkcję płynu nasiennego, który odżywia plemniki i wspomaga ich ruchliwość, a także bierze udział w procesie ejakulacji. Ponadto ma wpływ na oddawanie moczu, ponieważ otacza cewkę moczową i uczestniczy w kontrolowaniu tego procesu. Wszelkie zaburzenia funkcji prostaty, takie jak łagodny przerost gruczołu krokowego czy rak prostaty, mogą zatem mocno wpływać na komfort życia i zdrowie mężczyzn.

Gdzie jest prostata?

Prostata znajduje się w dolnej części miednicy, tuż poniżej pęcherza moczowego. Ma kształt małego, gruszkowatego organu, który otacza początkowy odcinek cewki moczowej – rury, przez którą mocz opuszcza organizm.

Z przodu gruczoł jest usytuowany w kierunku spojenia łonowego, a z tyłu przylega do odbytnicy. Ze względu na swoją lokalizację prostata ma wpływ na funkcje moczowe, a zmiany w jej wielkości, np. w wyniku łagodnego przerostu prostaty, mogą powodować problemy z oddawaniem moczu. Co więcej, w przypadku raka prostaty lokalizacja gruczołu może sprawić, że nowotwór wpłynie na sąsiadujące narządy, w tym pęcherz moczowy czy przewód moczowy.

Budowa – jak wygląda prostata? Jakie wymiary ma stercz?

Prostata składa się z kilku części, które pełnią różne funkcje w organizmie mężczyzny. Najistotniejsze z nich to:

• część gruczołowa, odpowiedzialna za produkcję płynu nasiennego;
• część mięśniowa, która umożliwia kurczenie się gruczołu i kontrolowanie procesu ejakulacji oraz oddawania moczu;
• część włóknista, która pełni funkcje łączące, wspierające i spajające strukturę prostaty.

Gruczoł dzieli się na dwa główne płaty – lewy i prawy, które są połączone węziną. Dodatkowo wyróżnia się cztery strefy:

• strefa przejściowa – otaczająca cewkę moczową, w której często rozwija się łagodny przerost prostaty;
• strefa obwodowa – część, w której najczęściej diagnozowany jest rak prostaty;
• strefa centralna – obejmująca nasieniowody;
• zrąb mięśniowo-łącznotkankowy – otaczający wierzchołek prostaty.

Prawidłowy rozmiar prostaty wynosi około 4–4,5 cm długości, a jej objętość oscyluje wokół 20–25 cm³. Powiększenie prostaty, np. w wyniku łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, może prowadzić do objawów, takich jak problemy z oddawaniem moczu, częste wizyty w toalecie, a nawet uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego.

Główne funkcje prostaty – co robi gruczoł krokowy w organizmie mężczyzny?

Prostata pełni szereg funkcji, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu moczowo-płciowego mężczyzny.

Produkcja płynu nasiennego

Prostata wytwarza około 25-30% objętości ejakulatu. Płyn ten ma właściwości odżywcze, wspomaga ruchliwość plemników oraz chroni je przed kwaśnym środowiskiem pochwy.

Kontrola oddawania moczu

Mięśnie prostaty otaczają cewkę moczową i pełnią rolę „zaworu”, który kontroluje przepływ moczu. Dzięki tym mechanizmom prostata umożliwia mężczyznom świadome oddawanie moczu. W przypadku problemów z prostatą, takich jak łagodny przerost prostaty, kontrola ta może zostać zaburzona, prowadząc do częstego oddawania moczu, słabego strumienia moczu, przerywanego strumienia moczu lub problemów z rozpoczęciem oddawania moczu.

Rola w ejakulacji

Gruczoł krokowy bierze udział w procesie ejakulacji. Dzięki kurczeniu się mięśni gładkich prostaty wydzielina wytworzona przez gruczoł jest wyrzucana do cewki moczowej, skąd trafia do zewnątrz ciała, stanowiąc część ejakulatu.

Metabolizm hormonów

Prostata przekształca testosteron w dihydrotestosteron (DHT), hormon mający kluczowe znaczenie dla funkcjonowania męskiego układu rozrodczego. Zmiany w poziomie DHT mogą prowadzić do problemów takich jak przerost prostaty lub choroby prostaty.

Najczęstsze choroby prostaty

Choroby prostaty to poważne problemy zdrowotne, które mogą znacząco wpłynąć na jakość życia mężczyzn. Choć objawy wielu z tych schorzeń mogą być podobne, odpowiednia diagnostyka jest niezbędna, aby skutecznie rozróżnić je od siebie.

Łagodny przerost prostaty (BPH)

Łagodny przerost prostaty, znany również jako łagodny rozrost gruczołu krokowego, to powszechny problem zdrowotny, szczególnie u mężczyzn powyżej 50. roku życia. Zjawisko to jest naturalnym efektem starzenia się organizmu i związane jest z powiększeniem gruczołu prostaty, które może prowadzić do ucisku na cewkę moczową i innych struktur układu moczowego.

Objawy łagodnego przerostu prostaty to m.in.:

• częste oddawanie moczu – zwłaszcza w nocy, co nazywane jest nykturią;
• trudności w rozpoczęciu oddawania moczu oraz uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza;
• słaby, przerywany strumień moczu;
• nagłe parcie na mocz – trudności w powstrzymaniu potrzeby oddania moczu.
• bolesność uciskowa w okolicy krocza i dolnej części brzucha.

Leczenie łagodnego rozrostu prostaty różni się w zależności od stopnia zaawansowania choroby.

• W przypadku łagodnego przerostu prostaty leczenie zależy od stopnia zaawansowania objawów. Na początku możliwa jest obserwacja, szczególnie w łagodnych przypadkach, kiedy objawy nie utrudniają normalnego życia.
• Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie leków, takich jak alfa-blokery (np. tamsulosyna), które pomagają zrelaksować mięśnie prostaty i cewki moczowej, ułatwiając oddawanie moczu. Inne leki to inhibitory 5-alfa-reduktazy (np. finasteryd), które zmniejszają wielkość prostaty, blokując konwersję testosteronu do dihydrotestosteronu (DHT), hormonu odpowiedzialnego za wzrost gruczołu.
• W przypadkach zaawansowanych, gdy objawy przerostu prostaty są coraz bardziej nasilone, stosuje się zabiegi chirurgiczne, takie jak przezcewkowa resekcja prostaty (TURP), która usuwa nadmiar tkanki gruczołowej.

Zapalenie prostaty (Prostatitis)

Zapalenie prostaty to stan zapalny gruczołu krokowego, który może przybierać różne formy, począwszy od ostrych infekcji bakteryjnych, aż po przewlekły zespół bólowy miednicy. Znacznie częściej zmagają się z tym młodsi mężczyźni, którzy nie przestrzegają zasad profilaktyki chorób prostaty.

Najczęściej obserwowane rodzaje zapalenia prostaty to:

• ostre zapalenie prostaty (bakteryjne) – nagła infekcja bakteryjna gruczołu krokowego, która może prowadzić do poważnych objawów, w tym gorączki i bólu.
• przewlekłe zapalenie prostaty (bakteryjne) – objawia się przewlekłymi bólami w okolicy krocza i trudnościami z oddawaniem moczu. Wymaga długotrwałego leczenia antybiotykami;
• przewlekły zespół bólowy miednicy (niebakteryjny) – stan, w którym objawy bólowe są obecne, ale nie stwierdza się zakażenia bakteryjnego. Może być wynikiem stresu, napięcia mięśniowego lub innych czynników.

Objawy zapalenia prostaty to m.in.:

• ból w okolicy krocza i miednicy, który może promieniować do dolnej części pleców i okolic genitaliów;
• bolesny proces oddawania moczu, częste wizyty w toalecie oraz uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza;
• gorączka oraz dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu i wydzieliną prostaty, zwłaszcza w przypadku ostrej postaci zapalenia;
• problemy z utrzymaniem erekcji, przede wszystkim u pacjentów z przewlekłą postacią zapalenia gruczołu krokowego.

Leczenie prostaty w przypadku stanów zapalnych dopasowywane jest do stanu zdrowia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.

• W przypadku ostrego zapalenia prostaty stosuje się antybiotyki w celu zwalczenia infekcji bakteryjnej. W cięższych przypadkach pacjent może wymagać natychmiastowego leczenia w warunkach szpitalnych.
• W większości przypadków leczenie zapalenia prostaty obejmuje leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, stosowane w celu złagodzenia objawów bólowych i zapalnych.
• W przypadku przewlekłego zapalenia prostaty leczenie może obejmować długotrwałą terapię antybiotykową, fizjoterapię, zmiany w stylu życia oraz stosowanie preparatów wspomagających zdrowie prostaty, takich jak suplementy diety.

Rak prostaty

Rak gruczołu krokowego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn, zaraz po raku skóry. Niestety, choroba często nie daje żadnych objawów w początkowych stadiach, dlatego bardzo ważna jest wczesne diagnoza raka prostaty i szybkie wdrożenie leczenia.

W zaawansowanych stadiach rak gruczołu krokowego może powodować:

• bóle kości, zwłaszcza bolesność uciskową kości łonowej;
• problemy z oddawaniem moczu, krwiomocz lub słaby strumień moczu, szczególnie gdy nowotwór wpływa na strukturę prostaty lub powoduje przerzuty do innych narządów;
• utratę wagi i zmniejszenie apetytu;

W procesie diagnostycznym bardzo ważne jest przeprowadzenie kilku badań, w tym:

• badanie PSA (Prostate Specific Antygen) – podstawowe badanie krwi, które pomaga wykryć nieprawidłowe stężenia antygenu specyficznego dla prostaty. Podwyższone stężenie PSA może wskazywać na obecność raka prostaty, ale może także występować w innych schorzeniach, takich jak przerost prostaty;
• badanie prostaty per rectum – podczas tego badania lekarz ocenia wielkość i konsystencję prostaty, sprawdzając, czy występują zmiany, które mogą wskazywać na nowotwór;
• biopsja prostaty – jeśli wyniki PSA lub badanie per rectum sugerują zmiany w prostacie, wykonuje się biopsję prostaty w celu potwierdzenia obecności komórek nowotworowych.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby leczenie raka stercza może obejmować obserwację zmian w prostacie (w przypadku nowotworów o niskiej agresywności) lub konkretne interwencje, takie jak:

• prostatektomia (usunięcie prostaty) – standardowy zabieg chirurgiczny w przypadku bardziej zaawansowanych nowotworów, które nie mają przerzutów;
• radioterapia i chemioterapia – stosowane są w bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy rak się rozprzestrzenił;
• terapia hormonalna – polega na zmniejszeniu poziomu testosteronu, który wspomaga rozwój nowotworów prostaty.

Wczesne wykrycie raka prostaty znacząco poprawia rokowania. Regularne badania PSA oraz badanie per rectum powinny stać się częścią profilaktyki prostaty u mężczyzn po 50. roku życia, zwłaszcza w przypadku rodzinnego ryzyka wystąpienia raka prostaty.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące prostaty