Leki na endometriozę

Najważniejsze informacje:

• Terapia hormonalna jest podstawową metodą leczenia endometriozy, ponieważ pomaga ograniczyć wzrost ektopowej tkanki endometrialnej oraz złagodzić objawy, takie jak przewlekły ból i obfite krwawienia.
• Inhibitory aromatazy stosuje się w zaawansowanych przypadkach, zwłaszcza gdy inne metody – antykoncepcja hormonalna, progestageny czy analogi GnRH – nie przynoszą oczekiwanych efektów. 
• Działanie ibuprofenu lub naproksenu jest z kolei skuteczne w doraźnym leczeniu bólu związanego z endometriozą. 
• Przyjmowanie leków na endometriozę może wiązać się z działaniami niepożądanymi, takimi jak: zmiany nastroju, uderzenia gorąca, bóle głowy czy spadek gęstości kości, dlatego terapia musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjentki i przebiegać pod kontrolą specjalisty. 

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna, której objawy, takie jak ból i nieprawidłowe krwawienia, znacząco obniżają komfort życia. U pacjentek stosowane są leki ograniczające wzrost ektopowej tkanki endometrialnej i łagodzące dolegliwości bólowe. Najczęściej wdraża się terapię hormonalną (doustne środki antykoncepcyjne, progestageny czy analogi GnRH), która wpływa na poziom estrogenów, regulując cykl menstruacyjny i redukując objawy endometriozy. Wspomagająco stosuje się także leki przeciwzapalne oraz przeciwbólowe. 

Jak działają leki na endometriozę?

Endometrioza to przewlekła choroba, w której komórki błony śluzowej macicy (endometrium) rozwijają się poza jej jamą, najczęściej w jajnikach, jajowodach i otrzewnej. Schorzenie jest związane z przewlekłym bólem i stanami zapalnymi oraz może prowadzić do niepłodności. 

Leki stosowane w przypadku endometriozy hamują wzrost ektopowej tkanki endometrialnej, łagodzą dolegliwości bólowe i regulują poziom hormonów.

• Najczęściej wykorzystuje się leki hormonalne, np. doustne środki antykoncepcyjne (zawierające estrogen i progestagen), które zmniejszają krwawienia oraz ograniczają rozwój zmian endometrialnych.
• Inną opcją są analogi GnRH (gonadoliberyny), np. leuprorelina, które obniżają poziom estrogenów, prowadząc do tzw. farmakologicznej (sztucznej) menopauzy i zahamowania wzrostu ognisk endometriozy. 
• Progestageny (np. dienogest) z kolei ograniczają rozrost błony śluzowej macicy (endometrium), zarówno tej prawidłowej w macicy, jak i ektopowej (rozwijającej się poza narządem). Dzięki temu zmniejszają nasilenie objawów choroby, w tym bólu i krwawień.
• W przypadku endometriozy stosuje się także niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), które zmniejszają stan zapalny i dolegliwości bólowe.

Należy dodać, że w zaawansowanych przypadkach endometriozy leczenie farmakologiczne może nie przynieść oczekiwanych efektów, zwłaszcza gdy zmiany są rozległe lub powodują problemy z płodnością. W takich sytuacjach konieczna może być operacja laparoskopowa, która pozwala na usunięcie ognisk endometrialnych, torbieli oraz zrostów. Zabieg nie eliminuje jednak ryzyka nawrotów choroby.

Endometrioza – leki hormonalne

Leki hormonalne są podstawą terapii endometriozy, ponieważ pomagają kontrolować rozwój ektopowej tkanki endometrialnej oraz łagodzić objawy związane z chorobą (m.in. ból i krwawienia). Działają głównie poprzez regulację poziomu hormonów, szczególnie estrogenów, które stymulują wzrost zmian endometrialnych.

Środki antykoncepcyjne

Głównym mechanizmem działania środków antykoncepcyjnych jest „hamowanie” układu hormonalnego i zapobieganie miesiączkom, co przyczynia się do łagodzenia objawów endometriozy.

Antykoncepcja hormonalna jest dostępna w formie tabletki jedno- lub dwuskładnikowej, krążka dopochwowego, plastrów, wkładek wewnątrzmacicznych wydzielających progesteron, a także domięśniowych iniekcji progestagenów. 

Wśród działań niepożądanych antykoncepcji hormonalnej należy wymienić: plamienia, dolegliwości gastryczne, tkliwość piersi, spadek libido. Większość z tych objawów jest jednak przejściowa i ustępuje po kilku miesiącach leczenia. Czasem może dojść jednak do poważniejszych komplikacji, jak np. zakrzepica żylna, szczególnie u pacjentek palących papierosy, z nadwagą lub w starszym wieku, dlatego przed rozpoczęciem leczenia należy zawsze skonsultować się z lekarzem, który dobierze metodę antykoncepcji adekwatną do indywidualnych potrzeb i czynników ryzyka. 

Progestageny

Progestageny to leki hormonalne o działaniu podobnym do progesteronu, które zapobiegają wzrostowi ektopowej tkanki endometrialnej, dzięki czemu zmniejszają ból i stany zapalne. Oprócz tego progestageny stabilizują poziom hormonów, wstrzymując owulację i regulując cykliczne zmiany w organizmie, co pomaga w kontroli choroby. Są często wybierane przez pacjentki, które nie mogą stosować terapii zawierającej estrogeny. 

Alternatywą może być wkładka wewnątrzmaciczna wydzielająca progestagen, co jest szczególnie korzystne dla pacjentek z adenomiozą – przewlekłą chorobą ginekologiczną, w której tkanka endometrium wnika do warstwy mięśniowej macicy (myometrium). 

Wśród działań niepożądanych progestagenów, częściej niż w przypadku innych form terapii hormonalnej, obserwuje się: plamienia, problemy z cerą, zaburzenia nastroju.

Analogi gonadoliberyny

Analogi hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH) prowadzą do tymczasowego zaprzestania produkcji estrogenu przez jajniki, co skutkuje stanem podobnym do menopauzy i „wyciszeniem” tkanki endometrialnej. Terapia analogami gonadoliberyny trwa zazwyczaj od 12 do 24 miesięcy. Pomimo wysokiej skuteczności leki te mogą prowadzić do poważnych działań niepożądanych: zmniejszenia gęstości kości, uderzeń gorąca, złego samopoczucia. 

Inhibitory aromatazy

Inhibitory aromatazy, np. anastrozol czy letrozol, są stosowane w leczeniu endometriozy, ponieważ blokują enzym aromatazę odpowiedzialny za przekształcanie androgenów w estrogeny. Endometrioza jest chorobą zależną od estrogenów, a zmniejszenie ich poziomu – zarówno systemowego, jak i lokalnego – ogranicza stymulację wzrostu ektopowej tkanki endometrialnej. Działanie inhibitorów aromatazy z powodzeniem wykorzystuje się u pacjentek opornych na standardowe metody leczenia oraz w przypadku kobiet po menopauzie. 

Ze względu na potencjalne działania niepożądane (zmniejszenie gęstości kości, uderzenia gorąca, zaburzenia nastroju i zmniejszenie libido, bóle stawów oraz mięśni) inhibitory aromatazy są zazwyczaj stosowane pod ścisłą kontrolą, często w skojarzeniu z innymi lekami, np. progestagenami lub analogami GnRH.

Doraźne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne na endometriozę

Doraźne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne szybko uśmierzają ból oraz zmniejszają stan zapalny związany z chorobą. Są wykorzystywane do krótkoterminowego łagodzenia objawów, jednak nie leczą przyczyn schorzenia ani nie zapobiegają rozwojowi ektopowej tkanki endometrialnej.

• ibuprofen – należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo; pomaga złagodzić przewlekły ból miednicy poprzez hamowanie produkcji prostaglandyn, które odpowiadają za wywoływanie stanów zapalnych oraz dolegliwości bólowych; dostępny w formie tabletek, kapsułek, syropów oraz maści do stosowania miejscowego;

• naproksen – należy do grupy NLPZ i wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwgorączkowe; może przynieść ulgę w bólu menstruacyjnym; dostępny w formie tabletek lub kapsułek, a także żelów do stosowania miejscowego;
• paracetamol – środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, który nie wykazuje działania przeciwzapalnego; może być stosowany w przypadku łagodnych i umiarkowanych dolegliwości bólowych lub w sytuacji gdy istnieją przeciwwskazania do przyjmowania innych leków, np. ibuprofenu; działa poprzez blokowanie enzymów odpowiedzialnych za przekazywanie bodźców bólowych w mózgu; dostępny w formie tabletek, kapsułek, syropów oraz czopków;
• diklofenak – działa silnie przeciwzapalnie i przeciwbólowo, skutecznie łagodząc dolegliwości związane z menstruacją, a także skurczami oraz bólem miednicy mniejszej; może być stosowany zarówno doraźnie, jak i długoterminowo, w zależności od zaleceń lekarza; dostępny w różnych formach – tabletek, żelów, maści, a także czopków;
• meloksykam – stosowany w leczeniu bólu i stanu zapalnego związanego z endometriozą; blokuje enzym cyklooksygenazy (COX), który uczestniczy w produkcji prostaglandyn – substancji wywołujących ból, stan zapalny i skurcze; działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo, dlatego może przynieść ulgę w dolegliwościach związanych z endometriozą; zaletą meloksykamu w porównaniu do innych NLPZ jest mniejszy wpływ na przewód pokarmowy, co zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, w tym podrażnienia żołądka; dostępny w formie tabletek, kapsułek oraz zawiesiny doustnej.

Leki na endometriozę bez recepty – wsparcie leczenia

Suplementacja witamin i minerałów może niwelować stany zapalne, poprawiać równowagę hormonalną oraz łagodzić dolegliwości bólowe związane z endometriozą. Trzeba jednak pamiętać, że środki dostępne bez recepty pomagają jedynie w kontrolowaniu objawów, ale nie leczą choroby, dlatego należy je traktować jako uzupełnienie podstawowej terapii farmakologicznej wdrożonej przez lekarza. 

Suplementy wspierające leczenie endometriozy to:

• kwasy omega-3 (EPA, DHA) – działają przeciwzapalnie, pomagają łagodzić ból miednicy i dolegliwości menstruacyjne; ich źródło stanowią tłuste ryby (łosoś, makrela), owoce morza i oleje roślinne;
• witamina D – wspiera układ odpornościowy i równowagę hormonalną, a jej niedobór może nasilać objawy endometriozy; znajduje się w tłustych rybach, produktach mlecznych; 
• witamina C – silny antyoksydant, który redukuje stres oksydacyjny i stany zapalne, pomagając w regeneracji tkanek; obecna w cytrusach, papryce, kiwi; 
• witamina E – silny przeciwutleniacz wspierający regenerację tkanek i ochronę przed stresem oksydacyjnym;
• kurkumina – wykazuje działanie przeciwzapalne i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym; 
• magnez – łagodzi napięcie mięśniowe, skurcze menstruacyjne i stres, wspiera układ nerwowy; występuje w zielonych warzywach liściastych, orzechach i czekoladzie gorzkiej; 
• N-acetylocysteina (NAC) – wspomaga regenerację tkanek, działa przeciwutleniająco i przeciwzapalnie, wspiera układ odpornościowy; dostępna w aptekach i sklepach ze zdrową żywnością; 
• resweratrol – reguluje poziom estrogenów, działa przeciwzapalnie i chroni komórki przed uszkodzeniami; 
• olej z rokitnika – bogaty w witaminy A, C, E oraz kwasy omega-7; działa przeciwzapalnie, regenerująco i ochronnie; wspomaga procesy naprawcze tkanek, łagodzi stany zapalne. 

W łagodzeniu przewlekłego bólu miednicy mniejszej czy skurczów menstruacyjnych związanych z endometriozą mogą pomóc również żele i plastry rozgrzewające (z kapsaicyną, mentolem czy kamforą), które rozszerzają naczynia krwionośne oraz poprawiają ukrwienie, dzięki czemu zmniejszają napięcie mięśni oraz stan zapalny.