Dieta przy endometriozie – czy pomoże na objawy jelitowe?

Najważniejsze informacje:

• Objawy jelitowe endometriozy mogą być bardzo zróżnicowane i niejednoznaczne. Pacjentki często doświadczają bólu brzucha, wzdęć, przewlekłych biegunek i zaparć.
• Odpowiednia dieta może wspierać organizm w walce z przewlekłym stanem zapalnym i łagodzić objawy choroby – dotychczas najlepiej udokumentowane efekty zaobserwowano w przypadku diety o charakterze przeciwzapalnym.
• W przypadku objawów jelitowych zaleca się wprowadzenie dodatkowych modyfikacji jadłospisu, ukierunkowanych na łagodzenie konkretnych dolegliwości.
• Jadłospis pacjentki z endometriozą powinien być oparty na zasadach diety śródziemnomorskiej, wzbogaconej o elementy diety przeciwzapalnej, oraz dostosowany do jej indywidualnych potrzeb i stylu życia – bez zbędnych eliminacji i restrykcji.

Endometrioza to choroba, która oprócz odczuwalnych dolegliwości ginekologicznych daje wiele niespecyficznych objawów ze strony układu pokarmowego. Stąd też od wystąpienia pierwszych symptomów endometriozy pacjentki często przechodzą długą drogę, zanim poznają właściwą diagnozę i rozpoczną leczenie. Konsekwencje choroby mogą znacznie obniżać jakość życia, dlatego ważne jest zrozumienie mechanizmów ich powstawania oraz sposobów radzenia sobie z nimi. Czy dieta może pomóc w łagodzeniu objawów jelitowych i ułatwić leczenie endometriozy?

Endometrioza – objawy jelitowe

Objawy jelitowe w endometriozie mogą wynikać z kilku nakładających się mechanizmów. Najczęściej są one związane z obecnością ognisk endometriozy w pobliżu jelit. Obecność skupisk komórek endometrium poza jamą macicy prowadzi do lokalnego stanu zapalnego i podrażnienia tkanek. W konsekwencji pacjentki mogą odczuwać przewlekły ból w dolnej części brzucha oraz doświadczać objawów podobnych do sympromów zespołu jelita nadwrażliwego.

Na rozwój objawów endometriozy wpływają również hormony, zzwłaszcza wahania poziomu estrogenów. Zmiany w gospodarce hormonalnej mogą przyczyniać się do nasilenia dolegliwości w określonych fazach cyklu menstruacyjnego.

Zależność między dyskomfortem jelitowym a miesiączką występuje również u zdrowych kobiet (jest związana z uwalnianiem określonych hormonów), jednak u pacjentek z endometriozą pojawia się częściej i jest bardziej uciążliwa.

Rozległość zmian chorobowych również ma wpływ na nasilenie dolegliwości. U pacjentek z głęboko naciekającą odmianą choroby (zmiany obecne w obrębie miednicy mniejszej i jamie otrzewnej) jelitowe objawy endometriozy są zwykle bardziej nasilone.

Występowanie dolegliwości często jest zmienne – można wyróżnić okresy remisji oraz zaostrzeń, które są związane z cyklicznością choroby.

Objawy jelitowe w endometriozie:

• silny ból w dole brzucha, często cykliczny (przeważnie promenujący do dolnej części pleców) – może się nasilać podczas oddawania moczu,
• wzdęcia i uczucie pełności,
• biegunki lub zaparcia,
• bolesne wypróżnienia,
• krew w stolcu podczas menstruacji,
• uczucie parcia na stolec, nawet przy pustym jelicie.

Jaką rolę pełni dieta przy endometriozie?

Prawidłowo zbilansowana dieta jest jednym z podstawowych elementów dbania o zdrowie w endometriozie. Odpowiedni sposób żywienia może wspierać organizm w walce ze stanem zapalnym, który ma istotny wpływ na rozwój i przebiegu choroby.

Czym właściwie jest „dobrze zbilansowany jadłospis”? Zdrową dietę definiuje się jako taką, która dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich proporcjach, a przy tym jest dostosowana do indywidualnych potrzeb danej osoby, w tym chorób, z którymi się zmaga.

Należy pamiętać, że podstawy zdrowej diety dla większości osób powinny wglądać podobnie. Dobrze zbilansowany jadłospis opiera się na regularnym spożywaniu warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, zdrowych tłuszczów oraz pełnowartościowych źródeł białka (zarówno zwierzęcego, jak i roślinnego). Ważne jest również unikanie przetworzonych produktów spożywczych, tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans oraz nadmiaru soli i cukrów prostych.

Najczęściej rekomendowanym sposobem żywienia w przypadku kobiet z endometriozą jest dieta przeciwzapalna.

Dieta przeciwzapalna na endometriozę

Przeciwzapalny sposób zdrowego żywienia opiera się na zasadach diety śródziemnomorskiej, jednak koncentruje się na zmniejszeniu przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. To właśnie ten czynnik uznaje się za najważniejszy w leczeniu endometriozy.

Analizie pod tym kątem poddaje się wiele żywieniowych czynników – w niektórych publikacjach mówi się nawet o wskaźniku stanu zapalnego (Dietary Inflammatory Index). Najczęściej bierze się pod uwagę aspekty, które charakteryzuje się jako czynniki pro- i przeciwzapalne. Są to m.in. indeks i ładunek glikemiczny, zawartość błonnika w diecie, obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych, zawartość witamin, składników mineralnych i związków bioaktywnych o działaniu przeciwzapalnym (antyoksydacyjnym) czy ilość nasyconych tłuszczów w diecie, nadmiar soli, spożycie czerwonego mięsa, alkohol i palenie papierosów.

W 2024 roku przeprowadzono analizę 19 publikacji, która wykazała, że dieta bogata w kwasy omega-3 i resweratrol może pozytywnie wpływać na przebieg i objawy choroby.

• Kwasy omega-3 (EPA i DHA) wykazują właściwości przeciwzapalne, mogą zmniejszać procesy zapalne związane z endometriozą, a także łagodzić bolesne miesiączkowanie, nieregularne cykle i zaburzenia płodności.
• Resweratrol (naturalnie obecny w winogronach czy czerwonym winie, jednak w badaniach najczęściej podawany w postaci suplementów) działa nie tylko przeciwzapalnie, ale także ogranicza angiogenezę (tworzenie nowych naczyń krwionośnych), hamuje proliferację komórek i indukuje ich apoptozę (wywołuje naturalną śmierć).

Wszystkie te czynniki mają potencjał, by wspierać leczenie uzupełniające. Jednakże, choć wyniki badań są obiecujące, ich kliniczna użyteczność wymaga dalszych analiz i potwierdzenia w większych próbach.

Zasady diety w endometriozie

Kobiety z endometriozą mogą odnosić korzyści z połączenia zasad zrównoważonej diety z założeniami przeciwzapalnego jadłospisu. Warto jednak skupić się także na zaleceniach żywieniowych, które mogą być bardzo przydatne w zwalczaniu zróżnicowanych dolegliwości żołądkowo-jelitowych.

Należy pamiętać, że zasady dotyczą ogółu, a rekomendowany sposób żywienia powinien uwzględniać konkretne dolegliwości – zwłaszcza w kontekście dyskomfortu jelitowego. Nie ma potrzeby eliminowania glutenu, laktozy, produktów FODMAP czy innych składników, jeśli nie ma ku temu wyraźnych wskazań.

Endometrioza – co jeść, czego unikać?

Jakie produkty warto włączyć do codziennej diety, a które należy wykluczyć?

Co włączyć do diety przy endometriozie – produkty o działaniu przeciwzapalnym:

• tłuste ryby (np. łosoś, makrela, śledź) – źródło kwasów omega-3,
• owoce jagodowe (np. borówki, maliny, truskawki) – bogate w polifenole i witaminę C,
• zielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż) – źródło przeciwutleniaczy i kwasu foliowego,
• orzechy i nasiona (np. migdały, orzechy włoskie, siemię lniane) – źródło zdrowych tłuszczów (jedno- i wielonienasyconych),
• oliwa z oliwek – dostarcza przeciwutleniacze,
• olej lniany (spożywać wyłącznie w formie surowej) – wartościowe roślinne źródło kwasów z rodziny omega-3,
• produkty o niskim indeksie glikemicznym (pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, górskie płatki owsiane, razowe makrony) – nie powodują gwałtownych wahań gospodarki węglowodanowej i sprzyjają potencjałowi przeciwzapalnemu całej diety,
• fermentowane produkty mleczne (np. kefir, maślanka, jogurt naturalny) – wspierają mikrobiom.

Czego unikać przy endometriozie – produkty o działaniu prozapalnym:

• przetworzone i czerwone mięso – bogate w nasycone kwasy tłuszczowe i sól,
• produkty smażone – zawierają tłuszcze trans,
• słodycze i napoje słodzone – bogate w cukry proste,
• alkohol – nasila procesy zapalne,
• produkty wysokoprzetworzone – zawierają niezdrowe tłuszcze, cukry proste, sztuczne dodatki i konserwanty.

Jak radzić sobie z objawami jelitowymi endometriozy?

• Zaparcia – należy zwrócić uwagę na ilość błonnika pokarmowego jadłospisie (>35 g/dzień) oraz ilość wypijanych płynów w ciągu dnia (2,5-3 l/dzień).
• Wzdęcia, szczególnie gdy pojawia się endobelly – warto wdrożyć protokół diety FODMAP – stopniowo ograniczać produkty, które mogą fermentować w jelitach i zidentyfikować te, które są problematyczne.
• Biegunki – w okresach nasilenia stosować dietę lekkostrawną, kontrolować spożycie błonnika pokarmowego (25-30 g/dzień) i włączyć do jadłospisu niskoprzetworzone produkty o charakterze zapierającym (np. banany, biały ryż, marchew) i zwracać uwagę na uzupełnienie utraconych płynów.

Zioła na endometriozę

Zioła mogą wspierać łagodzenie stanów zapalnych oraz łagodzić objawy żołądkowo-jelitowe związane z endometriozą. Warto jednak zachować ostrożność i konsultować stosowanie jakichkolwiek dodatkowych środków (naparów, ekstraktów, suplementów diety) z lekarzem. To bardzo ważne, ponieważ wiele z nich może wpływać na działanie przyjmowanych leków lub mieć inne skutki uboczne.

Przykłady ziół pomocnych w endometriozie i przy objawach jelitowych:

• kurkuma (kurkumina) – redukuje stan zapalny i działa przeciwutleniająco,
• mięta pieprzowa – łagodzi skurcze i poprawia trawienie,
• rumianek – działa rozkurczowo i przeciwzapalnie,
• imbir – łagodzi nudności i działa przeciwzapalnie.

Stosowanie ziół powinno być przemyślane i skonsultowane z lekarzem. Aktywne substancje zawarte w ziołach mogą wpływać na krzepliwość krwi, oddziaływać z lekami hormonalnymi czy wywoływać inne niepożądane reakcje.

FAQ